Pytanie o formułę współczesnego materializmu

Abstrakt

Materializm, na każdym etapie swego intelektualnego dojrzewania, musi rozstrzygać, czy chce być ściśle obiektywistycznym materializmem bez podmiotu poznającego, czy przeciwnie – materializmem postulującym istnienie podmiotu jako niezbędnej pozycji pozwalającej na (samo)poznawalność materii. Materializm zmuszony jest nieustannie nawigować między fatalizmem negatywnych afektów wyzwolonych przez wizję świata, w której panuje duch daremności, a euforią witalizmu, który wierzy w materię pozostającą w nieustannym ruchu i niezniszczalnym rozwoju. Materialista musi zdecydować, czy godzi się być „wulgarnym materialistą” i naiwnym realistą uznającym świat w tej postaci jaka nam się jawi w percepcji, czy też wybiera opcję transcendentalną i krytyczną badającą warunki poznania, a nie dogmatyczną wiedzę na temat stanu materii. Pytanie o materializm jest zatem pytaniem o to, jak uniknąć pokusy bycia dogmatycznym materialistą? W prezentowanym tekście podejmuję kluczowy dylemat, skutkujący podziałem wśród współczesnych materialistów, którzy albo wybierają wariant ściśle realistyczny, wierząc w istnienie materii bez podmiotu poznającego (Quentin Meillassoux), albo wariant witalistyczny lub konstruktywistyczny subiektywizujący lub witalizujący materię ab origine (Gilles Deleuze). Próbuję też ustalić status współczesnych materializmów, które wychodzą poza konstruktywizm i transcendentalizm. Chodzi tu głównie o materializm surrealistyczny (Meillassoux), materializm kinetyczny Thomasa Naila i realizm agenturalny Karen Barad. Żadna z tych opcji nie wydaje się być satysfakcjonująca poprzez to, że absolutyzuje pewną własność materii – przygodność, stan splątania, ruch. W kontrze do tych materializmów proponuję procedurę de-absolutyzacji. Materializm zdeabsolutyzowany odnajduje miejsce dla pojęcia konstrukcji w samej rzeczywistości.