Gmach Gdańskiej Biblioteki Miejskiej przy ulicy Wałowej
DOI:
https://doi.org/10.26881/porta.2021.20.06Słowa kluczowe:
architektura Gdańska, architektura historyzmu, architektura neogotycka, gmach biblioteki, architektura modernistycznaAbstrakt
Following Germany’s unification in 1871, Gdansk was a major municipal centre and a port on the Empire’s map, however it was well past its heyday. In the Gründerzeit, it could not reach as quick a pace of development as other cities of the Reich, and by the late 19th century it did not boast any university. The attempt to catch up on the substantial delay in creating modern public architecture in Gdansk was only made after the fortifications had been dismantled (1895–97). A triangular plot close to St James’s Gate was reserved for the purpose of education and science. It was there that a seat of the city archive and the building of the Secondary School of SS Peter and Paul (Oberrealschule St. Petri und Pauli) were raised. The third edifice was planned as the new home for the Gdansk Library. The precious book collection, whose core was formed by the collection bequeathed by Joannes Bernardinus Bonifacius d’Oria of Naples in 1596, was kept in a former Franciscan monastery, and later in St James’s Church. Attempts to raise a new building to house the collection in the 1820s as designed by Carl Samuel Held failed. Neither was the plan to erect the new library building as an extension of the Dungeon and Prison Gate Complex implemented. It was only Karl Kleefeld’s design from 1901–1902 planning to raise an impressive Gothic Revival complex that finally came to life. Completed in January 1905, the Library welcomed the first readers already on 16 February.
Kleefeld designed the building’s mass on the L-plan layout with a truncated corner and wings. The main reading room boasted elegant, sumptuous, and coherent wooden furnishing, and the gallery’s centrepiece was a ledge decorated with 14 panels featuring bas-relief cartouches with the emblems of the cities of West Prussia. Differing in size, the edifices, were given red-brick elevations with plastered details and glazed green filling, with a sgraffito frieze on the reading room elevation between the ground and first floors.
It was the Gdansk Renaissance that dominated in public buildings’ architecture of the city in the last quarter of the 19th century. The resumed popularity of Gothic Revival in its local forms in Gdansk public buildings’ architecture, such as those in the afore-described Kleefeld’s designs, resulted undoubtedly from a rapid growth of research into historic structures, yet on the other hand it reflected the return to the local tradition (Heimatschutz), which could be observed in the architecture of the German Reich at the time.
Judged in the context of an extremely modest programme of public projects in Gdansk of the period, the creation of the Bildungsdreick with the edifices of the archive, library, and secondary school is to be regarded as a major event in the history of creating public architecture of the city.
As seen against other projects of the time in other Reich cities, the Gdansk City Library stood out neither with its scale, nor innovatory character of the layout solutions. What, however, makes it a special facility are architectural forms that reveal its contribution to the search for the expression of the local tradition. This kind of an archaeological approach to the past and a compilatory additive method of juxtaposing quotes from various buildings, which may have also arisen from the lack of talent of the architect, were undoubtedly in decline in the early 20th century.
Downloads
Bibliografia
Amtliche Mittheilungen. Preußen, „Zentralblatt der Bauverwaltung” 1896, nr 15, s. 157.
Bär Max, Das K. Staatsarchiv zu Danzig, seine Begründung, seine Einrichtungen und seine Bestände, „Mitteilungen der Preußischen Archivverwaltung” 1912, H. 21, s. 14–18.
Barylewska-Szymańska Ewa, Historia ochrony gdańskich zabytków architektury w XIX i pierwszych dziesięcioleciach XX w. (do 1945 r.). Zarys problematyki [w:] Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo Gdańska od średniowiecza po współczesność, red. Sylwia Bykowska, Edmund Kizik, Piotr Paluchowski, Gdańsk 2015, s. 123–146.
Bibliotheksarchitektur um 1900. Die Kieler Universitätsbibliothek von Gropius und Schmieden im Kontext europäischer Bibliotheksbauten, Hg. Klaus Gereon Beuckers, Nils Meyer, Kiel 2020.
Bielak Jacek, Budowniczy miejski Carl Samuel Held i próby modernizacji Gdańska na przełomie XVIII/XIX wieku [w:] Gdańsk i okolice 1793–1914: miasto, ludzie, wydarzenia w rysunku i grafice, red. Aleksander Baliński, Gdańsk 2014, s. 53–63.
Binkowska Dagmara, Biblioteka miejska w Gdańsku (Danziger Stadtbibliothek) w latach 1905–1945, „Libri Gedanenses. Rocznik Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk” 2018, t. 35, s. 7–39.
Br., Der Neubau der Stadtbücherei in Danzig, „Zentralblatt der Bauverwaltung” 1905, nr 61, s. 382–383.
Crass Hanns Michael, Bibliotheksbauten des 19. Jahrhunderts in Deutschland, München 1976.
Damus [Rudolf], Fehlhaber [Karl], Kleefeld [Karl], Die Ober-Realschule zu St. Petri und Pauli in Danzig ihre Entwickelung und ihr Neubau, Danzig 1904.
Die Danziger Stadtbibliothek. Ihre Entwicklung und ihr Neubau, bearb. von O.[tto] Günther, K.[arl] Kleefeld, Danzig 1905; wersja polska: Biblioteka Miejska w Gdańsku. Rozwój i nowy gmach, oprac. Otto Günther, Karl Kleefeld, przeł. Stefania Sychta, „Libri Gedanenses. Rocznik Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk” 2016, t. 33, s. 141–170.
Dzienis Helena, Sylwetka Otto Günthera, dyrektora Biblioteki Miejskiej w Gdańsku w latach 1896–1921, „Libri Gedanenses. Rocznik Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk” 2011, t. 26–28, s. 88–102.
Grzelak Jerzy, Budynki Archiwum Państwowego w Gdańsku na tle pruskiego budownictwa archiwalnego końca XIX i początków XX w. [w:] 100 lat Archiwum Państwowego w Gdańsku – sesja jubileuszowa 8 VI 2001, red. Aniela Przywuska, Izabella Rdzanek, Gdańsk 2001, s. 159–160.
Günther O.[tto], Der Neubau der Danziger Stadtbibliothek, „Zentralblatt fur Bibliothekswesen” 1905, 22, nr 4/5, s. 171–182.
Kleefeld K.[arl], Damus R. [udolf], Die Schulen der Stadt Danzig. Die höheren Schulen, w: Danzig und seine Bauten, Berlin 1908, s. 168–171.
Klemp Aleksander, Nowa siedziba Biblioteki Gdańskiej z 1905 roku, „Libri Gedanenses. Rocznik Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk” 2005, t. 22, s. 151–159.
Krause Waldemar, Das Danziger Theater und sein Erbauer Carl Samuel Held, Danzig 1936.
Kucharzewska Joanna, Architektura i urbanistyka Torunia w latach 1871–1920, Warszawa 2004.
Kunsttheorie und Kunstgeschichte des 19. Jahrhunderts in Deutschland, Bd. 2, Architektur, Hg. Harold Hammer-Schenk, Stuttgart 1985.
Lehmbeck H.[einrich], Das Königliche Staatsarchiv, in: Danzig und seine Bauten, Berlin 1908, s. 113–114.
Makała Rafał, Der Mythos der deutschen Renaissance. Das Gebäude der Stadtverwaltung in Stettin (Szczecin) (1899–1902) als neu gebautes Baudenkmal [w:] Stadtkultur des späten Mittelalters und der frühen Neuzeit in Ostmitteleuropa und ihre Renaissance im 19. Jahrundert: in memoriam Andrzej Tomaszewski (1934–2010) = Kultura miast środkowo- i wschodnio-europejskich w późnym średniowieczu i renesansie oraz jej odrodzenie w XIX wieku, Hg. Marco Bogade, Warszawa 2012, s. 171–180.
Nägelke Hans-Dieter, Hochschulbau im Kaiserreich. Historische Architektur im Prozess bürgerlicher Konsensbildung, Kiel 2000.
Omilanowska Małgorzata, Cesarz Wilhelm II i jego inicjatywy architektoniczne na wschodnich rubieżach Cesarstwa Niemieckiego [w:] eadem, Budowanie nad Bałtykiem Studia z architektury i sztuki Gdańska, Pomorza i Żmudzi, Gdańsk 2018, s. 64–77.
Omilanowska Małgorzata, Defortyfikacja Gdańska na tle przekształceń miast niemieckich w XIX wieku [w:] eadem, Budowanie nad Bałtykiem. Studia z architektury i sztuki Gdańska, Pomorza i Żmudzi, Gdańsk 2017, s. 8–41.
Omilanowska Małgorzata, Die Danziger Stadtbibliothek und ihr Neubau in Wilhelminischer Zeit [w:] Bibliotheksarchitektur um 1900. Die Kieler Universitätsbibliothek von Gropius und Schmieden im Kontext europäischer Bibliotheksbauten, Hg. Klaus Gereon Beuckers, Nils Meyer, Kiel 2020, s. 297–316.
Omilanowska Małgorzata, Gdańska czy(li) niemiecka? Problematyka identyfikacji narodowej i regionalnej na przykładzie architektury Gdańska lat 1871–1914 [w:] eadem, Budowanie nad Bałtykiem. Studia z architektury i sztuki Gdańska, Pomorza i Żmudzi, Gdańsk 2018, s. 42–51.
Omilanowska Małgorzata, The Question of National and Regional Identity on the Example of Polish and German Interpretations of Gdansk Architecture in the 19th and 20th Centuries, „Acta Historiae Artium (Academiae Scientiarium Hungaricae)” 2008, t. 49, s. 294–303.
Perz Anna, Królewskie Archiwum Państwowe (Königliches Staatsarchiv) ob. Archiwum Państwowe w Gdańsku [w:] Atlas Architektury Gdańska, red. Jacek Friedrich, Małgorzata Omilanowska, Tomasz Torbus, Jakub Szczepański (w przygotowaniu).
Perz Anna, Szkoła Realna św. św. Piotra i Pawła (Oberrealschule zu St. Petri und Pauli) ob. I Liceum Ogólnokształcące w Gdańsku im. Mikołaja Kopernika [w:] Atlas architektury Gdańska, red. Jacek Friedrich, Małgorzata Omilanowska, Tomasz Torbus, Jakub Szczepański (w przygotowaniu).
Stępniak Henryk, Die Bibliothek der Polnischen Akademie der Wissenschaften in Gdańsk. Entstehung und Entwicklung (1596–1996), „Libri Gedanenses. Rocznik Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk” 1997, t. 13–14, s. 237–246.