Academic Scientific JournalsBetween cooperation and competition. The relations between the Church in Gniezno and the Church in Wrocław in the fifteenth century
DOI:
https://doi.org/10.26881/sds.2024.27.12Keywords:
archbishops of Gniezno, metropolitan, bishops of Wrocław, Silesia, Gniezno chapter, Wrocław chapterAbstract
W XV wieku relacje arcybiskupów gnieźnieńskich z biskupami wrocławskimi ulegały zmianom. Zarówno sytuacja polityczna na Śląsku, jak i polityka papieska miały wpływ na te bardzo złożone, czasem trudne, a nawet wrogie stosunki: prowincja śląska nie weszła przecież w skład zjednoczonego Królestwa Polskiego, terytorium biskupstwa znajdującego się pod zwierzchnictwem metropolii gnieźnieńskiej stanowiło wówczas część królestwa czeskiego, a biskupi wrocławscy byli wasalami króla Czech. Wpływ na omawiane stosunki miały także wojny husyckie, konflikty pomiędzy miejscowymi książętami, walka o wpływy pomiędzy władcami Czech i Polski czy konflikty pomiędzy biskupem a kapitułą wrocławską.
Biskupi wrocławscy zdawali sobie sprawę z faktu, że utrzymanie zależności od metropolitów gnieźnieńskich może pomóc im w utrzymaniu niezależności od władzy politycznej. Biskupi wrocławscy musieli liczyć się z naciskami ze strony władców czeskich, niezadowolonymi z więzi kościelnych Wrocławia z Gnieznem.
Związek pomiędzy dwiema kapitułami gnieźnieńską i wrocławską widać w składzie kapituł katedralnych. Część kanoników gnieźnieńskich to jednocześnie członkowie kapituły wrocławskiej. W XV w. liczba ta nie była tak duża. Być może wynikało to ze statutu De alienigenis, który ograniczał członkostwo w kapitule do osób ze Śląska.
Powiązania miały zatem zarówno charakter prawny (wynikały z podległości biskupstwa wrocławskiego, sąd metropolitalny gnieźnieński był drugą instancją dla sądu biskupiego wrocławskiego), personalny (kontakty między arcybiskupem i biskupem wrocławskim oraz członkami ich kapituł) oraz kulturowy (wymiana myśli i wiedzy, tradycji, zapewne też ksiąg, przedmiotów liturgicznych i kultu), choć charakter tych ostatnich jest słabo dostrzegalny w źródłach.
Downloads
References
Archival sources
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (Archdiocesan Archives in Gniezno) – Dyplomy gnieźnieńskie, sygn. Gn 446, Gn 468. – Akta działalności arcybiskupa Zbigniewa Oleśnickiego: ACap., A3.
Archiwum Archidiecezjalne we Wrocławiu (Archdiocesan Archives in Wrocław) – Zbiór dokumentów, sygn. S18a, S18b.
Printed sources
Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, ed. B. Ulanowski, vol. 2: Acta iudiciorum ecclesiasticorum dioecesum Gneznensis et Poznaniensis (1403–1530), Kraków 1902 (“Monumenta Medii Aevi Historica”, vol. 16).
Bullarium Poloniae, vol. 4: 1417–1431, eds. S. Kuraś, I. Sułkowska¬ Kuraś, H. Wajs, Romae–Lublini 1992.
Die Chronica des Breslauer Domherrn Stanislaus Sauer (†1535), ed. H. Hermann, “Münchener Theologische Zeitschrift” 1953, vol. 1(1–2), pp. 102–118.
Codex epistolaris saeculi decimi quinti, t. 2, ed. A. Lewicki, Kraków 1891 (“Monumenta Medii Aevi Historica”, t. 12).
Codex epistolaris saeculi decimi quinti, t. 3, ed. A. Lewicki, Kraków 1894 (“Monumenta Medii Aevi Historica”, t. 14).
Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 11: 1413–1430, ed. K. Baczkowski et al., Varsaviae 2000.
Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 11–12: 1431–1444, ed. K. Baczkowski et al., Varsaviae 2001.
Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 12: 1445–1461, ed. K. Baczkowski et al., Varsaviae 2003.
Joannis Dlugossii senioris canonici Cracoviensis Vitae Episcoporum Poloniae. Catalogus Episcoporum Wratislaviensium, ed. I. Polkowski, in: Joannis Dlugossii senioris canonici Cracoviensis Opera omnia, vol. 1, eds. I. Polkowski, Ż. Pauli, Cracoviae 1887.
Politische Correspondenz Breslaus im Zeitalter Georgs von Podiebrad, Abt. 1: 1454–1463, hrsg. v. H. Markgraf, Breslau 1873 (“Scriptores rerum silesiacarum”, Bd. 8).
Politische Correspondenz Breslaus im Zeitalter Georgs von Podiebrad, Abt. 2: 1463–1469, hrsg. v. H. Markgraf, Breslau 1874 (“Scriptores rerum silesiacarum”, Bd. 9).
Sigismundi Rositzii Chronica et numerus episcoporum Wratislaviensium, in: Silesiacarum rerum scriptores, vol. 1, ed. F.W. de Sommersberg, Lipsiae 1729.
Statuta Capituli Ecclesiae Cathedralis Wratislaviensis ex anno 1482/83, ed. K. Dola, Wrocław–Opole 2004.
Synody diecezji Wrocławskiej i ich statuty, red. J. Sawicki, Wrocław 1963 (“Concilia Poloniae”, vol. 10).
Secondary works
Abraham W., Organizacja kościoła w Polsce do połowy wieku XII, Poznań 1962.
Baran-Kozłowski W., Arcybiskup gnieźnieński Henryk Kietlicz (1199–1219). Działalność kościelna i polityczna, Poznań 2005.
Czyżak M., Kapituła katedralna w Gnieźnie w świetle metryki z lat 1408–1448, Poznań 2003.
Dąbrowski J., Dzieje polityczne Śląska w latach 1290–1402, in: Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1400, t. 1, oprac. W. Semkowicz et al., red. S. Kutrzeba, 2nd ed., Kraków 2013, pp. 327–562.
Dembiński P., Poznańska kapituła katedralna schyłku wieków średnich. Studium prozopograficzne 1428–1500, Poznań 2012.
Dobosz J., Monarchia i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań 2002.
Dola K., Dzieje Kościoła na Śląsku, cz. 1: Średniowiecze, Opole 1996.
Dola K., Wrocławska kapituła katedralna w XV wieku. Ustrój – skład osobowy – działalność, Lublin 1983.
Dola K., Związki diecezji Wrocławskiej z metropolią gnieźnieńską w latach 1418–1520, “Studia Theologica Varsaviensia” 1977, t. 15, nr 1, pp. 147–188.
Dowiat J., Historia Kościoła katolickiego w Polsce (do połowy XV wieku), Warszawa 1968.
Drabina J., Stanowisko papieży w kwestii obsady Wrocławskiego biskupstwa w XV wieku, “Colloquium Salutis. Wrocławskie Studia Teologiczne” 1967, t. 8, pp. 97–115.
Drabina J., Wrocławska kapituła katedralna i jej stosunek do politycznych wydarzeń lat 1453–1471, “Śląskie Studia Historyczno¬-Teologiczne” 1969, t. 2, pp. 183–204.
Graff T., Episkopat monarchii jagiellońskiej w dobie soborów powszechnych XV wieku, Kraków 2008.
Graff T., Prałaci kapituły krakowskiej wobec kryzysu Kościoła w latach 1439–1449, in: Ecclesia semper reformanda. Kryzysy i reformy średniowiecznego Kościoła, red. T. Gałuszka, T. Graff, G. Ryś, Kraków 2013, pp. 337–355.
Hain S., Wincenty Kot prymas Polski (1436–1448), Poznań 1948.
Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 1: Do roku 1764, cz. 1: Do roku 1506, Poznań and Warszawa 1974.
Lichończak-Nurek G., Wojciech herbu Jastrzębiec, arcybiskup i mąż stanu (ok. 1362–1436). Kraków 1996.
Maciejewski J., Episkopat polski doby dzielnicowej 1180–1320, Kraków and Bydgoszcz 2003.
Ożóg K., Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384–1434), Kraków 20004.
Paner A., Luksemburgowie w Czechach. Historia polityczna ziem czeskich w latach 1310–1437, Gdańsk 2004.
Polska dzielnicowa i zjednoczona. Państwo, społeczeństwo, kultura, red. A. Gieysztor, Warszawa 1972.
Sikorski D.A., Kościół w Polsce za Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Rozważania nad granicami poznania historycznego, Poznań 2013.
Silnicki T., Dzieje i ustrój Kościoła katolickiego na Śląsku do końca w. XIV, Warszawa 1953.
Silnicki T., Początki organizacji Kościoła w Polce za Mieszka I i Bole sława Chrobrego, in: Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia, t. 1: Organizacja polityczna, red. K. Tymieniecki, Poznań 1962, pp. 319–361.
Sperka J., Książęta śląscy w relacjach Polski z Czechami w początkowym okresie rewolucji husyckiej, “Studia z Dziejów Średniowiecza” 2022, t. 25, pp. 281–305.
Sperka J., Przyjaźń, wrogość, współpraca: król Władysław Jagiełło wobec książąt śląskich, in: Jagiellonowie i ich świat. Konflikty Jagiellonów, red. B. Czwojdrak, J. Sperka, P. Węcowski, Kraków 2023, pp. 7–46.
Subera I., Separatystyczne dążenia kapituły Wrocławskiej do uniezależnienia się od metropolii gnieźnieńskiej, cz. 2, “Prawo Kanoniczne” 1969, t. 12, nr 1–2, pp. 3–34.
Urban W., Fundacja ku czci Eucharystii kanonika Andrzeja Skody z XV w., “Studia Theologica Varsaviensia” 1969, t. 6, nr 2, pp. 69–74.
Urban W., Jeszcze o egzempcji diecezji Wrocławskiej, “Prawo Kanoniczne” 1968, t. 11, nr 1–2, pp. 319–325.
Urban W., Statuty kapituły katedralnej we Wrocławiu, “Prawo Kanoniczne” 1966, t. 9, nr 1–2, pp. 329–354.
Urban W., Studia nad dziejami Wrocławskiej diecezji w pierwszej połowie XV wieku, Wrocław .
Urban W., Szkice z dziejów diecezji Wrocławskiej. Biskup Jan Roth (1482–1506), “Studia Theologica Varsaviensia” 1967, t. 5, nr 1, pp. 11–72.
Urban W., Szkice z dziejów diecezji Wrocławskiej. Biskup Rudolf z Rüdesheim (1468–1482), “Studia Theologica Varsaviensia”, t. 4, nr 1, pp. 123–166.
Żerelik R., Dzieje Śląska do 1526 roku, in: M. Czapliński, E. Kaszuba, G. Wąs, R. Żerelik, Historia Śląska, red. M. Czapliński, Wrocław 2002.
