Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweKompetencje komunikacyjne osób z ADHD – przegląd literatury
Słowa kluczowe:
ADHD, dysleksja rozwojowa, kompetencje komunikacyjne, specyficzne zaburzenie językowe, rozpoznawanie wyrazów mimicznychAbstrakt
Przegląd obejmuje artykuły opublikowane w ciągu ostatnich 20 lat dotyczące kompetencji komunikacyjnych (w tym pragmatycznego użycia języka) osób z ADHD. Istnieje potencjalna zależność pomiędzy ADHD a używaniem języka w społecznym kontekście, czytaniem i pisaniem oraz rozpoznawaniem ekspresji twarzy. Większość artykułów sugeruje, że osoby z ADHD mają wiele problemów w społecznej komunikacji, jednak wyniki badań są niekonsekwentne, ponieważ część z nich wskazuje na brak takiej zależności. Przedyskutowano możliwe przyczyny tych rozbieżności. Badane grupy są heterogeniczne ze względu na różny stopień trudności i współwystępowanie zaburzeń. Dokonany przegląd wskazuje, że pomimo rozbieżności istnieją dowody na zależność pomiędzy ADHD a problemami w komunikacji. Sformułowano wskazania dla dalszych badań i praktyki psychologicznej i pedagogicznej.
Downloads
Bibliografia
Arnold E.M., Goldston D.B., Walsh A.K., Reboussin B.A., Daniel S.S., Hickam E., Wood F.B. (2005), Severity of Emotional and Behavioral Problems Among Poor and Typical Readers, Journal of Abnormal Psychology, 33, 2: 205–217. DOI:10.1007/s10802-005-1828-9.
Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), Psychologia społeczna, Zysk i S-ka, Poznań. Barkley R.A. (2009), ADHD. Podjąć wyzwanie, Zysk i Ska, Poznań.
Boakes J., Chapman E., Houghton S., West J. (2008), Facial affect interpretation in boys with attention deficit/hyperactivity disorder, Child Neuropsychology: A Journal on Normal and Abnormal Development in Childhood and Adolescence, 14: 82–96.
Borkowska A. (2008), Procesy uwagi i hamowania reakcji u dzieci z ADHD z perspektywy rozwojowej neuropsychologii klinicznej, UMCS, Lublin.
Bruce B., Thernlund G., Nettelbladt U. (2006), ADHD and language impairment. A study of the parent questionnaire FTF (Five ti Fifteen), European child and Adolescent Psychiatry, 15: 52–60. DOI: 10.1007/s00787-006-0508-9.
Camarata S.M., Gibson T. (1999), Pragmatic Language Deficits in Attention-Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), Mental Retardation and Developmental Disabibilities Research Reviews, 5: 207–214.
Cohen N.J., Barwick M.A., Horodezky N.B., Vallance D.D., Im N. (1998), Language , Achievement, and Cognitive Processing in Psychiatrically Disturbed Children with Previously Identified and Unsuspected Language Impairments, Journal of Children Psychology and Psychiatry, 39, 6: 865–877.
Cook T., Greenberg M.T., Kusche C.A. (1994), The relation between emotional understanding, intellectual functioning, and disruptive behavior problems in elementary school-aged children, Journal of Abnormal Psychology, 22: 205–219.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5); http://www.dsm5.org.
Eden G.F., Vaidya Ch.J. (2008), ADHD and Developmental Dyslexia. Two Pathways Leading to Impaired Learning, Annals of the New York Academy of Sciences 1145: 316–327. DOI: 10.1196/annals.1416.022.
Geurts H.M., Embrechts M. (2008), Language Profiles in ASD, SLI, and ADHD, Journal of autism and developmental disorders, 38: 1931–1943. DOI: 10.1007/s10803-008-0587-1.
Giddan J.J. (1991), Communication Issues in Attention -Deficit Hyperactivity Disorder, Child Psychiatry and Human Development, 1, 45: 45–51.
Goodman D.W. (2010), Czarna księga ADHD, Psychiatria po Dyplomie, 4,3: 12–16, 18–26, 28–32.
Goodman R., Scott S. (2000), Psychiatria dzieci i młodzieży, Urban & Partner, Wrocław.
Greenberg M.T., Snell J.L (1999), Rozwój mózgu a rozwój emocjonalny. Rola nauczania w kształtowaniu płata czołowego [w:] Salovey P., Sluyer D.J. (red.), Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna, Rebis, Poznań, 167–220.
Hawkins E., Gathercole S., Astle D., The Calm Team and Holmes J. (2016), Language Problems and ADHD Symptoms: How Specific Are the Links?, Brain Science, 6, 50: 1–17. DOI :10.3390?brainsci6040050.
Januszczak K. (2014/2015), Sprawności dialogowe dzieci z opóźnionym rozwojem mowy, Biuletyn Logopedyczny, 1–2(28–29): 9–22.
Januszewska E., Januszewska I. (2016), ADHD a problem dysleksji u dzieci w wieku szkolnym, Rocznik Filozoficzny Ignatianum, XXII, 2: 52–74.
Jędrzejowska N., Borkowska A.R. (2011), „Prawopólkulowa” komunikacja językowa a funkcjonowanie intelektualne u dzieci z ADHD, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 11(2): 72–82.
Kajka N. (2018), Trudności w nauce czytania i pisania dzieci z ADHD, Szkoła Specjalna, 3: 212–218.
Kołakowski A. (2013), Zaburzenia zachowania a zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) [w:] A. Kołakowski (red.), Zaburzenia zachowania u dzieci. Teoria i praktyka, GWP, Sopot, 64–77.
Kołakowski A., Wolańczyk T., Pisula A., Skotnicka M., Bryńska A., (2007), ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej, GWP, Gdańsk.
Krasowicz-Kupis G. (2016), Psychologia dysleksji, PWN, Warszawa.
Kurcz I. (2000), Psychologia języka i komunikacji, Wydawnictwo Scholar, Warszawa.
Lamm O., Epstein R. (2001), Specific Reading Impairments – Are They to Be Associated with Emotional Difficulties, Journal of Learning Disabilities, 25, 2: 605–613.
Leonard L.B. (2006), SLI – specyficzne zaburzenie rozwoju językowego. O dzieciach, które nie potrafią mówić, GWP, Gdańsk.
Leonard M.A., Milich R., Larch E.P. (2011), The Role of Pragmatic Language Use in Mediating the Relation Between Hyperactivity and Inattention and Social Skills Problem, Journal of Speech, Language, and Hesring Research, 54: 567–579.
Nixon E. (2001), The Social Competence of Children with Attention Deficit Hyperactivity Disoreder: A Review of the Literature, Child Psychology and Psychiatry Review, 6, 2: 172–180.
Olbromska M., Putko A. (2014), Percepcyjny i kognitywny komponent teorii umysłu u dzieci z ADHD – przegląd badań, Psychologia Rozwojowa, 19, 2: 33–48. DOI: 10.4467/ 20843879PR.14.010.2288.
Pisecco St., Barker D.B., Silva Ph.A., Brooke M. (2001), Boys with Reading Disabilities and/or ADHD Distinction in Early Childhood, Journal of Learning Disabilities, 34, 2: 98–107.
Popielarska A., Popielarska M. (red.) (2000), Psychiatria wieku rozwojowego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
Powell L.A., Parker J., Weighall A., Harpin V. (2021), Psychoeducation Intervention Effectiveness to Improve Social Skills in Young People with ADHD: A Meta- Analysis, Journal of Attention Disorders, 1–18. DOI: 10.1177/1087054721997553.
Redmond S.M. (2016), Language Impairment in the Attention- Deficit/Hyperactivity Disorder Context, Journal of Speech, Language and Hearing Research, 59: 133–142.
Redmond S.M., Ash A.C., Hogan T.P. (2015), Consequences of Co-occuring Attention – Deficit/Hyperactivity Disorder on Children’s Lanquage Impairment, Language, Speech, and Hearing Services in Schools, 46: 68–80.
Redmond S.M., Thompson H.L., Goldstein S. (2011), Psycholinguistic Profiling Differentiates Specific Language impairment From Typical Development Attention- Deficit? Hyperactivity Disorder, Journal of Speech, Language and Hearing Research, 54: 99–117.
Sadowska L. (2008), Problemy medyczne i psychospołeczne dzieci z nadpobudliwością psychoruchową z deficytem uwagi (ADHD) w świetle współczesnych badań naukowych, Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2: 179–182.
Safwat R.F., Hamid A.A., Salam A.A., Amin O.R., Mostafa A., Hamed H. (2013), Pragmatic Skills in Attention- Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), Egyptian Journal of Neurology, Psychiatry and Neurosurgery, 50: 61–66.
Święcicka M. (2003), Specyfika relacji społecznych dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej w świetle doświadczeń psychoterapeuty, Zeszyty Sekcji Psychologii Klinicznej Dziecka Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, 1: 61–68.
Tiffin-Richards M.C., HasselhomM., Woermer W., Banashewski T., Rothenberger A. (2001), Co-occurrence of Attentional Deficit Disorder and Dyslexia- Doubts on a Pure Addtion of Executive Function Disorder and Language Processing Deficits (zasoby internetu 2001).
Wojnarska A. (2005), Nadpobudliwość psychoruchowa a dysleksja rozwojowa – problemy diagnostyczne [w:] S. Guz, J. Andrzejewska (red.), Wybrane problemy edukacji dzieci w przedszkolu i szkole, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 29–39.
Wojnarska A. (2019), Nieprzystosowanie społeczne osob dorosłych z ADHD – Aspekty diagnostyczne, Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 38, 2: 89–109. DOI: 10.17951/lrp.2019.38.2.
Yew S.G.K., O’Kearney R. (2013), Emotional and behavioural outcomes later in childhood and adolescence for children with specific language impairements: meta-analyses of controlled prospective studies, Journal of Child Psychology and Psychiatry 54, 5: 516–524. DOI: 10.1111/jccp.12009.
