Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweDziałalność domu kupieckiego i bankowego Loitzów na tle sytuacji politycznej i gospodarczej Gdańska w drugiej połowie XVI wieku
DOI:
https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.02Słowa kluczowe:
Loitzowie, Gdańsk, Zygmunt II August, pożyczki, weksel, handel bałtycki, handel solą, dom bankowo‑handlowyAbstrakt
Rodzina Loitzów rozpoczęła swoją działalność gospodarczą w Szczecinie. Przeniesienie się jej przedstawicieli do Gdańska wynikało z rozszerzenia zaplecza gospodarczego portu gdańskiego w XVI wieku. Dzięki przywilejom uzyskanym od króla Kazimierza Jagiellończyka Gdańsk uzyskał bowiem dominującą pozycję w handlu zagranicznym Rzeczpospolitej. Jedną z metod obrony przed próbami ograniczenia gdańskich przywilejów było udzielanie królom polskim przez radę miasta i mieszczan gdańskich licznych pożyczek na potrzeby bieżącej polityki. Próba zbudowania przez władcę własnej floty wojennej na potrzeby wojny w Inflantach spowodowała wybuch konfliktu Gdańska z królem Zygmuntem II Augustem. Pożyczki udzielane Zygmuntowi Augustowi stały się również narzędziem politycznym rodziny Loitzów w Gdańsku.
W obliczu konfliktu Gdańska z królem Loizom nie udało się jednak realizować swych interesów zgodnie z polityką rady miejskiej. Ich cel był zupełnie inny. Przedstawiciele rodziny Loitzów zajęli stanowisko prokrólewskie, zaangażowali się bowiem w działalność Komisji Morskiej (od 1568 r.), która ograniczyła kompetencje sądownicze rady miejskiej Gdańska i zbierała środki finansowe na budowę królewskiej floty wojennej. Dzięki poparciu królewskiemu przedstawiciele rodziny Loitzów stali się właścicielami lub dzierżawcami licznych majątków ziemskich w Prusach Królewskich.
Firma Loitzów realizowała model rozwoju podobny do innych domów bankowo‑handlowych w Europie Środkowej. Podstawę tego rozwoju stanowiły przywileje udzielone przez władzę terytorialną, które prowadziły do uzyskania czasowego monopolu na handel określonymi produktami (zwłaszcza solą). Loitzowie uczestniczyli także w handlu miedzią. Według szacunkowych danych w okresie swojej świetności w połowie XVI wieku odpowiadali za ok. 5% eksportu miedzi przez Gdańsk. Do katastrofy finansowej Loitzów przyczyniły się zarówno zbyt liczne wysokooprocentowane pożyczki, jak też prawdopodobnie obniżenie cen zboża w drugiej połowie lat sześćdziesiątych XVI wieku.
Downloads
Bibliografia
Ungedruckte Quellen
Archiwum Główne Akt Dawnych (Hauptarchiv Alter Akten Warschau) Kronmetrik: MK 33, MK 108.
Archiwum Państwowe w Gdańsku (Staatsarchiv Danzig) Archiv der Stadt Danzig
Urkunden bis 1814 und Briefe bis 1525: 300, D/34C, Nr. 212
Bibliotheca Archivi: 300, R/Cc, Nr. 25
Kämmerei: 300, 12, Nr. 7, 8, 15, 294, 403, 833
Pfahlkammer: 300, 19, Nr. 12
Missiva: 300, 27, Nr. 34
Briefe und Urkunden nach 1525: 300, 53, Nr. 650, 795, 816
Stadtbücher und libri memorandorum: 300, 59, Nr. 9
Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk (Polnische Akademie der Wissenschaften – Danziger Bibliothek) Ms. 53
Gedruckte Quellen
Akta stanów Prus Królewskich, t. 8: 1520–1526 („Fontes“, t. 77), red. Marian Biskup, Irena Janosz‑Biskupowa, Warszawa–Toruń 1993.
Commissio Maritima. Tekst łaciński dokumentów erekcyjnych, „Nautologia“ 1968, nr 1/2, S. 17–34.
Danziger Inventar 1531–1591, Bearb. Paul Simson, München–Leipzig 1913.
Dogiel Maciej, Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lituanie, t. 4, Vilnae 1764.
Katalog dokumentów i listów królów polskich z Archiwum Państwowego w Gdańsku (do 1492 roku), oprac. Marcin Grulkowski, Beata Możejko, Sobiesław Szybkowski, Gdańsk 2014.
Matricularum Regni Poloniae summaria, p. 4: Sigismundi I regis tempora complectens, (1507–1548), t. 2: Acta vicecancellariorum 1507–1535, contexuit indicesque adiecit Theodorus Wierzbowski, Varsoviae 1912.
Matricularum Regni Poloniae summaria, p. 5: Sigismundi Augusti tempora complectens (1548–1572), t. 1: Acta cancellariorum 1548–1572, contexuit indicesque adiecit Theodorus Wierzbowski, Varsoviae 1919.
Micraelius Johannes, Altes Pommerland, Buch 3, Th. 2, Altes Stettin 1639.
Miscellanea archiwalne z drugiej połowy XV wieku, oprac. Marian Pelczar, „Rocznik Gdański“ 1938, t. 12, S. 177–193.
Pomerania. Eine pommersche Chronik aus dem sechzehnten Jahrhundert, Bd. 2, Hg. Georg Gaebel, Stettin 1908.
Regestra thelonei aquatici Wladislaviensis: saeculi XVI, wyd. Stanisław Kutrzeba, Franciszek Duda, Kraków 1915.
Simson Paul, Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 4: Urkunden bis 1626, Danzig 1918.
Die Staatsverträge des Deutschen Ordens in Preußen im 15. Jahrhundert, Bd. 2, Hg. Erich Weise, Marburg 1955.
Volumina Legum, Bd. 2, Petersburg 1859.
Digitalisierte Quellen
GeldKunstNetz‑Datenbank, https://www.geldkunstnetz.gwi.uni‑muenchen.de/index.php/register/ [1.09.2022].
Lipińska Aleksandra, Schröder‑Bornkampf Bettina, Grulkowski Marcin, Hristov Filip, Simonini Giulia, GeldKunstNetz. Rechnungsbücher der Stettin‑Danziger Kaufmannbankiersfamilie Loitz. Kommentierte Online‑Edition und Netzwerkanalyse, München 2017–2019, https://doi.org/10.24344/geldkunstnetz [1.09.2022].
Sekundärliteratur
Baczkowski Krzysztof, Die ökonomischen Bedingungen der Rivalität zwischen Jagiellonen und Habsburgern an der Wende vom 15. zum 16. Jahrhundert [in:] Europäische Stadtgeschichte in Mittelalter und früher Neuzeit, Hg. Werner Mägdefrau, Weimar 1979, S. 92–113.
Baruch Maksymilian, Stosunki Fuggerów z Polską, „Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego“ 1916, nr 8, S. 70–87.
Białkowski Kazimierz, Mare liberum czy dominium maris Baltici?, „Nautologia“ 1968, nr 1/2, S. 47–52.
Biskup Marian, Historia Torunia, t. 2, cz. 1: U schyłku średniowiecza i w początkach odrodzenia (1454–1548), Toruń 1992.
Biskup Marian, Prusy Królewskie i Krzyżackie (1466–1526) [in:] Historia Pomorza, t. 2: Do roku 1815, cz. 1: 1464/66–1648/57, red. Gerard Labuda, Poznań 1976, S. 24–186.
Biskup Marian, Stosunek Gdańska do Kazimierza Jagiellończyka w okresie wojny trzynastoletniej 1454–1466 („Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu“, t. 1), Toruń 1952.
Biskup Marian, Z badań nad kopalnictwem ałunu i witriolu w Prusach Królewskich w XVI wieku [in:] Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, red. Zofia Kozłowska u.a., Warszawa 1960, S. 367–380.
Biskup Marian, Z problematyki handlu polsko‑gdańskiego drugiej połowy XV wieku, „Przegląd Historyczny“ 1954, nr 45, S. 390–407.
Böcker Heidelore, Das Handelshaus Loitz. Urteil der Zeitgenossen – Stand der Forschung – Ergänzungen [in:] Akteure und Gegner der Hanse – zur Prosopographie der Hansezeit („Abhandlungen zur Handels‑ und Sozialgeschichte“, Bd. 30: „Hansische Studien“, Bd. 9), Hg. Detlef Kattinger, Horst Wernicke, Mitwirk. Ralf‑Gunnar Werlich, Weimar 1998, S. 203–218.
Böcker Heidelore, Loitz/Loytz/Loytze/Lotze, Gebrüder: Michael (geb. 15.02.1501, gest. 1561), Simon (?), Stephan (geb. 1507, gest. 1584), Hans (gest. 1575) [in:] Biographisches Lexikon für Pommern, Bd. 1 („Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Pommern“, Reihe 5: „Forschungen zur Pommerschen Geschichte“, Bd. 48/1), Hg. Dirk Alvermann, Nils Jörn, Köln–Weimar–Wien 2013, S. 170–179.
Bodniak Stanisław, Ferber Konstanty (starszy) [in:] Polski Słownik Biograficzny, t. 6, Kraków 1948, S. 417–418.
Bodniak Stanisław, Polska a Bałtyk za ostatniego Jagiellona, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej“ 1939–1946, z. 3, S. 42–276.
Bodniak Stanisław, Skorupska Zofia, Jan Kostka, kasztelan gdański, prezes Komisji Morskiej i rzecznik unii Prus z Koroną („Gdańskie Towarzystwo Naukowe. Wydział I Nauk Społecznych i Humanistycznych. Seria Monografii“, t. 66), Gdańsk 1979.
Bogucka Maria, Bankowość i kredyt w Gdańsku w XVI–XVII w. [in:] Bankierzy i banki w dziejach Gdańska, red. Edmund Cieślak, Gdańsk 1997, S. 27–53.
Bogucka Maria, Danzig an der Wende zur Neuzeit: von der aktiven Handelsstadt zum Stapel und Produktionszentrum, „Hansische Geschichtsblätter“ 1984, Nr. 102, S. 91–103.
Bogucka Maria, Die Beziehungen zwischen dem Handelskapital und der städtischen Produktion in Danzig im 16. und 17. Jahrhundert, [in:] Hansische Studien, Bd. 3: Bürgertum – Handelskapital – Städtebünde („Abhandlungen zur Handels‑ und Sozialgeschichte“, Bd. 15), Hg. Konrad Fritze, Eckhard Müller‑Mertens, Johannes Schildhauer, Weimar 1975, S. 58–69.
Bogucka Maria, Gdańscy ludzie morza w XVI–XVIII w., Gdańsk 1984.
Bogucka Maria, Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w XIV–XVII wieku, Warszawa 1962.
Bogucka Maria, Handel bałtycki Amsterdamu w pierwszej połowie XVII w. w świetle kontraktów frachtowych, „Zapiski Historyczne“ 1969, z. 2, S. 7–33.
Bogucka Maria, Handel niderlandzko‑gdański w latach 1597–1651 w świetle amsterdamskich kontraktów frachtowych, „Zapiski Historyczne“ 1968, z. 3, S. 171–192.
Bogucka Maria, Handel zagraniczny Gdańska w pierwszej połowie XVII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
Bogucka Maria, Merchants’ Profits in Gdańsk Foreign Trade in the First Half of the 17th Century, „Acta Poloniae Historica“ 1971, vol. 23, S. 73–90.
Bogucka Maria, Miejsce mieszczanina w społeczeństwie szlacheckim. Atrakcyjność wzorców życia szlacheckiego w Polsce XVII wieku [in:] Społeczeństwo staropolskie. Studia i szkice, t. 1, red. Andrzej Wyczański, Warszawa 1976, S. 185–200.
Bogucka Maria, Migracje bałtyckie a Gdańsk u progu ery nowożytnej (XVI–XVIII wiek), „Zapiski Historyczne“ 1987, z. 1, S. 79–94.
Bogucka Maria, Model kariery mieszczańskiej w Gdańsku w drugiej połowie XV wieku. Rudolf Feldstete jako fundator potęgi rodziny [in:] Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu. Studia ofiarowane Profesorowi Antoniemu Czacharowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, red. Roman Czaja, Janusz Tandecki, Toruń 1996, S. 257–266.
Bogucka Maria, Przemiany społeczne i walki społeczno‑polityczne w XV i XVI w. [in:] Historia Gdańska, t. 2: 1454–1655, red. Edmund Cieślak, Gdańsk 1982, S. 208–259.
Bogucka Maria, Samsonowicz Henryk, Struktury społeczne Gdańska w XV–XVII wieku na tle przemian w handlu bałtyckim [in:] Studia nad gospodarką, społeczeństwem i rodziną w Europie późnofeudalnej, red. Jerzy Topolski, Cezary Kuklo, Lublin 1987, S. 139–151.
Bogucka Maria, Sól w handlu bałtyckim w pierwszej połowie XVII wieku, „Zapiski Historyczne“ 1971, z. 1, S. 101–110.
Bogucka Maria, Walka opozycji mieszczańskiej z patrycjatem gdańskim w drugiej połowie XVI wieku, „Przegląd Historyczny“ 1954, z. 2/3, S. 408–459.
Bogucka Maria, Walki społeczne w Gdańsku w XVI wieku [in:] Szkice z dziejów Pomorza, t. 1: Pomorze średniowieczne, red. Gerard Labuda, Warszawa 1958, S. 369–448.
Bogucka Maria, Zur Problematik der Profite im Handel zwischen Danzig und Westeuropa (1550–1650), [in:] Zins – Profit – Ursprüngliche Akkumulation („Abhandlungen zur Handels‑ und Sozialgeschichte“, Bd. 21: „Hansische Studien“, Bd. 5), Hg. Konrad Fritze, Eckhard Müller‑Mertens, Johannes Schildhauer, Weimar 1981, S. 41–50.
Boras Zygmunt, Flota wojenna Zygmunta Augusta i jej związki z domem handlowym Loitzów w Gdańsku i w Szczecinie, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Historia“ 1967, z. 7, S. 237–251.
Boras Zygmunt, Loitzowie – kupcy szczecińscy [in:] Pomorze Zachodnie w tysiącleciu, red. Paweł Bartnik, Kazimierz Kozłowski, Szczecin 2000, S. 109–120.
Boras Zygmunt, Loitzowie i ich rola w budowie floty Zygmunta Augusta, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Historia“ 1973, nr 2, S. 105–110.
Boras Zygmunt, Stosunki polsko‑pomorskie w drugiej połowie XVI wieku. Zarys polityczny („Biblioteka Słupska“, t. 15), Poznań–Słupsk 1965.
Boras Zygmunt, Związki Śląska i Pomorza Zachodniego z Polską w XVI wieku („Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Seria Historia“, t. 93), Poznań 1981.
Chojnacka Kazimiera, Podstawy techniczne handlu szczecińskiego na Warcie i Odrze w XVI i XVII w., „Zapiski Historyczne“ 1956, z. 1/3, S. 80–118.
Chojnacka Kazimiera, Handel na Warcie i Odrze w XVI i w pierwszej połowie XVII wieku („Wielkopolska. Historia – Społeczeństwo – Kultura“, t. 21), red. Bogdan Wachowiak, Poznań 2007.
Chojnacka Kazimiera, Walka o wolny handel i żeglugę na Warcie i Odrze w pierwszej połowie XVI wieku, „Przegląd Zachodni“ 1952, nr 3/4, S. 627–674.
Cieślak Edmund, Biernat Czesław, History of Gdańsk, transl. Bożena Blaim, George M. Hyde, Gdańsk 1995.
Cieślak Edmund, Le changement du groupe dirigeant à Gdańsk aux XVIIe–XVIIIe siècles (des patriciens aux «savants») [in:] Gerarchie economiche e gerarchie sociali. Secoli XII–XVIII. Atti della „dodicesima Settimana di Studi“, 18–23 aprile 1980 („Pubblicazioni. Istituto Internationale di Storia Economica F. Datini, Prato“, serie 2), édit. Annalisa Guarducci, Firenze 1990, S. 561–578.
Cieślak Edmund, Przywileje Gdańska z okresu wojny 13‑letniej na tle przywilejów niektórych miast bałtyckich, „Czasopismo Prawno‑Historyczne“ 1954, z. 1, S. 61–122.
Cieślak Edmund, Przywileje wielkich miast pruskich w XV w. jako etap rozwoju samorządu miejskiego, „Rocznik Gdański“ 1966, t. 25, S. 31–49.
Cieślak Tadeusz, Postulaty rewolty pospólstwa gdańskiego w r. 1525, „Czasopismo Prawno‑Historyczne“ 1954, z. 1, S. 123–152.
Cieślak Tadeusz, Rewolty szczecińskie w r. 1428 i 1524 i ich konsekwencje prawne, „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu“ 1950, z. 1/4, S. 103–114.
Cieślak Tadeusz, Ze studiów nad reformami gospodarczymi Bogusława X. (Szkic historyczno‑prawny z dziejów Pomorza Zach.), „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu“ 1952, z. 3/4, S. 115–126.
Czapliński Władysław, Polityka morska Polski w XVI i XVII wieku, „Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Gdańskiego. Historia“ 1973, nr 2, S. 25–41.
Deresiewicz Janusz, Z przeszłości Prus Królewskich. Skarbowość Prus Królewskich od r. 1466–1569 („Biblioteka Historyczna“, t. 2), Poznań 1947.
Dollinger Philippe, Le Hanse (XIIe–XVIIe siècles), Paris 1964.
Duczmal Małgorzata, Dom bankowo‑handlowy Loitzów ze Szczecina, Gdańska i Lüneburga i jego związki z Wieliczką w drugiej połowie XVI wieku [in:] Eruditio et interpretatio. Studia historyczne („Publikacje Instytutu Historii UAM“, t. 37), red. Zbigniew Chodyła, Poznań 2000, S. 69–77.
Duczmal‑Charyna Małgorzata, Majątki ziemskie Loitzów – właścicieli domu bankowo‑handlowego w Szczecinie, Gdańsku i Lüneburgu, „Przegląd Zachodniopomorski“ 1978, z. 3, S. 63–77.
Dygo Marian, Der Adel und das Geld in den Ostseeländern im 15. und am Anfang des 16. Jh., „Studia Maritima“ 1988, Bd. 7, S. 7–23.
Fischer Richard, Constantin Ferber der Ältere, Bürgermeister von Danzig. Ein Culturbild aus dem 16. Jahrhundert, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins“ 1889, H. 26, S. 49–82.
Foltz Max, Der Danziger Stadthaushalt am Ende des 16. Jahrhunderts, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins“ 1907, H. 49, S. 131–184.
Friedrich Karin, The Other Prussia. Royal Prussia, Poland and Liberty, 1569–1772, Cambridge 2000.
Frölich Xaver, Geschichte des Graudenzer Kreises, Bd. 2: Die Zeit‑ und Kulturgeschichte, Graudenz 1872.
Gawęda Stanisław, Udział możnowładztwa małopolskiego w dochodach z żup krakowskich w XIV i XV wieku, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce“ 1968, t. 2, S. 235–251.
Gawlicki Marcin, Podmiejskie dwory mieszczan gdańskich od XVI do XVIII wieku [in:] Mieszczaństwo gdańskie, red. Stanisław Salmonowicz, Gdańsk 1997, S. 67–80
Gierszewski Stanisław, Das slowakische Hinterland des Danziger Hafens am Ende des 15. und in der ersten Hälfte des 16. Jahrhunderts, „Studia Maritima“ 1997, Bd. 10, S. 23–35.
Gierszewski Stanisław, Koncepcje i programy bałtyckie w Polsce przedrozbiorowej [in:] Polska myśl morska („Gdańskie Towarzystwo Naukowe. Wydział I Nauk Społecznych i Humanistycznych. Seria Popularnonaukowa Pomorze Gdańskie“, t. 7), red. Wanda Malczewska, Gdańsk 1971, S. 5–20.
Gierszewski Stanisław, Maritime Cenceptions in the 16th and 17th Century Poland, „Studia Maritima“ 1981, Bd. 3, S. 77–90.
Goldmann Salka, Danziger Verfassungskämpfe unter polnischer Herrschaft, Leipzig 1900.
Górski Karol, The Royal Prussia Estates in the Second Half of the XVth Century and Their Relation to the Crown of Poland, „Acta Poloniae Historica“ 1964“, vol. 10, S. 49–64.
Groth Andrzej, Bahr Szymon h. Rawicz [in:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, red. Stanisław Gierszewski, Gdańsk 1992, S. 54.
Groth Andrzej, Loitzowie [in:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, red. Stanisław Gierszewski, Gdańsk 1997, S. 77–79.
Grzęda Marian, Loitzowie [in:] Encyklopedia Szczecina, t. 1, red. Tadeusz Białecki, Szczecin 1999, S. 551–552.
Günther Otto, Danzigs Gerichtsverfassung zur Zeit der polnischen Oberherrschaft [in:] Aus dem Danziger Rechtsleben. Festgabe zum 30. Deutschen Juristentage vom 12. bis 14. September 1910 in Danzig, Hg. Gustav Zander, Otto Loening, Danzig 1910, S. 1–13.
Häberlein Mark, Production, Trade, and Finance [in:] A Companion to Late Medieval and Early Modern Augsburg („Brill’s Companions to European History“, vol. 20), ed. B. Ann Tlusty, Mark Häberlein, Leiden 2020, S. 101–122.
Haczewska Bogumiła, Mennica gdańska w Prusach Królewskich [in:] Czar srebra i magia złota. W kręgu monet i medali Prus Królewskich. Katalog wystawy, czerwiec – grudzień 2006 r., red. Janusz Trupinda, Malbork 2007, S. 22–31.
Haczewska Bogumiła, Münzen [in:] Danziger Kunst vom 15. bis 18. Jahrhundert, Hg. Teresa Grzybkowska, Gdańsk 1997, S. 197–208.
Häpke Rudolf, Der Untergang der Hanse („Hansische Volkshefte“, H. 5), Bremen 1925.
Iwanov Iwan, Die Hanse im Zeichen der Krise, Handlungsspielräume der politischen Kommunikation im Wandel (1550–1620) („Quellen und Darstellungen zur hansischen Geschichte, Neue Folge“, Bd. 61), Köln–Weimar–Wien 2016.
Kaufmann Karl Josef, Der Hafen von Danzig, seine Entwickelung und Verwaltung [in:] Beiträge zur Geschichte des Schiffbaus, des Hafens und der Schiffahrt von Danzig, Danzig 1926, S. 18–47.
Keckowa Antonina, Żupy krakowskie w XVI–XVIII wieku (do 1772 roku), Wrocław–Warszawa–Kraków 1969.
Kernkamp Gerhard Wilhelm, Baltische Archivalia. Onderzoek naar archivalia, belangrijk voor de geschiedenis van Nederland in Stockholm, Kopenhagen en de duitsche ooszeesteden („Rijks Geschiedkundige Publikatiën, Kleine Serie“, no. 4), ‘s‑Gravenhage 1909.
Keyser Erich, Das hansische Danzig („Hansische Volkshefte“, H. 11), Bremen 1926.
Klonder Andrzej, Szlachta a królewszczyzny Prus Królewskich za Stefana Batorego (1576–1586), „Zapiski Historyczne“ 1987, z. 3, S. 75–95.
Konow Karl‑Otto, Die pommersche Münzordnung aus dem Jahre 1489, „Baltische Studien. Neue Folge“ 1989, Bd. 75, S. 7–26.
Kopiński Krzysztof, Gospodarcze i społeczne kontakty Torunia z Wrocławiem w późnym średniowieczu („Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu“, t. 2), Toruń 2005.
Kramm Heinrich, Landschaftlicher Aufbau und Verschiebungen des deutschen Großhandels am Beginn der Neuzeit, gemessen an den Familienverbindungen des Großbürgertums, „Vierteljahrschrift für Sozial‑ und Wirtschaftsgeschichte“ 1936, H. 29, S. 1–34.
Krannhals Detlef, Danzig und der Weichselhandel in seiner Blütezeit vom 16. zum 17. Jahrhundert („Deutschland und der Osten. Quellen und Forschungen zur Geschichte ihrer Beziehungen“, Bd. 19), Leipzig 1942.
Kutrzeba Stanisław, Dantzig et la Pologne à travers les siècles [in:] Conventus primus historicorum Balticorum Rigae, 16.–20. VIII. 1937. Acta et relata / Pirmā Baltijas vēsturnieku konference Rigā, 16.–20. VIII. 1937. Runas un referāti, Rigae 1938, S. 292–298.
Kypta Ulla, Konvergenz statt Divergenz. Der Handel zwischen Danzig und Antwerpen im 16. Jahrhundert [in:] Gdańsk w okresie nowożytnym. Kultura, religia, polityka, społeczeństwo i stosunki międzynarodowe / Danzig in der frühen Neuzeit. Kultur, Religion, Politik, Gesellschaft und internationale Beziehungen, red. Wiesław Długokęcki, Jürgen Sarnowsky, Gdańsk 2021, S. 268–292.
Lepszy Kazimierz, Dzieje floty polskiej, Gdańsk–Bydgoszcz–Szczecin 1947.
Lepszy Kazimierz, Stefan Batory a Gdańsk. Rzut oka, „Rocznik Gdański“ 1932, t. 6, S. 82–136.
Lepszy Kazimierz, Strażnicy morza Stefana Batorego, „Rocznik Gdański“ 1933/1934, t. 7/8, S. 142–182.
Lesiński Henryk, Wymiana towarowa Szczecina z zapleczem lądowym w XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, „Przegląd Zachodniopomorski“ 1991, z. 4, S. 5–22.
Löschin Gotthilf, Die Familie Ferber [in:] Beiträge zur Geschichte Danzigs und sejner Umgebungen, gesamm. von Gotthilf Löschin, H. 3, Danzig 1837, S. 22–34.
Małłek Janusz, Prusy Książęce i Prusy Królewskie w latach 1525–1548. Studium z dziejów polskiej polityki księcia Albrechta Hohenzollerna („Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie“, t. 53), Warszawa 1976.
Małłek Janusz, Die Stände des Königlichen Preußen und die Republik Polen in den Jahren 1526 bis 1660 [in:] Ständetum und Staatsbildung in Brandenburg‑Preußen, Hg. Peter Baumgart, Jürgen Schmädeke, Berlin–New York 1983, S. 108–128.
Małłek Janusz, Königlich‑Preussen/Polnisch‑Preussen – eine autonome Region 1466–1569 [in:] idem, Opera selecta, Bd. 1: Polen und Preussen vom 15. bis zum 18. Jahrhundert. Bestandsaufnahme und Perspektiven, Toruń 2011, S. 119–133.
Małłek Janusz, Ostatnie stadium reformy monetarnej w Prusach Królewskich i Książęcych w latach 1530–1531 w świetle recesów, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno‑Społeczne“ 1982, t. 18, S. 75–101.
Małłek Janusz, Stany Prus Królewskich a Rzeczpospolita Polska w latach 1526–1660, „Rocznik Gdański“ 1983, t. 1, S. 65–82.
Małowist Marian, Riga und Danzig vom Ausbruch des Dreizehnjährigen Krieges bis zum Ende des XVI. Jahrhunderts [in:] Conventus primus historicorum Balticorum Rigae, 16.–20. VIII. 1937. Acta et relata / Pirmā Baltijas vēsturnieku konference Rigā, 16.–20. VIII. 1937. Runas un referāti, Rigae 1938, S. 312–320.
Małowist Marian, Über die Frage der Handelspolitik des Adels in den Ostseeländern im 15. und 16. Jahrhundert, „Hansische Geschichtsblätter“ 1957, H. 75, S. 29–47.
Małowist Marian, Wschód a Zachód Europy w XIII–XVI wieku. Konfrontacja struktur społeczno‑gospodarczych, Warszawa 1973.
Matysik Stanisław, Dzieje Gdańska [in:] Gdańsk. Jego dzieje i kultura, red. Franciszek Mamuszka, Gdańsk 1969, S. 29–128.
Matysik Stanisław, Prawo morskie Gdańska. Studium historycznoprawne, Warszawa 1958.
Mączak Antoni, Der polnische Getreideexport und das Problem der Handelsbilanz (1557–1647) [in:] Der Aussenhandel Ostmitteleuropas 1450–1650. Die ostmitteleuropäischen Volkswirtschaften in ihren Beziehungen zu Mitteleuropa, Hg. Ingomar Bog, Köln–Wien 1971, S. 28–46.
Mączak Antoni, Prusy w dobie rozkwitu gospodarczego i w okresie walk o zjednoczenie z Koroną [in:] Historia Pomorza, t. 2: Do roku 1815, cz. 1: 1464/66–1648/57, red. Gerard Labuda, Poznań 1976, S. 201–525.
Mikulski Krzysztof, Elity władzy wielkich miast pruskich w XIII–XVIII wieku. Próba analizy dynamicznej procesu długiego trwania [in:] Genealogia. Rola związków rodzinnych i rodowych w życiu publicznym w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, red. Andrzej Radzimiński, Jan Wroniszewski, Toruń 1996, S. 311–342.
Mikulski Krzysztof, Szlachta i patrycjat w Prusach Królewskich w XV–XVIII wieku – próba określenia wzajemnych relacji [in:] Prusy Książęce i Prusy Królewskie w XVI–XVIII wieku („Prace Instytutu Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach“, t. 6), red. Jacek Wijaczka, Kielce 1997, S. 97–109.
Możejko Beata, Shipping and Maritime Trade in Gdańsk at the Turn of the 14th Century: The Maritime and Commercial Background of the Sinking of the Copper Ship in 1408 [in:] The Copper Ship: A Medieval Shipwreck and Its Cargo („Archaeological Research of the National Maritime Museum in Gdańsk“, vol. 2), ed. Waldemar Ossowski, Gdańsk 2014, S. 57–74.
Muhl John, Studien zur westpreußischen Gütergeschichte, Bd. 2: Geschichte des Gutes Wartsch („Quellen und Darstellungen zur Geschichte Westpreußens“, Bd. 11), Danzig 1926.
Nießen Paul J. von, Der Ausgang der staatsrechtlichen Kämpfe zwischen Pommern und Brandenburg und die wirtschaftlichen Konflikte der Jahre 1560–1576, „Baltische Studien. Neue Folge“ 1908, Bd. 12, S. 103–212.
North Michael, Getreideanbau und Getreidehandel im Königlichen Preußen und im Herzogtum Preußen. Überlegungen zu den Beziehungen zwischen Produktion, Binnenmarkt und Weltmarkt im 16. und 17. Jahrhundert, „Zeitschrift für Ostforschung“ 1985, H. 1, S. 39–47.
Nowakowski Andrzej, Stosunki polsko‑pomorskie w latach 1548–1637. Szkic prawnohistoryczny, „Przegląd Zachodniopomorski“ 1993, z. 1, S. 57–74.
Pałucki Władysław, Drogi i bezdroża skarbowości polskiej XVI i pierwszej połowy XVII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.
Pałucki Władysław, Reformy skarbowe Sejmu Egzekucyjnego 1562/63 r. [in:] Studia historyczne. Księga Jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin prof. dra Stanisława Arnolda, Warszawa 1965, S. 301–313.
Papritz Johannes, Das Handelshaus der Loitz zu Stettin, Danzig und Lüneburg, „Baltische Studien. Neue Folge“ 1957, Bd. 44, S. 73–94.
Papritz Johannes, Das Stettiner Handelshaus der Loitz im Boisalzhandel des Odergebietes unter besonderer Berücksichtigung seiner Beziehungen zum brandenburgischen Kurhause, Berlin 1932.
Papritz Johannes, Die Beziehungen des Bank‑ und Handelshauses der Loitz zum brandenburgischen Kurhause. Ein Beitrag zur Geschichte des Frühkapitalismus, „Korrespondenzblatt des Gesamtvereins der deutschen Geschichts‑ und Altertumsvereine“ 1931, H. 79, Sp. 84–124.
Pelc Julian, Ceny w Gdańsku w XVI i XVII wieku, Lwów 1937.
Pelczar Marian, Czy Gdańsk posiadał prawo składu? [in:] Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu w 70 rocznicę urodzin, red. Zofia Kozłowska u.a., Warszawa 1960, S. 229–249.
Pelczar Marian, Handel zbożem z dóbr królewskich Kazimierza Jagiellończyka. Przyczynek do dziejów eksportu zboża polskiego przez port gdański w drugiej połowie XV wieku, „Rocznik Gdański“ 1938, t. 12, S. 32–73.
Penners‑Ellwart Hedwig, Die Danziger Bürgerschaft nach Herkunft und Beruf 1536–1709 („Wissenschaftliche Beiträge zur Geschichte und Landeskunde Ost‑Mitteleuropas“, Nr. 13), Marburg–Lahn 1954.
Pertek Jerzy, Polacy na morzach i oceanach, t. 1: Do roku 1795, Poznań 1981.
Petersen Erling Ladewig, Der Kieler Umschlag in nordwesteuropäischer Perspektive, „Hansische Geschichtsblätter“ 1980, H. 98, S. 61–75.
Pieradzka Krystyna, Trzy wieki stosunków handlowych pomiędzy Gdańskiem a Węgrami, „Rocznik Gdański“ 1935–1936, t. 9/10, S. 189–208.
Pirożyński Jan, Na drodze do gdańskiej deprekacji. Sprawa Gdańska na sejmie 1570 r., „Rocznik Gdański“ 1971, z. 1, S. 5–52.
Piwocka Magdalena, Arrasy króla Zygmunta Augusta. „The Art of Majesty” ostatniego Jagiellona [in:] Patronat artystyczny Jagiellonów („Studia Jagiellonica“, t. 1), red. Marek Walczak, Piotr Węcowski, Kraków 2015, S. 397–408.
Popioł‑Szymańska Aleksandra, Problematyka handlowa w polityce „miejskiej“ szlachty w Polsce centralnej w XV i XVI wieku, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych“ 1970, t. 31, S. 45–83.
Prosnak Mieczysław, Polska flota wojenna w czasach ostatnich Jagiellonów, „Nautologia“ 1996, nr 2, S. 2–15.
Ptaśnik Jan, Bonerowie, „Rocznik Krakowski“ 1905, t. 7, S. 1–133.
Rachel Hugo, Die Handels‑, Zoll‑ und Akzisepolitik Brandenburg‑Preußens bis 1715 („Acta Borussica. Denkmäler der Preußischen Staatsverwaltung im 18. Jahrhundert“, Reihe: „Die einzelnen Gebiete der Verwaltung. Handels‑, Zoll‑ und Akzisepolitik“, Bd. 1), Berlin 1911.
Recke Walther, Danzigs Handelsbeziehungen zu Osteuropa [in:] Danzigs Handel in Vergangenheit und Gegenwart, Hg. Hanns Bauer, Walter Millack, Danzig 1925, S. 16–25.
Reyman Janusz, Polityka monetarna i mennicza władców polskich w XVI w., „Wiadomości Numizmatyczne“ 1986, z. 3/4, S. 145–152.
Rutkowski Jan, Podział dochodów w żupach ruskich za Zygmunta Augusta, „Prace Komisji Historycznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk“ 1928, z. 2, S. 1–156.
Rymar Edward, Rycerskie (?) pochodzenie szczecińskiego i gdańskiego rodu kupiecko‑bankierskiego Loitzów [in:] Mieszczanie, wasale, zakonnicy („Studia z Dziejów Średniowiecza“, t. 10), red. Błażej Śliwiński, Malbork 2004, S. 173–204.
Salmonowicz Stanisław, Prusy Królewskie w strukturach Rzeczypospolitej (1569–1772) [in:] Rzeczpospolita w XVI–XVIII wieku. Państwo czy wspólnota?, red. Bogusław Dybaś, Paweł Hanczewski, Tomasz Kempa, Toruń 2007, S. 159–167.
Samsonowicz Henryk, Gdańsk a poczynania morskie Zygmunta Augusta [in:] Historia Gdańska, t. 2: 1454–1655, red. Edmund Cieślak, Gdańsk 1982, S. 289–313.
Samsonowicz Henryk, Gdańsk w okresie wojny trzynastoletniej [in:] Historia Gdańska, t. 2: 1454–1655, red. Edmund Cieślak, Gdańsk 1982, S. 43–76.
Schildhauer Johannes, Die Hanse in der Zeit des Beginns des Kampfes um das „Dominium maris Baltici“ [in:] Johannes Schildhauer, Konrad Fritze, Walter Stark, Die Hanse, Berlin 1974, S. 238–255.
Schildhauer Johannes, Zum Warenhandel Danzigs mit den wendischen Hansestädten im ausgehenden 15. und im 16. Jahrhundert, „Wissenschaftliche Zeitschrift der Ernst‑Moritz‑Arndt‑Universität Greifswald“ 1969, Nr. 3/4, T. 1, S. 139–151.
Schildhauer Johannes, Zur Verlagerung des See‑ und Handelsverkehrs im nordeuropäischen Raum während des 15. und 16. Jahrhunderts, „Jahrbuch für Wirtschaftsgeschichte“ 1968, H. 4, S. 187–213.
Schmoller Gustav, Die Handelssperre zwischen Brandenburg und Pommern im Jahre 1562, „Zeitschrift für Preußische Geschichte und Landeskunde“ 1882, Bd. 19, S. 197–251.
Schwarz [Friedrich], Ferber, Konstantin [in:] Altpreußische Biographie, Bd. 1: Abegg – Malten, Hg. Christian Krollmann, Königsberg 1941, S. 180–181.
Schwarz Paul Gerhard, Die Haltung Danzigs im nordischen Kriege 1563–1570 mit besonderer Berücksichtigung der Beziehungen zu Schweden, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins“ 1907, H. 49, S. 1–99.
Seier Maria, Die Hanse auf dem Weg zum Städtebund: Hansische Reorganisationsbestrebungen an der Wende vom 15. zum 16. Jahrhundert, „Hansische Geschichtsblätter“ 2012, H. 130, S. 93–125.
Sell Johann Jakob, Geschichte des Herzogthums Pommern von den ältesten Zeiten bis zum Tode des letzten Herzoges, oder bis zum Westphälischen Frieden 1648, Th. 3, Berlin 1820.
Selzer Stephan, Die mittelalterliche Hanse, Darmstadt 2010.
Simonini Giulia unter Mitarb. von Bettina Schröder‑Bornkampf, Archivbestände der Kaufmannbankiersfamilie Loitz. Stand und Perspektiven der Forschung [in:] Geld, Prestige, Verantwortung. Bankiers und Banken als Akteure im wirtschaftlichen, politischen und kulturellen Netzwerk im (Nordost‑) Europa des 16.–20. Jahrhunderts, Hg. David Feest, Aleksandra Lipińska, Agnieszka Pufelska, Kiel 2020, S. 331–352.
Simson Paul, Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 2: Von 1517 bis 1626, Danzig 1918.
Spading Klaus, Holland und die Hanse im 15. Jahrhundert. Zur Problematik des Übergangs vom Feudalismus zum Kapitalismus („Abhandlungen zur Handels‑ und Sozialgeschichte“, Bd. 12), Weimar 1973.
Stark Walter, Lübeck und Danzig in der zweiten Hälfte des 15. Jahrhunderts. Untersuchungen zum Verhältnis der wendischen und preußischen Hansestädte in der Zeit des Niedergangs der Hanse („Abhandlungen zur Handels‑ und Sozialgeschichte“, Bd. 11), Weimar 1973.
Sucheni‑Grabowska Anna, Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, t. 1: Geneza egzekucji dóbr, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.
Sucheni‑Grabowska Anna, Odbudowa domeny królewskiej w Polsce 1504–1548, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
Szczuczko Witold, Sejmy koronne 1562–1564 a ruch egzekucyjny w Prusach Królewskich, Toruń 1994.
Szelągowski Adam, Walka o Bałtyk 1544–1621, Oświęcim 2016.
Szmydki Ryszard, Kredytowe źródła finansowania tapiserii Zygmunta Augusta a ich wartość materialna w XVII wieku, „Barok. Historia – Literatuta – Sztuka“ 2010, z. 1, S. 13–29.
Szpak Jan, Rewolucja cen XVI wieku a funkcjonowanie gospodarki dworskiej w starostwach Prus Królewskich („Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Zeszyty Naukowe, Monografie“, t. 54), Kraków 1982.
Szpak Jan, Studia nad stosunkami rynkowymi w ekonomii malborskiej w XVI wieku, Malbork 1976.
Szwagrzyk Józef Andrzej, Pieniądz na ziemiach polskich X–XX w., Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1990.
Trzoska Jerzy, Gdańsk na mapie gospodarczej nowożytnej Europy [in:] Gdańsk w gospodarce i kulturze europejskiej, red. Marian Mroczko, Gdańsk 1997, S. 29–52.
Vossberg Friedrich August, Münzgeschichte der Stadt Danzig, Berlin 1852.
Wachowiak Bogdan, Główne etapy procesu przezwyciężania rozdrobnienia feudalnego na Pomorzu Zachodnim w XV wieku, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza“ 1955, z. 2, S. 5–53.
Wachowiak Bogdan, Gospodarcze położenie chłopów w domenach Księstwa Szczecińskiego w XVI i w pierwszej połowie XVII w., Szczecin 1967.
Wachowiak Bogdan, Gospodarka folwarczna w domenach Księstwa Pomorskiego w XVI i na początku XVII wieku, Warszawa 2005.
Wachowiak Bogdan, Reorganizacja domen książęcych na Pomorzu Zachodnim w XVI wieku [in:] Ars historica. Prace z dziejów powszechnych i Polski („Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Seria Historia“, t. 71), red. Marian Biskup u.a., Poznań 1976, S. 567–584.
Wachowiak Bogdan, Szczecin w okresie przewagi państwa feudalnego 1478–1713 [in:] Dzieje Szczecina, t. 2: Wiek X–1805, red. Gerard Labuda, Warszawa–Poznań 1985, S. 197–443.
Wachowiak Bogdan, W zjednoczonym Księstwie Pomorskim (1478–1648) [in:] Historia Słupska, red. Stanisław Gierszewski, Poznań 1981, S. 113–183.
Wälter Peter, Wirtschaftliche Beziehungen zwischen Lübeck und Danzig im späten 16. Jahrhundert („Hamburger Beiträge zur Geschichte der Deutschen im europäischen Osten“, Bd. 1), Lüneburg 1995.
Weise Erich, Die staatsrechtlichen Grundlagen des Zweiten Thorner Friedens und die Grenzen seiner Rechtmäßigkeit, „Zeitschrift für Ostforschung“ 1954, H. 1, S. 1–25.
Wermter Ernst Manfred, Die Reichsacht gegen Danzig und Elbing (1497–1515). Städtische Handelspolitik im Spiel der Großmächte [in:] Elbing 1237–1987. Beiträge zum Elbing‑Kolloquium im November 1987 in Berlin („Quellen und Darstellungen zur Geschichte Westpreußens“, Nr. 25), Hg. Bernhart Jähnig, Hans‑ Jürgen Schuh, Münster 1991, S. 75–108.
Wijaczka Jacek, Prusy Królewskie. Dzieje polityczne do 1660 r. [in:] Prusy Królewskie. Społeczeństwo, kultura, gospodarka 1454–1772, red. Edmund Kizik, Gdańsk 2012, S. 34–70.
Witthöfft Harald, Der Export Lüneburger Salzes in den Ostseeraum während der Hansezeit [in:] Die Hanse und der deutsche Osten, Hg. Norbert Angermann, Lüneburg 1990, S. 41–65.
Wyczański Andrzej, Próba oszacowania obrotu żytem w Polsce XVI w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej“ 1961, nr 1, S. 23–33.
Zalewski Bogdan, Dominium maris Baltici a narodziny polskiej morskiej myśli wojskowej, „Nautologia“ 2000, nr 2, S. 42–46.
