Uniwersyteckie Czasopisma NaukowePrawa dziecka w perspektywie kryzysu klimatyczno‑ekologicznego
DOI:
https://doi.org/10.26881/pwe.2024.59.01Słowa kluczowe:
prawa dziecka, zmiana klimatu, międzypokoleniowa sprawiedliwość klimatyczna, aktywizm dziecięcyAbstrakt
Anthropogenic climate change, turning into a climate‑ecological crisis, has already influenced ani‑ mate and inanimate nature, and it is increasingly directly affecting people. The purpose of this article is to show the relationships between the consequences of climate change and environmental degradation, and children’s rights. Drawing on a review of academic literature and reports of international organizations, the author discusses the impact of climate change on children and examples of related violations of their rights. She points to the obligations of public institutions under the principle of intergenerational climate justice and possible actions (including in education) to contribute to greater respect for children’s rights in the context of the climate‑ecological crisis. Finally, she cites examples of actions undertaken by children in response to the crisis.
Downloads
Bibliografia
Abate R.S., Kronk E.A. (2013), Commonality among unique indigenous communities: An introduction to climate change and its impacts on indigenous peoples. W: Abate R.S., Kronk E.A. (eds.), Climate change and indigenous peoples: The search for legal remedies. Cheltenham, Edward Elgar.
Arts K. (2019), Children’s rights and climate change. W: C. Fenton Lynn (ed.), Children’s rights and sustainable development: Interpreting the UNCRC for future generations. Cambridge, Cam bridge University Press.
CRC (2021), Concluding observations on the combined fifth and sixth periodic reports of Poland. CRC/C/POL/CO/5 6.
CRC (2022), Report of the first children and young people’s consultation. https://childrightsenvi ronment.org/wp content/uploads/2022/09/Report of the first Children and Young Peoples Consultation.pdf, 10.09.2024.
CRC (2023), General comment no. 26 (2023) on children’s rights and the environment, with a special focus on climate change. CRC/C/GC/26.
Daly A. (2023), Intergenerational rights are children’s rights: Upholding the right to a healthy environment through the UNCRC. „Netherlands Quarterly of Human Rights”, 41(3).
Gibbson E.D. (2014), Climate change, children’s rights, and the pursuit of intergenerational climate justice. „Health and Human Rights”, 16(1).
Guillemot J., Burgess J. (2014), Child rights at risk. W: UNICEF Office of Research (ed.), The challenges of climate change: Children on the front line. Florence, UNICEF.
Guzy A., Ochwat M. (2022), Uczniowie wobec zmian klimatu. Raport z badań 2022. Katowice, Uniwersytet Śląski.
Ibragimow A. (2020), Jak uczyć o zmianach klimatu? W: M. Śliwa, E. Chodźko (red.), Edukacja w XXI wieku – teoria i metody badawcze. Lublin, Wydawnictwo Naukowe Tygiel.
IPCC (2021), Podsumowanie dla decydentów. W: V. Masson Delmotte i in. (red.), Zmiana klimatu 2021. Fizyczne podstawy naukowe. Wkład I Grupy Roboczej do Szóstego Raportu Oceny Międzyrządowego Zespołu ds. Zmiany Klimatu. Cambrige, Cambridge University Press.
IPCC (2023), Summary for policymakers. W: Core Writing Team, H. Lee, J. Romero (eds.), Climate Change 2023. Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Geneva, IPCC.
Iwaszkiewicz Eggebrecht E., Łukasik P. (2022), Utrata bioróżnorodności. W: K. Jasikowska, M. Pałasz (red.), Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno ekologiczny głosem wielu nauk. Kraków, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska.
Jasikowska K., Pałasz M. (red.) (2022), Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno ekologiczny głosem wielu nauk. Kraków, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska.
Jones V., Whitehouse S. (2021), “It makes me angry. REALLY angry”: Exploring emotional responses to climate change education. „Journal of Social Science Education”, 20(4).
Kardaś A. (2023), Skąd się biorą antropogeniczne emisje gazów cieplarnianych? W: M. Budziszewska, A. Kardaś, Z. Bohdanowicz (red.), Klimatyczne ABC. 2 wyd. zm. Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Knox J.H., Pejan R. (2014), Human rights principles, climate change and the rights of the child. W: UNICEF Office of Research (ed.), The challenges of climate change: Children on the front line. Florence, UNICEF.
Kolbert E. (2016), Szóste wymieranie. Historia nienaturalna. Warszawa, Wydawnictwo WAB.
Kowalik Olubińska M. (2020), Dzieci w obliczu zmiany klimatu – obraz dziecięcej partycypacji w raportach międzynarodowych organizacji pozarządowych. „Forum Pedagogiczne”, 10(1).
Kowalik Olubińska M. (2021), „Nie jesteś za młody, żeby zmieniać świat” – studium przypadku zjawiska dziecięcego aktywizmu klimatycznego. „Problemy Wczesnej Edukacji”, 53(2).
Kwauk C., Casey O. (2021), A new green learning agenda: Approaches to quality education for climate action. Washington, Center for Universal Education at Brookings.
Parker L., Mestre J., Jodoin S., Wewerinke Singh M. (2022), When the kids put climate change on trial: Youth focused rights based climate litigation around the world. „Journal of Human Rights and the Environment”, 13(1).
Perera F. (2014), Children suffer most from climate change and burning of fossil fuels. W: UNICEF Office of Research (ed.), The challenges of climate change: Children on the front line. Florence, UNICEF.
Popkiewicz M., Kardaś A., Malinowski S. (2019), Nauka o klimacie. Katowice, Wydawnictwo Sonia Draga.
Prokop Z., Byszko J., Nowak K. (2022), Epoka człowieka? W: K. Jasikowska, M. Pałasz (red.), Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno ekologiczny głosem wielu nauk. Kraków, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska.
Sanz Caballero S. (2013), Children’s rights in a changing climate: A perspective from the United Nations Convention on the Rights of the Child. „Ethics in Science and Environmental Politics”, 13(1).
Spaiser V., Nisbett N., Stefan C.G. (2022), „How dare you?”– the normative challenge posed by Fridays for Future. „PLOS Climate”, 10(1).
Staparski T. (2023), Climate changes in the practice of the UN Committee on the Rights of a Child. „Pravo – Teorija i Praksa”, 40(2).
Suedi Y. (2022), Litigating climate change before the Committee on the Rights of the Child in Sacchi v Argentina et al.: „Breaking new ground”. „Nordic Journal of Human Rights”, 40(4).
Thunberg G. (2019), TEDx. Listopad 2018 roku. W: M. Ernman, B. Ernman, G. Thunberg, S. Thunberg, Sceny z życia rodzinnego: Strajk klimatyczny Grety. Katowice: Sonia Draga.
UNICEF (2021), The climate crisis is a child rights crisis: Introducing the Children’s Climate Risk Index. New York, UNICEF.
UNICEF Office of Research (2014), The challenges of climate change: Children on the front line. Florence: UNICEF Office of Research.
WFF (2022), Living Planet Report 2022 – Budowanie pozytywnej przyszłości w niepewnym świecie. Gland, WWF.
WMO (2024), State of the Global Climate 2023. Geneva, WMO.
Wolff L.-A., Skarstein T.H., Skarstein F. (2020), The mission of early childhood education in the Anthropocene. „Education Sciences”, 10(2).
Zalasiewicz J., Williams M. (2022), Klimat Ziemi od archaiku po antropocen. W: K. Jasikowska, M. Pałasz (red.), Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno ekologiczny głosem wielu nauk. Kraków, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Biblioteka Jagiellońska.
Akty prawne
Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1991 r. nr 120, poz. 526 ze zm.)
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz. U. z 2017 r., poz. 356).
