Bankierzy, ich książęta i ich miasto. Szczecin jako miejsce działalności rodziny Loitzów

Abstrakt

Artykuł koncentruje się na historyczno‑artystycznych aspektach funkcjonowania Loitzów w stolicy Księstwa Pomorskiego (stanowiącego część Rzeszy Niemieckiej), w tym przede wszystkim na ich związkach z panującą dynastią Gryfitów, a także wizualnej i symbolicznej obecności Loitzów w Szczecinie. Choć bowiem obszarem działania Loitzów była w XVI w. cała Europa, a ich kontakty sięgały także poza granice kontynentu, to jednak główną siedzibą pozostawał aż do końca istnienia banku Szczecin. Przyczyną, dla której Loitzowie nie przenieśli się całkowicie do innego, znaczniejszego miasta, był zapewne opisany ówcześnie przez kronikarza Joachima von Wedela mechanizm finansowy wiążący ściśle książąt pomorskich oraz pomorskie rycerstwo z bankiem. Wyrazem silnej pozycji Loitzów w Szczecinie były m.in. fundacje wizualizujące wysoki, choć raczej nieformalny status Loitzów. Należały do nich przedsięwzięcia typowe dla miejskiego patrycjatu, jak wykup i wyposażenie kaplicy w najważniejszym miejskim kościele św. Jakuba czy fundowanie ołtarzy dla tej świątyni. Poza tym jednak Loitzowie sięgnęli po motywy służące wizualizacji znaczenia wielkich rodów rycerskich, a nawet odwołujące się do rezydencji władcy Pomorza. Mowa tu o ich miejskim pałacu w Szczecinie, którego niezwykłość zauważył już Franz Kugler. Usytuowany w środku kwartału zabudowy gmach odwoływał się do spotykanego stosunkowo często na Pomorzu typu rycerskiego zamku (np. von der Ostenów w Płotach), a jego dekoracje wprost nawiązywały do attyki południowego skrzydła zamku książęcego. Górujący nad otaczającymi go kamienicami pałac Loitzów, położony pośrodku dziedzińca otoczonego należącymi doń magazynami, jednoznacznie ukazywał bankierów jako wyrastających ponad patrycjat, pozostających w specjalnych relacjach z suwerenem.

Czasy świetności Loitzów zbiegają się z okresem intensywnej działalności budowlanej i fundatorskiej książąt, wzmocnionych finansowo dzięki przejęciu majątków klasztornych i biskupich w czasie reformacji oraz konsumujących owoce swojej ostrożnej polityki zagranicznej. Otwarte pozostaje pytanie, na ile Loitzowie mogli pośredniczyć w sprowadzaniu artystów z innych krajów bądź zlecaniu im prac przez książąt czy importowaniu gotowych obiektów, a także czy i na ile nowe koncepcje artystyczne pojawiające się na dworach książąt pomorskich wpłynęły na charakter fundacji Loitzów. Jedyne znane dziś dzieło sztuki wiązane – choć tylko hipotetycznie – ze szczecińskimi Loitzami to fragment znakomitej płaskorzeźby z przedstawieniem Upadku Szawła, co najmniej od pierwszej połowy XVIII w. wmurowany w elewację ich pałacu (ob. w Muzeum Narodowym w Szczecinie). Analogie do tego obiektu znajdują się na Pomorzu w obszarze kamiennej plastyki powstającej dla książąt i arystokracji, a nie drewnianej rzeźby tworzonej dla miejskich zleceniodawców.