Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweWykluczenie prawne osób z niepełnosprawnością
DOI:
https://doi.org/10.4467/25439561.NP.19.019.11849Słowa kluczowe:
wykluczenie prawne, dyskryminacja, równe traktowanie, osoby z niepełnosprawnością, język prawny/prawniczy, dostęp do prawaAbstrakt
W artykule podjęto nową problematykę wykluczenia prawnego (kategoria wprowadzona na początku XXI wieku), w kontekście niepełnosprawności i osób z niepełnosprawnością. Uzasadniono podjęte zagadnienie, odnosząc się do kilku argumentów, między innymi: interdyscyplinarność podejścia, liczba osób z niepełnosprawnością, praktyki dyskryminacyjne wobec nich stosowane, wielość aktów prawnych regulujących zakaz dyskryminacji oraz zasadę równego ich traktowania i przeciwdziałania wykluczaniu. Zwrócono uwagę na oryginalne poglądy Andrzeja Kojdera, który sądzi, że ekskluzja prawna to pewien kontekst prawno-społeczny, który umożliwia interpretację danej sytuacji jako wykluczenie, może polegać na nierówności praw adresatów prawa, ale może być też efektem barier utrudniających korzystanie z równych i powszechnych praw. Analizie poddano cechy wykluczenia prawnego, takie jak zróżnicowany zakres podmiotów, relatywizm, różnorodność obszarów/sfer życia społecznego regulowanych prawem i inne. Wymieniono za A. Kojderem rodzaje ekskluzji: zawiniona lub prawomocna, quasi-prawna i dyskrecjonalna. Odniesiono się do języka prawnego i języka prawniczego, a także poglądów P. Bourdieu dotyczących zjawiska „cyrkularnego wzmacniania” i instytucji „przestrzeni prawnej” w kontekście wykluczania prawnego. Omówiono wybrane konteksty dyskryminacji osób z niepełnosprawnością i formy jakie przybiera oraz przejawy ich wykluczenia prawnego. Wymieniono akty prawne, które gwarantują uprzywilejowane traktowanie osób z niepełnosprawnością. Dokonano przeglądu aktów prawnych międzynarodowych i polskich, które promują zasadę równego traktowania i ochronił osoby z niepełnosprawnością przed wykluczeniem z różnych sfer życia społecznego, w tym gwarantują im dostęp do prawa i instytucji wymiaru sprawiedliwości. W zakończeniu wymieniono przykłady działań proponowanych i podejmowanych na rzecz przeciwdziałania wykluczeniu prawnemu osób z niepełnosprawnościami.
Downloads
Bibliografia
Alcock P., Erskine A., May M. (eds.) (2003), The Student`s. Companion to Social Policy Blackwell Publisting Malden, Melbourne Blackwell Publishing, Oxford, 317.
Bourdieu P. (1987), The Force of Lave, Toward a Sociology of Juridical Field, The Hastings Law Journal, nr 38, 837.
Burek W., Klaus W. (2017), Definiowanie dyskryminacji w prawie polskim w świetle prawa Unii Europejskiej oraz prawa międzynarodowego, Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego, Porównawczego, vol. XI A.D. MMXIII, http://www.europeistyka.uj.edu.pl, dostęp: 5.03.2018).
Conley M. (2009), Can You Talk Like a Lawyer and Still Think Like a Human Being? Mertz The Lancjuocje of the law School, Law and Social Inąuity, t. 34, nr 4,1001.
Dostęp osób z niepełnosprawnością do wymiaru sprawiedliwości. Analiza i zalecenia [w:] Zasady równego traktowania, Prawo i Praktyka, nr 21, Warszawa RPO (http://www.rpo.gov.pl, dostęp: 8.03.2018).
Kodeks cywilny- ustawa z dnia23 kwietnia 1964 r. (tekst jedn.: Dz. U. 2018, póz. 1025,1104, 1629, 2073).
Kodeks rodzinny i opiekuńczy - ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. (tekst jedn.: Dz. U. 2017, póz. 682; 2018, póz. 950).
Kój der A. (2008), Dyskretne formy wykluczenia prawnego [w:] M. Jarosz (red.), Naznaczeni i napiętnowani. O wykluczeniu politycznym, Oficyna Naukowa, Warszawa.
KojderA. (2016), Podstawy socjologu prawa, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Kowalik S. (1999), Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Wydawnictwo „Śląsk", Warszawa.
Kowalik S. (2007), Psychologia rehabilitacji, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Kruk M. (2017), Język polski jako narzędzie komunikacji prawodawcy i prawnika, Państwo i Prawo, nr 6, 5-22.
Melosik Z. (2016), Jurydyzacja codzienności - bezradność jednostki w obliczu normy i prawnika [w:] A. Matysiak-Błaszczyk, E. Włodarczyk (red.), Pedagogika w społeczeństwie- społeczeństwo w pedagogice, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Nowak A. (2012), Zagrożenie wykluczeniem społecznym kobiet niepełnosprawnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Oniszczuk J. (2004), Koncepcje prawa, Wydawnictwo WSPiZ im. L. Koźmińskiego, Warszawa.
Orzeczenie TK z 29.09.1997 r, sygn. TK 15/97 (http://trybunal.gov.pl/ postepowanie-i-orzeczenia/wyroki, dostęp: 3.03.2018).
Paprzycki L.K. (2001), Prawna ochrona konstytucyjnej zasady równości i zakazu dyskryminacji -zarys problematyki, Biuletyn Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego, nr 1.
Radziewicz-Winnicki A., Radziewicz-Winnicki I. (2005), Pojęcie marginalizacji i wykluczenia w naukach społecznych. Vademecum wiedzy ogólnej przydatnej w działalności pedagoga spolecznego [w:] A. Nowak (red.), Wybrane spoleczno-socjalne aspekty marginalizacji, Wydawnictwo Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania im. gen. J. Ziętka, Katowice.
Raport Rzecznika Praw Obywatelskich pt. Dostęp osób z niepełnosprawności!} do wymiaru sprawiedliwości. Analiza i zalecenia (http:// www.wolterkluwers.pl, dostęp: 7.03.2018).
Raport tematyczny w obszarze Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych z 13 grudnia 2006 r. (2012, p. 1169) równość i niedyskryminacja art. 5 Konwencji (http://www.dz.pl/praktyki/life-sciences, dostęp: 15.12.2018).
Renshaw J. (1991). Normalisation and Passing, Canterbury: Unwersity oj Kent, Personal Social Sendces Research Unit 1988, J. Renshaw, Case Management for the Mentally III: Locking at the Evidence Holloway. International Journal of social Psychiatry, nr 37.
Rybski R. (2014), Zdolność w sferze prawa osób z niepełnosprawnościami intelektualnymi oraz osób z problemami zdrowia psychicznego. Raport Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej z 2013 roku [w:] D. Pudzianowska (red.) Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną w świetle międzynarodowych instrumentów ochrony praw człowieka, LEX Wolters Kulwer business, Warszawa.
Turska A. (2010), "Wykluczenie jako fakt prawny. Założenia badawcze [w:] A. Turska (red.), Prawo i wykluczenie. Studium empiryczne, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania (Dz. U. 2010 Nr 254, póz. 1700, zm. Dz. U. 2016, póz. 1219).
Yillegas M. G. (2004), On Pierre Bourdieu's Legal Thought, Droit et Societe, nr 56/57.
