Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweUpamiętnienie i tożsamość rodzinna w szesnastowiecznym Gdańsku: portrety członków rodziny Connertów (1550–1599)
DOI:
https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.09Słowa kluczowe:
Gdańsk, reformacja, portrety renesansowe, medale portretowe, Johann Connert, krąg Lucasa Cranacha, kościół Mariacki w GdańskuAbstrakt
Przedmiotem artykułu są portrety powstałe w latach 1550–1599 na zamówienie przedstawicieli trzech pokoleń gdańskiej rodziny Connertów: rzeźbiony portret Johanna III Connerta umieszczony w fasadzie Sierocińca przy kościele św. Elżbiety (1550), epitafia Johanna III Connerta (1556) i Anny Loitz‑Connertowej (ok. 1563–1565) w kościele Najświętszej Marii Panny oraz trzy medale portretowe: Johanna I Connerta (1556), Johanna IV Connerta (1557) i Jacoba Connerta (1599). Analizę portretów poprzedza szczegółowa rekonstrukcja historii rodziny Connertów, umożliwiająca osadzenie dzieł w kontekście biografii zamawiających. Portrety omówione zostały na płaszczyźnie formalnej, ujawniającej artystyczne preferencje poszczególnych członków rodziny oraz w warstwie treściowej – konfesyjnej i społeczno‑ekonomicznej. Dzieła zawierające podobizny Connertów wprowadzają do gdańskiej przestrzeni publicznej nieznane tu wcześniej typy portretów i nowatorskie rozwiązania formalne. Wyróżniają się przy tym koncepcyjnym wyrafinowaniem, którego specyficznym komponentem są czasowe i przestrzenne manipulacje. Poczynając od Johanna III Connerta, inicjatora odbudowy gdańskiego sierocińca, członkowie rodziny akcentowali – także w wymiarze artystycznym – swoje przywiązanie do idei dobroczynności. Powyższe zabiegi uznać można za elementy strategii nie tylko odzwierciedlającej ambicje poszczególnych członków rodziny, ale zarazem służącej podkreśleniu rodzinnej tożsamości Connertów.
Downloads
Bibliografia
Behring Wilhelm, Beiträge zur Geschichte des Jahres 1577. Danzig und Dänemark im Jahre 1577, “Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins” 1901, Bd. 43, pp. 161–218.
Białostocki Jan, Płeć śmierci, Gdańsk 2007.
Bogdanowicz Stanisław, Konkatedralna bazylika mariacka w Gdańsku, Gdańsk 1988.
Bourdieu Pierre, The Forms of Capital [in:] Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, ed. John Richardson, New York 1986, pp. 241–258.
Böhlitz Michael, Der Weimarer Cranachaltar im Kontext von Religion und Geschichte. Ein ernestinisches Denkmal der Reformation [in:] Lucas Cranach 1553/2003. Wittenbergerer Tagungsbeiträge anlässlich des 450. Todesjahres Lucas Cranachs des Älteren, Hg. Andreas Tacke, Leipzig 2007, pp. 227–298.
Burke Peter, The Italian Renaissance: Culture and Society in Italy, New York 1972.
Cheney Liana, The Symbolism of the Skull in Vanitas Homo bulla, “Cultural and Religious Studies” 2018, no. 5, pp. 267–284.
Cieślak Katarzyna, Epitafia obrazowe w Gdańsku (XV–XVII w.), Wrocław–Warszawa–Kraków 1993.
Cieślak Katarzyna, Kościół – cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV–XVIII w). „Długie trwanie” epitafium, Gdańsk 1992.
Cuny Georg, Danzigs Kunst und Kultur im 16. und 17. Jahrhundert, Frankfurt am Main 1910.
Curicke Reinhold, Der Stadt Dantzig historische Beschreibung, Amsterdam–Danzig 1687.
Drost Willi, Danziger Malerei von Mittelalter bis zum Ende des Barock, Berlin–Leipzig 1938.
Drost Willi, Kunstdenkmäler der Stadt Danzig, Bd. 4: Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschätze, Stuttgart 1963.
Drost Willi, Sankt Nikolai, St. Joseph, Königliche Kapelle, Hl. Leichnam, St. Salvator, Stuttgart 1959.
Dutkowski Jarosław, Motywy idei mieszczańskich na monetach, medalach i żetonach gdańskich od końca XVI do połowy XVIII wieku w Gdańsku, PhD dissertation, University of Gdańsk 2007.
Ehrenberg Hermann, Die Kunst am Hofe der Herzöge von Preußen, Berlin–Leipzig 1899.
Fisher Ernst Ludwig, The Scots in Eastern and Western Prussia, Edinburgh 1903.
Fleck Miriam Verena, Ein tröstlich gemelde. Die Glaubensallegorie „Gesetz und Gnade“ in Europa zwischen Spätmittelalter und Früher Neuzeit, Korb im Remstal 2010.
Foote Daniel, Astrology in Mid‑Sixteenth‑Century Prussia: A Handwritten Horoscope Inscription from the Private Library of Simon Loytz, BA thesis, Oklahoma State University 2012.
Frisch Gregorius, Der Sankt Marien Pfarrkirchen in Dantizg inwendige Abriss. Beschreibung der Oberpfarrkirche zu Sankt Marien in Danzig und der inneren Merkwürdigkeiten derselben, Vorzüglich des berühmten Altergemäldes, auf welchem das Jüngste Gericht abgebildet ist, Hg. Katarzyna Cieślak, Gdańsk 1999.
Gavitt Philip, Charity and Children in Renaissance Florence: The Ospedale Degli Innocenti, 1410–1536, Michigan 1990.
Görres Daniel, Cranach, Luther und die Ernestiner. Der Epitaph der Stadtkirche St. Peter und Paul in Weimar [in:] Bild und Bekenntnis, Hg. Franziska Bomski, Hellmuth Seeman, Thorsten Valk, Göttingen 2015, pp. 37–53.
Gralath Daniel, Versuch einer Geschichte Danzigs: Aus zuverläßigen Quellen und Handschriften, Bd. 2, Königsberg 1790.
Grzybkowska Teresa, Złoty wiek malarstwa gdańskiego na tle kultury artystycznej miasta, Warszawa 1990.
Günther Otto, Danziger Hochzeits‑ und Kleiderordnungen, “Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins” 1900, Bd. 42, pp. 185–228.
Hapanowicz Piotr, Krakowski nagrobek Rafała Macieja Ocieskiego, “Spotkania z Zabytkami” 2013, nr 9/10, pp. 34–35.
Harasimowicz Jan, Huczmanová Andrea, „Hier hat die Religion einen Gönner und Beschützer“. Zur Entstehung, Ikonographie und ideellen Funktion des Cranach‑Retabels in der Augustusburger Schlosskapelle [in:] Sichtbares Wort. Die Kunst als Medium der Konfessionalisierung und Intensivierung des Glaubens in der Frühen Neuzeit, Hg. Jan Harasimowicz, Regensburg 2017, pp. 95–118.
Jan Harasimowicz, Huczmanová Andrea, Zur Ikonographie des Cranach‑Retabels in der Augustusburger Schlosskapelle [in:] Sichtbares Wort. Die Kunst als Medium der Konfessionalisierung und Intensivierung des Glaubens in der Frühen Neuzeit, Hg. Jan Harasimowicz, Regensburg 2017.
Hintzenstern Herbert, Lucas Cranach d.Ä. Altarbilder aus der Reformationszeit, Berlin 1975.
Hirsch Theodor, Die Ober‑Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmälern und in ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs überhaupt dargestellt, Bd. 1, Danzig 1843.
Jakubek‑Raczkowska Monika, Plastyka średniowieczna od XIII do XVI wieku, Gdańsk 2007.
Janson Horst Woldemar, The Putto with the Death’s Head, “The Art Bulletin” 1937, vol. 3, pp. 423–449.
Jaśniewicz Aleksandra, Portret w Gdańsku od schyłku średniowiecza do późnego baroku. Malarstwo, rysunek (1420–1700), Gdańsk 2018.
Jeziorski Paweł, Hylzenowie w Gdańsku. Szkic do dziejów elit dawnego województwa inflanckiego, “Zapiski Historyczne” 2015, nr 80, pp. 151–168.
Kajdańska Aleksandra, Ubiory w nowożytnym Gdańsku od połowy XVI do końca XVIII wieku, Gdańsk 2020.
Kandt Kevin, Schlüteriana II: Studies in the Art, Life, and Milieu of Andreas Schlüter, Berlin 2011.
Keyser Erich, Olivaer Studien, “Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins” 1928, Bd. 69, pp. 5–38.
Kingsley‑Smith Jane, Cupid in Early Modern Literature, Cambridge 2010.
Kizik Edmund, Gdańskie ordynacje o weselach, chrzcinach i pogrzebach w XVI–XVII wieku, “Barok” 2000, nr 1, pp. 187–205.
Kołakowska Maria, Renesansowe nagrobki dziecięce w Polsce XVI i pierwszej połowy XVII wieku, “Studia Renesansowe” 1956, nr 1, pp. 231–256.
Kotłowski Grzegorz, Starek Elżbieta, Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Bazylika Mariacka, Pelplin 2014.
Kropidłowski Zdzisław, Organizacja dzieł miłosierdzia w Gdańsku w XVI–XVIII wieku [in:] Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczpospolitej XVI–XVIII wieku, red. Urszula Augustyniak, Andrzej Karpiński, Warszawa 1999, pp. 139–160.
Krzyżanowski Lech, Gdańska monumentalna rzeźba kamienna lat 1517–1628, PhD dissertation, Adam Mickiewicz University in Poznań 1966.
Krzyżanowski Lech, Rozwój nowożytnego mecenatu mieszczańskiego w Gdańsku w XVI w. [in:] Funkcja dzieła sztuki, red. Jan Białostocki, Warszawa 1972.
Labuda Adam S., Zur Zehn‑Gebote Tafel aus der Marienkirche in Danzig [in:] Bild/Geschichte. Festschrift für Horst Bredekamp, Hg. Philine Helas, Maren Polte, Claudia Rückert, Bettina Uppenkamp, Berlin 2007, pp. 413–430.
Lipińska Aleksandra, Moving Sculptures: Southern Netherlandish Alabasters from the 16th to 17th Centuries in Central and Northern Europe, Boston–Leiden 2015.
Matter of Light and Flesh: Alabaster in the Netherlandish Sculpture of the 16th and 17th centuries, ed. Jacek Kriegseisen, Aleksandra Lipińska, Gdańsk 2011.
Olszewska‑Świetlik Justyna, Technologia i technika malarska wybranych nowożytnych epitafiów z Bazyliki Mariackiej w Gdańsku, Toruń 2009.
Pałubicki Janusz, Rzeźba kamienna w Gdańsku w latach 1517–1585, “Gdańskie Studia Muzealne” 1985, nr 4, pp. 175–195, 391–418.
Papierkowska Anna, Polskie nagrobki dziecięce w dobie Renesansu, “Ethos” 1996, nr 3/4, pp. 248–251.
Peterson Charles William, The Humanist, Fideistic Philosophy of Philipp Melanchthon (1497–1560), (“Dissertations 2009‑”, paper 237), Marquette University 2012.
Poscharsky Peter, Das Retabel von 1555 in der St. Peter und Paulkirche in Weimar von Lucas Cranach dem Jüngeren [in:] idem, Gestalteter Glaube. Gesammelte Aufsätze aus der Christlichen Archäologie und Kunstgeschichte, Hg. Klaus Raschzok, Leipzig 2014, pp. 251–262.
Reinitzer Heimo, Gesetz und Evangelium. Über ein reformatorisches Bildthema, seine Tradition, Funktion und Wirkungsgeschichte, Bd. 1, Hamburg 2006.
Rühle Siegfried, Die Danziger Personenmedaillen, “Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins” 1930, Bd. 70, pp. 137–175.
Schaumann Elly, Beiträge zu einer Geschichte der Tracht in Danzig, “Zeitschrift des Westpreussischen Geschichstsvereins” 1937, Bd. 73, pp. 7–62.
Schulze Ingrid, Lucas Cranach d.J. und die protestantische Bildkunst in Sachsen und Thüringen. Frömmigkeit, Theologie, Fürstenreformation, Bucha bei Jena 2004.
Simson Paul, Danzig in der dreizehnjährige Kriege 1454–1466, “Zeitschrift des Westpreussischen Geschichstsvereins” 1891, Bd. 29, pp. 1–132.
Simson Paul, Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 1, Danzig 1913.
Simson Paul, Westpreussens und Danzigs Kampf gegen die polnischen Unionsbestrebungen in den letzten Jahren des Königs Sigismund August (1568–1572), “Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins” 1897, Bd. 37, pp. 3–172.
Skibiński Franciszek, Rzeźba nowożytna w kościele Mariackim w Gdańsku [in:] Kościół Mariacki w Gdańsku. Malarstwo i rzeźba, red. Jacek Friedrich, Gdańsk 2019, pp. 111–123.
Sobecka Anna, Malarstwo nowożytne w kościele Mariackim w Gdańsku [in:] Kościół Mariacki w Gdańsku. Malarstwo i rzeźba, red. Jacek Friedrich, Gdańsk 2019, pp. 139–167.
Sulewska Renata, Dłutem wycięte. Snycerstwo północnych ziem Polski w czasach Zygmunta III Wazy, Warszawa 2004.
Szczuczko Witlod, Konnert (Connert, Conrad, Konnert) Jan (zm. 1560) [in:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2: G–K, red. Stanisław Gierszewski, Zbigniew Nowak, Gdańsk 1994, pp. 431–432.
Szmelter‑Fausek Bożena, Olszewska‑Świetlik Justyna, Painting Works by Anton Möller on the Background of Gdańsk’s Painting Workshop of the Last Quarter of the 16th and the First Half of the 17th Century, “Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2017, t. 48, pp. 133–175.
Thulin Oskar, Cranach‑Altäre der Reformation, Berlin 1955.
Tylicki Jacek, Sztuka Prus Królewskich. Malarstwo i rysunek [in:] Prusy Królewskie. Społeczeństwo, kultura, gospodarka 1454–1772. Szkice z dziejów, red. Edmund Kizik, Gdańsk 2012, pp. 309–371.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig: In Stamm‑ und Namenstafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Bd. 1, Klausdorf–Schwentine, 1988.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig: In Stamm‑ und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Bd. 3, Klausdorf–Schwentine 1990.
Wengert Timothy J., Philip Melanchthon’s Annotationes in Johannes in Relation to its Predecessors and Contemporaries, Geneve 1987.
Wisłocki Marcin, Sztuka protestancka na Pomorzu 1535–1684, Szczecin 2005.
Zdrenka Joachim, Konnert (Connert, Connerth, Kohnert, Conrad, Konradt), Jakub (Jakob) [in:] idem, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814. Biogramy, Gdańsk 2008, p. 177.
Zdrenka Joachim, Konnert (Connert, Connerth, Kohnert, Conradt, Konradt), Jan (Johann) [in:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 2: G–K, red. Stanisław Gierszewski, Zbigniew Nowak, Gdańsk 1994.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814. Biogramy, Gdańsk 2008.
Zduńczyk Aurelia, Die Bildpredigt der reformatorischen Altarretabel [in:] Cranachs Kirche. Begleitbuch zur Landesausstellung Sachsen‑Anhalt Cranach der Jüngere, Hg. Jan Harasimowicz, Bettina Seyderhelm, Beucha 2015, p. 41.
Zitzlsperger Philipp, Dürers Pelz und das Recht im Bild Kleiderkunde als Methode der Kunstgeschichte, Berlin 2008.
