Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweFriedrich Edel – mało znany rytownik czynny w Prusach Królewskich pod koniec XVII wieku
Abstrakt
The engraver Friedrich Edel was active in 1690, providing copper plates for the owners of publishing houses in Danzig and Thorn: David Friedrich Rhet, Johann Christian Laurer, and Samuel Genter. Only five works signed by him have been identified. The earliest one is an engraving attached to a description of fireworks thrown by the city council of Danzig in 1691 on the occasion of the wedding of prince James Louis Sobieski with Hedwig Elisabeth Amelia of Neuburg. In the next years the engravings executed by Edel appeared in occasional prints, religious books, both Catholic and Protestant, and a Polish-language edition of works by Lucius Annaeus Seneca. One of the most interesting prints is the title page of a religious songbook dated around 1700. Besides scenes from the New Testament, it contains a view of Thorn, which was hitherto unknown to the researchers.
Until now no attempts to identify even the basic facts form the biography of the maker of the presented engravings have been made. It is, however, known that a craftsman named Friedrich Edel was noted in Danzig. He was a son and pupil of Hieronymus Edel, a master goldsmith in Danzig in 1628–1681. After the death of his father, in 1628 Friedrich gained citizenship as a goldsmith and became a master in the guild. The last reference to him in the guild documents is dated 1691: by that time he had not been active as a goldsmith for six years, thus got expelled from the organization and became regarded as a botcher.
Engravings used by goldsmiths to decorate their works are close to techniques used by printmakers. It was one of the basic abilities of a skilled goldsmith, often tested during the master’s exam. In early-modern Europe numerous goldsmiths were also active as engravers, among them such eminent masters as Wentzel Jamnitzer of Nuremberg and Carl Pfister of Breslau. What is more, in some guilds (Nuremberg, Cluj-Napoca) newly promoted masters executed small-sized engravings, most often with ornamental compositions. Taking all these facts into consideration, the engraver Friedrich Edel seems to be the same person as the goldsmith of the same name.
Downloads
Bibliografia
Bunta Magdolna, Kolozsvári Ötvösök a XVI–XVIII. Században, Budapest 2001.
Czihak Eugen von, Die Edelschmiedekunst früherer Zeiten in Preussen, Bd. 2, Westpreussen, Leipzig 1908.
Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 4, Pomorze, oprac. Alodia Kawecka-Gryczowa, Krystyna Korotajowa, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962.
Dygdała Jerzy, Urzędnicy miejscy Torunia. Spisy, cz. 3, 1651–1793, Toruń 2002.
Edel Fr. [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 2, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975.
Gradowski Michał, Kasprzak-Miler Agnieszka, Złotnicy na ziemiach północnej Polski, cz. 1, Województwo pomorskie, kujawsko-pomorskie i warmińsko-mazurskie, Warszawa 2002.
Hollstein Friedrich Wilhelm Heinrich, Dutch and Flemish etchings, engravings and woodcuts, ca. 1450–1700, vol. 7, Fouceel – Gole, Amsterdam [1952].
Hollstein’s Dutch and Flemish etchings, engravings and woodcuts ca. 1450–1700, vol. 43, Lucas Vorsterman I, compiled by Christiaan Schuckman, Roosendaal–Amsterdam 1993.
Krupska Katarzyna, Łyczak Bartłomiej, Nieznana panorama Torunia z 1793 roku i jej autor – Ernst Friedrich Kussmahly, „Zapiski Historyczne” 2013, t. 78, z. 1, s. 101–122.
Kruszelnicki Zygmunt, Dawne widoki Torunia [w:] Studia pomorskie, t. 2, red. Michał Walicki, Wrocław 1957, s. 344–400.
Mauquoy-Hendrickx Marie, Les estampes des Wierix conservées au cabinet des estampes de la Bibliotheque Royale Albert Ier. Catalogue raisonné enrichi de notes prises dans diverses autres collections, Pt. 3.1, Bruxelles 1982.
Meulen Marjon van der, Rubens copies after the antique, vol. 2–3, London 1995.
Mielnik Magdalena, „Na wojnę i dla przyjemności”. Fajerwerki na cześć królów w Gdańsku w końcu XVII i w XVIII w. [w:] Król jedzie! Wizyty władców polskich w Gdańsku XV–XVIII w., t. 1, Eseje, red. Edmund Kizik, Gdańsk 2018, s. 146–161.
Mocarski Zygmunt, Książka w Toruniu do roku 1793. Zarys dziejów [w:] Dzieje Torunia. Praca zbiorowa z okazji 700-lecia miasta, red. Kazimierz Tymieniecki, Toruń 1933.
Murawiec Wiesław Franciszek, Bernardyni warszawscy. Dzieje klasztoru św. Anny w Warszawie 1454–1864, Kraków 1973.
Rembowska Irena, Edel Hieronim [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992, s. 382–383.
s’Hertogenbosch Gerlach van, Franz (Franziskus) von Assisi [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. 6, Rom 1974, fol. 272–273.
Salmonowicz Stanisław, Dzieje książki i czytelnictwa [w:] Historia Torunia, red. Marian Biskup, t. 2, cz. 3, Między barokiem i oświeceniem (1660–1793), Toruń 1996, s. 372–394.
Schwarz, Edel Hieronymus [w:] Altpreußische Biographie, Bd. 1, Marburg–Lahn 1974, s. 157.
Talbierska Jolanta, Grafika XVII wieku w Polsce. Funkcje, ośrodki, artyści, dzieła, Warszawa 2011.
Timann Ursula, Zur Handwerksgeschichte der Nürnberger Goldschmiede [w:] Nürnberger Goldschmiedekunst 1541–1868, Bd. 2, Goldglanz und Silberstrahl, Nürnberg 2007, s. 33–69.
Toruń. Dawne widoki miasta [katalog wystawy], Muzeum Okręgowe w Toruniu, Toruń 1994.
Tuchołka-Włodarska Barbara, Edel Hieronymus [w:] Allgemeines Künstlerlexikon. Die bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, Bd. 32, München–Leipzig 2002, s. 132.
Tuchołka-Włodarska Barbara, Hieronymus Edel [w:] Aurea Porta Rzeczypospolitej. Sztuka gdańska od połowy XV do końca XVIII wieku, t. 2, Katalog [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 1997, s. 446–447.
Tuchołka-Włodarska Barbara, Uwagi o działalności warsztatów prowadzonych przez wdowy po gdańskich złotnikach i konwisarzach w końcu XVII i w XVIII wieku, „Gdańskie Studia Muzealne” 1985, t. 4, s. 103–113.
Tujakowski Alojzy, Z dziejów drukarstwa i piśmiennictwa na Pomorzu. 400 lat drukarstwa w Toruniu 1569–1969, Toruń 1970.
Voisé-Maćkiewicz Irena, Barokowe zdobnictwo druków toruńskich, „Roczniki Biblioteczne” 1957, t. 1, z. 1–2, s. 67–78.
Witczak Tadeusz, Teatr i dramat staropolski w Gdańsku (przegląd historycznomateriałowy), Gdańsk 1959.
Woman kneeling, turned to the left [w:] Anne-Marie Logan, Peter Paul Rubens. The Drawings [katalog wystawy], The Metropolitan Museum of Art, New York 2004–2005 s. 198.
Żukowski Jacek, Ślub Jakuba Ludwika Sobieskiego A.D. 1691, Pasaż wiedzy Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, http://www.wilanow-palac.pl/slub_jakuba_ludwika_sobieskiego_a_d_1691.html [dostęp: 6.06.2019].
