Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweGenius loci Pomorza i Kujaw, czyli o uczonych i towarzystwach naukowych w Polsce Północnej
DOI:
https://doi.org/10.26881/rgtn.2021.08Słowa kluczowe:
historia nauki w Polsce, uczeni i towarzystwa naukowe w Gdańsku, Toruniu i WłocławkuAbstrakt
Artykuł zawiera krótki przegląd osiągnięć kilku wybitnych uczonych pochodzących z Polski Północnej. Pierwszym z nich jest urodzony w Toruniu Mikołaj Kopernik, który swoim epokowym dziełem De revolutionibus, dotyczącym systemu heliocentrycznego, doprowadził do rewolucji w przyrodoznawstwie. W Gdańsku Jan Heweliusz prowadził pionierskie obserwacje Księżyca i planet, co zapewniło mu międzynarodowe uznanie; w 1664 r. został on pierwszym zagranicznym członkiem Royal Society of London. Z inicjatywy Daniela Gralatha w 1742 r. w Gdańsku powstało towarzystwo naukowe Societas Physicae Experimentalis, przemianowane później na Naturforschende Gesellschaft, które kontynuowało badania dotyczące elektrostatyki zainicjowane w Kamieniu Pomorskim przez Ewalda von Kleista, odkrywcę pierwszego w historii kondensatora. Znaczną uwagę w artykule skupiono na dwóch towarzystwach naukowych założonych w XIX w., noszących nazwy Coppernicus Verein für Wissenschaft und Kunst zu Thorn oraz Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Zauważono ponadto, że na Pałukach, w Żninie urodzili się Jan Śniadecki (astronom i matematyk) oraz jego brat Jędrzej, twórca polskiej terminologii chemicznej. W tym samym regionie, w Kcyni, urodził się Jan Czochralski, odkrywca metody otrzymywania monokryształów, ojciec elektroniki półprzewodnikowej. W artykule omówiono związki łączące Czochralskiego z laureatem Nagrody Nobla Waltherem Nernstem, urodzonym w Wąbrzeźnie wybitnym chemikiem, twórcą III zasady termodynamiki. Przedstawione w tym artykule sylwetki wybitnych uczonych urodzonych na terenie Polski Północnej potwierdzają swoisty genius loci tych ziem, który objawił się również w postaci działających tu towarzystw naukowych.
Downloads
Bibliografia
Barciszewski Jakub, Szymański Maciej, Malesa Aleksandra, Olszewska Daria, Markiewicz Wojciech, Początki molekularnych nauk o życiu – kontekst polski, „Postępy Biochemii” 2018, t. 64, nr 1.
Biskup Marian, Semrau Artur (1862–1940) [w:] Toruński słownik biograficzny, t. 1, red. Krzysztof Mikulski, Toruń 1998.
Buszczyński Bolesław, Eine der neuesten Forschungen über Coppernicus, „Mitteilungen des Coppernicus Vereins für Wissenschaft und Kunst” 1908, H. 16.
Buszczyński Bolesław, Eine der neuesten Forschungen über Coppernicus (Fortsetzung), „Mit teilungen des Coppernicus Vereins für Wissenschaft und Kunst” 1909, H. 17.
Cackowski Stefan, Pierwszy okres zaboru pruskiego i Księstwo Warszawskie (1793–1815) [w:] Toruń dawny i dzisiejszy – zarys dziejów, red. Marian Biskup, Warszawa–Poznań– Toruń 1983.
Czerniakowska Małgorzata, Jan Uphagen (1731–1802) – bibliofil i miłośnik nauk przyrod niczych, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2002, t. 47, nr 2.
Czochralski Jan, Ein neues Verfahrten zur Messung der Kristallisationsgeschwindigkeit der Metalle, „Zeitschrift für Physikalische Chemie” 1918, H. 92.
Dąbrowski Mariusz, EPS Historic Sites: The Cathedral, Kamień Pomorski, West Pomerania, Poland, „Europhysics News” 2014, vol. 45, no. 2.
Dettloff Anna, Wojciech Rojowski i nurt wiedeńsko morawski [w:] Rzeźba krakowska drugiej połowy XVIII w. Twórcy, nurty, tendencje, red. Anna Dettloff, Kraków 2013.
Dzieło Ewalda Jürgena von Kleista i jego następstwa dla rozwoju nauki: materiały z obchodów uroczystości nadania tytułu „EPS Historic Site” Dworkowi Kleista w Kamieniu Pomorskim i z konferencji w Pobierowie, Kamień Pomorski, Pobierowo, 11–13 październik 2013, red. Sławomir Kaczmarek i Janusz Typek, Kamień Pomorski 2014.
Gadomski Adam, Sympozjum w Bydgoszczy, „Biuletyn Roku Czochralskiego” 2018, t. 7, nr 30/231.
Grzybowski Andrzej, Tadeusz Reichstein (1897–1996): A cofounder of modern steroid tre atment in dermatology, „Clinics in Dermatology” 2012, vol. 30, no. 2.
Ideas of Albert Abraham Michelson in mathematical physics, eds. Julian Ławrynowicz, Yuval Ne’eman, Jakub Rembieliński, Józef Szudy, Leszek Wojtczak, Łódź 2002, seria Bulletin de la Société des Sciences et des Lettres de Łódź: part 1, vol. 52 (2002); part 2, vol. 53 (2003).
Januszajtis Andrzej, Gdańscy pionierzy fizyki, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria C” 1975, z. 20.
Januszajtis Andrzej, Scientists in Old Gdańsk: 17th and 18th centuries, „TASK Quarterly” 2001, t. 5, nr 3.
Januszajtis Andrzej, Societas Physicae Experimentalis, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej. Seria E: Zagadnienia Ogólne” 1979, z. 23.
Kardaś Tomasz, Od początku było światło – rzecz o Albercie Abrahamie Michelsonie, Toruń [2014].
Lichocka Halina, Vestium i Ruthenium na tle historii chemii, „Studia Historiae Scientia rum” 2019, t. 18.
Mierzecki Roman, Jędrzej Śniadecki i ruten, „Wiadomości Chemiczne” 2011, nr 5–6.
Nernst Walther, Teorie der Reaktionsgeschwindigkeit in heterogenen Systems, „Zeitschrift für Physikalische Chemie” 1904, Bd. 47, H. 52.
Nernst Walther, Theoretische Chemie vom Standpunkte der Avogadro’schen Regel und der Thermodynamik, Stuttgard 1893.
Niedzielska Magdalena, Brohm Rudolf (1807–1887) [w:] Toruński słownik biograficzny, t. 2, red. Krzysztof Mikulski, Toruń 2000.
Niedzielska Magdalena, Dzieje toruńskiego towarzystwa Coppernicus Verein für Wissenschaft und Kunst (1853–1945), „Rocznik Toruński” 1983, t. 16.
Niedzielska Magdalena, „Mitteilungen des Coppernicus Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn”. 1878–1939. Dzieje wydawnicze i problematyka, „Zapiski Historyczne” 1985, t. 50, z. 4.
Niedzielska Magdalena, Szudy Józef, Walther Hermann Nernst noblista z Pomorza, Toruń 2014.
Nowakowski Romuald, Szymczak Piotr, Moszyńska Izabela, Ewald Jürgen von Kleist – człowiek i jego dzieło, „Maszyny Elektryczne – Zeszyty Problemowe” 2016, nr 4.
Osmólska Piskorska Bożena, Dzieje Towarzystwa Naukowego w Toruniu w czasach II Rzeczypospolitej 1918–1939, Toruń 1977.
Rutkowski Bolesław, Tadeusz Reichstein – nasz noblista, „Gazeta AMG” 2017, nr 3.
Salmonowicz Stanisław, Jan Michał Hube (1737–1807) – fizyk, pedagog, dyrektor nauk w Szkole Rycerskiej w Warszawie [w:] Wybitni ludzie dawnego Torunia, red. Marian Biskup, Warszawa–Poznań–Toruń 1982.
Salmonowicz Stanisław, Samuel Bogumił Linde (1771–1847) językoznawca, bibliograf i pedagog [w:] Wybitni ludzie dawnego Torunia, red. Marian Biskup, Warszawa–Poznań– Toruń 1982.
Sawicki Jerzy, Pierwsi polscy badacze elektryczności: Daniel Gralath i Józef Rogaliński, „Maszyny Elektryczne – Zeszyty Problemowe” 2018, nr 4.
Sawicki Jerzy, Relacje Ewalda Georga Kleista z Gdańskim Towarzystwem Fizyki Doświadczalnej, „Maszyny Elektryczne – Zeszyty Problemowe” 2017, nr 4.
Schumann Eduard, Geschichte der Naturforschenden Gesellschaft in Danzig 1743–1893, Leipzig 1893.
Sterkowicz Stanisław, Tadeusz Reichstein (1897–1996). Pamięci Tadeusza Reichsteina, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny, doktora honoris causa Akademii Medycznej w Gdańsku, „Gazeta AMG” 2011, nr 3.
Sterkowicz Stanisław, Tadeusz Reichstein: życie i działalność naukowa, Włocławek 1989; wyd. 2: Włocławek 1995.
Studienrat Brien, Die Festfeier des Coppernicus Vereins anlässlich des 450. Geburtstages des Nicolaus Coppernicus am 19. Februar 1923, „Mitteilungen des Coppernicus Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn” 1923, H. 31.
Szczeniowski Szczepan, Fizyka doświadczalna, cz. 3: Elektryczność i magnetyzm, Warszawa 1972.
Szmytkowski Radosław, Fizyka na Politechnice w Gdańsku w latach 1904–45, „Pismo PG”, 2004, nr 4.
Sznitowska Małgorzata, Krauze Baranowska Mirosława, Kaliszan Roman, Limon Janusz, Proszek od kataru „z gołąbkiem” (Jan Czochralski BION), „Farmacja Polska” 2014, t. 70, nr 4.
Szudy Józef, O związkach Walthera Hermanna Nernsta z nauką polską, „Analecta” 2019, t. 28.
Śniadecki Jędrzej, Teoria jestestw organicznych, Warszawa 2018.
Śniadecki Jędrzej, Theory of organic beings, transl. Krzysztof Mazurek, Vilnius 2018.
Tomaszewski E. Paweł, Powrót. Rzecz o Janie Czochralskim, Wrocław 2012.
Wajda Kazimierz, Pod ponownym pruskim panowaniem [w:] Toruń dawny i dzisiejszy – zarys dziejów, red. Marian Biskup, Warszawa–Poznań–Toruń 1983.
Wierzchosławski Szczepan, Łyskowski Ignacy (1820–1886) [w:] Toruński słownik biograficzny, t. 2, red. Krzysztof Mikulski, Toruń 2000.
Wojnowski Wiesław, Z historii Katedry Chemii Nieorganicznej, lata 1904–1976, https:// pg.edu.pl/files/chem/2021–04/Historia%20KChN%20 %20W.%20Wojnowski%202018. pdf [dostęp: 21.04.2021].
Woszczyk Andrzej, Toruńskie Copernicana, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2008, t. 53, nr 3–4.
Wróblewski Andrzej Kajetan, Historia fizyki w Polsce, Warszawa 2020.
Wspomnienie: Tadeusz Reichstein – noblista z Włocławka [b.a.], „Postępy Biochemii” 1996, t. 42, nr 4.
Wydział Fizyki Technicznej i Matematyki Stosowanej (zarys historii) [b.a.], „Pismo PG” 2004, nr 4.
Zakrzewski Tadeusz, Buszczyński Bolesław (1857–1926) [w:] Toruński słownik biograficzny, t. 2, red. Krzysztof Mikulski, Toruń 2000.
Załęczny Jolanta, Tradycje patriotyczne w II Rzeczypospolitej elementem kształtowania zbiorowej świadomości historycznej, Warszawa 2017.
Zubek Aniela, Belter Agnieszka, Naskręt Barciszewska Mirosława, Jurga Stefan, Markiewicz T. Wojciech, Barciszewski Jan, 150. rocznica odkrycia DNA. Zapomniany Richard Altmann z Iławy, „Nauka – kwartalnik PAN” 2019, nr 1.
Zwölfte Deutsch Polnische Begegnung zu Wissenschaft und Kultur im Zusammenwachsenden Europ/ Dwunaste niemiecko polskie spotkanie nauki i kultury w jednoczącej się Europie, hrsg. Gilbert H. Gording, Marburg 2018.
