Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweStan badań nad centralnymi strukturami PZPR nadzorującymi politykę propagandową w Polsce Ludowej: nowe ustalenia i luki badawcze
Słowa kluczowe:
stan badań, Biuro Polityczne i Sekretariat KC PZPR, nadzór nad propagandą i mass mediami, Polska LudowaAbstrakt
W artykule przybliżono dorobek naukowy poświęcony analizie działalności centralnego aparatu KC PZPR, który zajmował się nadzorem nad propagandą i mass mediami w Polsce w latach 1948–1989/90. Dokonano przeglądu rozważań po roku 1989. Skupienie się na analizie badawczej decyzji politycznych i działalności członków Biura Politycznego i Sekretariatu KC PZPR oraz wybranych wydziałów KC PZPR odpowiedzialnych za funkcjonowanie propagandy w Polsce Ludowej jest zadaniem koniecznym, by zrozumieć sposób sprawowania władzy w państwie niedemokratycznym. To centralny aparat PZPR w pełni kontrolował tworzenie, przepływ i rozpowszechnianie treści kierowanych do masowego odbiorcy z wykorzystaniem prasy, radia i telewizji. Wynik przeprowadzonej analizy pozwala wnioskować, że dotychczas nie zaistniała w polskim dorobku naukowym monografia poświęcona temu ważnemu obszarowi działalności centralnych władz PZPR. Z wyjątkiem biografii politycznej Mieczysława Rakowskiego pozostali główni koordynatorzy prowadzenia polityki propagandowej również nie doczekali się do dnia dzisiejszego poświęconych im publikacji. Podobnie przedstawia się sytuacja z przybliżeniem poszczególnych centralnych struktur partyjnych bezpośrednio odpowiedzialnych za działania nadzorcze w interesującym nas obszarze. Trzeba jednak podkreślić, że istnieje na rynku naukowym szereg prac o charakterze przyczynkarskim odnoszących się zarówno do centralnych struktur partyjnych, jak i liderów PZPR stojących na ich czele odpowiedzialnych za nadzór nad mediami i propagandą, w których zostały przeanalizowane wybrane problemy, zazwyczaj w ograniczonym przedziale czasowym.
Downloads
Bibliografia
Donefner P., Sekretarz propagandy sukcesu. Przyczynek do biografii politycznej, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2019, t. XVII, s. 297–312.
Donefner P., Włodzimierz Sokorski jako prezes Radiokomitetu w latach 1956–1972. Pozycja polityczna w elicie władzy, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 2020, t. XVIII, s. 45–81.
Eisler J., Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Wydawnictwo Czerwone i Czarne, Warszawa 2014.
Friszke A., Rewolucja Solidarności 1980–1981, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2014.
Jabłonowski M., Janowski W., Sołtysiak G., Wstęp [w:] Polska mniej znana 1944–1980. XI Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1990), t. 9, opracowanie, wybór i przygotowanie do druku M. Jabłonowski, W. Janowski, G. Sołtysiak, Warszawa 2014, s. 5–41.
Janowski W., Kochański A., Informator o strukturze i obsadzie personalnej centralnego aparatu PZPR 1948–1990, red. K. Persak, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2000.
Juzepczuk M., Stefan Staszewski – kierownik Wydziału Prasy i Wydawnictw KC PZPR w latach 1948–1954, w: Elity komunistyczne w Polsce, red. M. Szumiła, M. Żukowski, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu– Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Warszawa–Lublin 2015, s. 466–477.
Kamińska-Chełminiak K., Cenzura w Polsce 1944–1960. Organizacja, kadry, metody pracy, Wydział Dziennikarstwa Informacji i Bibliologii. Uniwersytet Warszawski–Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2019.
Kamiński Ł., Struktury propagandy w PRL [w:] Propaganda PRL. Wybrane problemy, red. P. Semków, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, Gdańsk 2004, s. 10–13.
Karaś D., Sterlingow M., Urban. Biografia, Wydawnictwo Znak, Kraków 2023. Komunikowanie masowe w Polsce: lata osiemdziesiąte, red. W. Pisarek, „Zeszyty Prasoznawcze” 1991, nr 1–2.
Kowal P., Koniec systemu władzy. Polityka ekipy gen. Wojciecha Jaruzelskiego w latach 1986–1989, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2015.
Kozieł A., Media w 1948 roku [w:] Zwrot polityczny 48. Między polską drogą a projektem uniwersalnym, red. M. Jabłonowski, W. Jakubowski, T. Krawczak, Warszawa 2013, s. 331–337.
Kozieł A., Studium o polityce prasowej PZPR 1948–1957, Warszawa 1991. Leszkowicz T., Gomułkowska struktura władzy w nowej rzeczywistości. Funkcjonowanie Biura prasy KC PZPR w roku 1971 a proces „dostrajania” polityki prasowej, „Polska 1944/45–1989.
Studia i materiały” 2014, t. XII, s. 219–246. Ligarski S., Majchrzak G., Janusz Roszkowski: tajemniczy prezes, „Forum Dziennikarzy” 2017, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego: Archiwum Akt Nowych: Oficyna Wydawnicza Aspra-JR nr 3 (123), s. 72–76.
Ligarski S., Propaganda obozu władzy w okresie stanu wojennego [w:] Wokół „mniejszego zła”. Stan wojenny w Polsce, red. P. Piotrowski, Wrocław 2010, s. 93–120.
Ligarski S., Wstęp [w:] Środki masowego zakłamania. Gadzinówki w czasie stanu wojennego, red. S. Ligarski, Szczecin 2012. Mielczarek T., Komunikacja społeczna w Polsce w latach 1980–1981, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2023, t. XXVI, z. 2 (70), s. 47–63.
Mielczarek T., Prasa w enuncjacjach programowych i praktyce politycznej PZPR w latach 1956–1989, „Kieleckie Studia Bibliologiczne” 2001, t. 6, s. 113–142.
Mołdawa T., Ludzie władzy 1944–1991, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991.
Olaszek J., „Nieliczni ekstremiści”. Podziemna Solidarność w propagandzie stanu wojennego, Gdańsk 2010.
Paczkowski A., Droga do „mniejszego zła”. Strategia i taktyka władzy. Lipiec 1980–styczeń 1982, Kraków 2002.
Paczkowski A., Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny w Polsce 13 XII 1981–22 VII 1983, Warszawa 2007.
Persak K., Struktura i skład centralnych instancji decyzyjnych KC PZPR [w:] Centrum władzy w Polsce 1948–1970, red. A. Paczkowski, Warszawa 2003, s. 19–50.
Piasecka-Strzelec R., Polskie Agencje Prasowe w latach 1944–1972. Upowszechnianie i reglamentacja informacji, działalność propagandowa, Kielce 2012.
Pokorna-Ignatowicz K., Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza „Prasa-Książka-Ruch” w polskim systemie medialnym, Kraków 2016.
Pokorna-Ignatowicz K., Telewizja w systemie politycznym i medialnym PRL. Między polityką a widzem, Kraków 2003.
Polskie Radio i Telewizja w stanie wojennym, wstęp i oprac. S. Ligarski, G. Majchrzak, Warszawa 2011.
Przeperski M., Komisja Prasowa KC PZPR 1956–1957, „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały” 2016, t. XIV, s. 99–122.
Przeperski M., Mieczysław F. Rakowski. Biografia polityczna, Warszawa 2021.
Przeperski M., Propagandowa dekompozycja. Tygodnik „Polityka” na tle polityki propagandowej KC PZPR (1975–1980), [w:] PRL na pochylni (1975–1980), red. M. Bukała, D. Iwaneczko, Rzeszów 2017, s. 757–780.
Przeperski M., Środowiska dziennikarskie w 1956 roku. Szkic do portretu [w:] Nie tylko „Po prostu”. Prasa w dobie odwilży 1955–1958, red. M. Przeperski, P. Sasanka, Warszawa 2019, s. 98–113.
Raport o stanie komunikacji społecznej w Polsce. Sierpień 1980–13 grudnia 1981, red. W. Pisarek, Kraków 2007.
Sasanka P., Historia walki na dwa fronty. Władza – prasa – dziennikarze 1953–1955/1956, „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały” 2018, t. 16, s. 85–138.
Sasanka P., Władza, prasa i dziennikarze między XX Zjazdem KPZR a październikiem 1956 roku, [w:] Nie tylko „Po prostu”. Prasa w dobie odwilży 1955–1958, red. M. Przeperski, P. Sasanka, Warszawa 2019, s. 34–97.
Sielezin J. R., Płaszczyzna konfrontacji politycznej między „Solidarnością” a władzą w latach 1980–1981, Wrocław 2005.
Sowiński P., Kierowanie propaganda sukcesu w mass mediach, „Studia Polityczne” 2009, nr 24, s. 47–69.
Szumiło M., Kierownictwo PZPR w latach 1971–1980, [w:] PRL na pochylni (1975–1980), red. M. Bukała, D. Iwaneczko, Rzeszów 2017, s. 30–59.
Szumiło M., Pomarcowa wymiana kadr – elita PZPR w latach 1968–1970 [w:] Yesterday. Studia z historii najnowszej. Księga dedykowana prof. Jerzemu Eislerowi w 65. Rocznicę urodzin, red. J. Olaszek et al., Warszawa 2017, s. 514–528.
Szumiło M., Protegowani Jakuba Bermana jako przykład klientelizmu i nepotyzmu w elicie władzy PRL, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2019, nr 2, s. 456–476.
Szumiło M., Roman Zambrowski 1909-1977. Studium z dziejów elity komunistycznej w Polsce, Warszawa 2014.
Wicenty D., Załamanie na froncie ideologicznym. Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich od Sierpnia ’80 do stanu wojennego, Warszawa 2012.
Wojsław J., Biuro Prasy KC PZPR (1956–1972) [w:] Media Biznes Kultura. Media w procesie zmian – etyka i komunikacja, t. 1, red. B. Czechowska-Derkacz, D. Chomik, J. Wojsław, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2018, s. 285–312.
Wojsław J., Centralny aparat partyjny wobec prasy. Próby zmiany strategii propagandowej po II Zjeździe PZPR (marzec 1954–marzec 1956) [w:] Nie tylko „Po Prostu”. Prasa w dobie odwilży 1955–1958, red. M. Przeperski, P. Sasanka, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2019, s. 15–33.
Wojsław J., Działalność Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk na przykładzie wybranych dokumentów w okresie „karnawału Solidarności” (1980–1981) [w:] Nie po myśli władzy. Studia nad cenzurą i zakresem wolności słowa na ziemiach polskich od wieku XIX do czasów współczesnych, red. D. Degen, M. Żynda, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s. 345–363.
Wojsław J., Kierownictwo partyjne wobec prasy w Polsce w latach kulminacji stalinizmu (1949–1953): polityka personalna, decyzje organizacyjne i “nastawienie” tematyczne, „Rocznik Bibliologiczno-Prasoznawczy” 2015, t. VII (18), s. 39–62.
Wojsław J., Komunistyczne mass media wobec Solidarności w 1980 r. [w:] Czas przełomu. Solidarność 1980–1981, red. W. Polak, et al., Gdańsk 2011, s. 781–795, 973–976.
Wojsław J., Nadzór nad mediami sprawowany przez władze PZPR w latach 1970–1975, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2021, t. XXIV, z. 3 (63), s. 89–112.
Wojsław J., Obraz teraźniejszości w propagandzie komunistycznej Polski lat 1949–1954. Zarys problematyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2009.
Wojsław J., Polityka informacyjna PZPR w obliczu strajków sierpniowych 1980 roku [w:] Media a Polacy. Polskie media wobec ważnych wydarzeń politycznych i problemów społecznych, red. K. Pokorna-Ignatowicz, J. Bierówka, S. Jędrzejewski, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego–Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne–Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2012, s. 11–36.
Wojsław J., RSW „Prasa-Książka-Ruch” narzędziem polityki informacyjnej kierownictwa PZPR w latach 1980–1981, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2015, t. 18, z. 4, s. 75–100.
Wojsław J., Stefan Olszowski głównym nadzorcą partyjnej propagandy w latach 1980–1982 [w:] Społeczne i historyczne konteksty funkcjonowania mediów, red. M. Kaczmarczyk, D. Rott, M. Boczkowska, M. Koszembar-Wiklik, Oficyna Wydawnicza „Humanitas”, Sosnowiec 2015, s. 89–106.
Środki masowego zakłamania. Gadzinówki w czasie stanu wojennego, red. S. Ligarski, Szczecin 2012.
