Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweSieć powiązań rodziny Loitzów a rozkwit sztuki renesansowej w Gdańsku (1550–1580)
DOI:
https://doi.org/10.26881/porta.2022.21.07Słowa kluczowe:
elita miejska, patronat, sztuka, architektura, XVI wiek, renesans, Gdańsk, region bałtyckiAbstrakt
Artykuł jest poświęcony mecenatowi artystycznemu rodziny Connertów oraz Dietricha Lilie, związanych z bankierską rodziną Loitzów. Zostały w nim omówione najważniejsze dzieła sztuki i architektury powstałe na ich zlecenie: dom Hansa Connerta przy ul. Długiej 45, dom Dietricha Lilie przy ul. Chlebnickiej 11 oraz epitafium Anny Loitz, z domu Connert, w kościele Mariackim. Autor stawia tezę, iż mecenat osób powiązanych z Loitzami odegrał bardzo istotną rolę w przyswojeniu na gdańskim gruncie antykizującego języka formalnego, wypracowanego w Niderlandach, we Francji i w krajach niemieckich. Było to możliwe dzięki temu, że Connertowie oraz Dietrich Lilie zatrudniali czołowych artystów i budowniczych posługujących się tym językiem w Gdańsku w najwcześniejszym okresie jego asymilacji. Należeli do nich budowniczy Hans Kramer z Drezna, kamieniarz Willem van der Meer starszy z Gandawy oraz tzw. Mistrz Kariatyd, anonimowy dziś rzeźbiarz wywodzący się z francuskiego środowiska artystycznego połowy XVI wieku.
Downloads
Bibliografia
Archival sources
Archiwum Państwowe w Gdańsku (State Archive in Gdańsk) 492/970, Gottfried Zamehl, Genealogische Tafeln Elbingischer und Preussischer Familien (1279–1776)
Rigsarkivet København (State Archive in Copenhagen) 301, Tyske Kancelli, Udenrigske Afdeling, 1573–1575, Akter m.m. vedr. Christian III’s gravmonument
Secondary literaturę
Bogucka Maria, Przemiany społeczne i walki społeczno‑polityczne w XV i XVI w. [in:] Historia Gdańska, t. 2: 1454–1655, red. Edmund Cieślak, Gdańsk 1982, pp. 208–259.
Böcker Heidelore, Das Handelshaus Loitz. Urteil der Zeitgenossen – Stand der Forschung – Ergänzungen, “Hansische Studien” 1998, Nr. 9, pp. 203–218.
Braudel Fernand, Civilization and Capitalism, 15th–18th Century, vols. 1–3, Berkley–Los Angeles 1992.
Cieślak Katarzyna, Epitafia obrazowe w Gdańsku (XV–XVII w.), Gdańsk 1993.
Cieślak Katarzyna, Kościół – cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV–XVIII w.). „Długie trwanie” epitafium, Gdańsk 1992.
Cieślak Katarzyna, Tod und Gedanken. Danziger Epitaphien vom 15. bis zum 20. Jahrhundert, Lüneburg 1998.
Cuny Georg, Danzigs Kunst und Kultur in 16. und 17. Jahrhundert, Frankfurt am Main 1910.
Curicke Reinhold, Der Stadt Danzig Historische Beschreibung, Amsterdam–Danzig 1687.
DaCosta Kaufmann Thomas, Ways of Transfer of Netherlandish Art [in:] Netherlandish Artists in Gdańsk in the Time of Hans Vredeman de Vries, ed. Małgorzata Ruszkowska‑Macur, Gdańsk 2006, pp. 13–21.
De Jonge Krista, Columns and Pillars, Antique and Modern. Notes on Netherlandish Formal Inventions of the Early Sixteenth Century [in:] Reibungspunkte. Ordnung und Umbruch in Architektur und Kunst, Festschrifte für Hubertus Günther, Hg. Hanns Hubach, Barbara von Orelli‑Messerli, Tadej Tassini, Petersberg 2008, pp. 41–48.
De Jonge Krista, Ottenheym Konrad, Unity and Discontinuity: Architectural Relations between the Southern and Northern Low Countries, 1530–1700, Turnhout 2007.
De Jonge Krista, Le «Précurseur» Du Cerceau at les anciens Pays‑Bas [in:] Jacques Androuet du Cerceau. «un des plus grands architectes qui soient jamais trouvés en France», dir. Jean Guillaume, collab. Peter Fuhring, Paris 2010, pp. 91–107.
Domańska Hanna, Dom Dircka Lylge w Gdańsku zw. „Domem Anielskim” lub „Angielskim”, “Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1972, nr 1, pp. 59–71.
Habela Jadwiga, Relacje sasko‑gdańskie w architekturze odrodzenia [in:] Komunikaty na sesję naukową poświęconą dziejom sztuki Pomorza, Toruń 1966, pp. 84–87.
Kaleciński Marcin, Gedania figurata. Arkadowa przegroda sieni domu Connertów [in:] Ratusz Starego Miasta w Gdańsku. Historia. Architektura. Wnętrza, red. idem, Gdańsk 2016, pp. 109–118.
Kavaler Ethan Matt, Jacques du Broeucq and Northern Perspectives on the Antique Mode [in:] Invention: Northern Renaissance Studies in Honour of Molly Faries, ed. Julien Chapuis, Turnhout 2008, pp. 190–207.
Krzyżanowski Lech, Gdańska monumentalna rzeźba kamienna lat 1517–1628, PhD dissertation, Warszawa 1966.
Kula Witold, An Economic Theory of the Feudal System: Towards a Model of the Polish Economy, 1500–1800, London–New York 1987.
Lieb Norbert, Fugger und die Kunst im Zeitalter der Spätgotik und frühen Renaissance, München 1952.
Lipińska Aleksandra, Fugger des Nordens? Die Kaufmanns‑ und Bankiersfamilie Loitz als Kunstförderer und Vermittler im wirtschaftlich‑kulturellen Netzwerk des Nord‑ und Ostseegebiets [in:] Die maritime Stadt – Hafenstädte an der Ostsee vom Mittelalter bis in der Gegenwart, Hg. Tomasz Torbus, Katarzyna Wojtczak, Warszawa 2017, pp. 231–254.
Lipińska Aleksandra, Moving Sculptures: Southern Netherlandish Alabasters from the 16th to 17th Centuries in Central and Northern Europe, Boston–Leiden 2014.
Małowist Marian, Wschód i Zachód Europy w XIII–XVI wieku. Konfrontacja struktur społeczno‑gospodarczych, Warszawa 1973.
Mander Karel van, The Lives of the Illustrious Netherlandish and German Painters, from the First Edition of the Schilder‑Boeck (1603–1604), ed. Hessel Miedema, Doornspijk 1994.
Ottenheym Konrad, Travelling Architects from the Low Countries and their Patrons [in:] The Low Countries at the Crossroads. Netherlandish Architecture as an Export Product in Early Modern Europe (1480–1680), ed. Krista De Jonge, Konrad Ottenheym, Turnhout 2013, pp. 54–88.
Pałubicki Janusz, Rzeźba kamienna w Gdańsku w latach 1517–1585, “Gdańskie Studia Muzealne” 1981, nr 3, pp. 175–195.
Papritz Johannes, Das Handelshaus der Loitz zu Stettin, Danzig und Lüneburg, “Baltische Studien NF” 1957, Nr. 44, pp. 73–94.
Papritz Johannes, Das Stettiner Handelshaus der Loitz im Boisalzhandel des Odergebietes unter besonderer Berücksichtigung seiner Beziehungen zum brandenburgischen Kurhause, Berlin 1932.
Papritz Johannes, Dietrich Lilie und das Englische Haus, “Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins” 1928, Nr. 68, pp. 127–184.
Schmid Bernhard, Das Englische Haus, “Danziger Zaitung. Mittwochsbeilage Heimat und Welt” 1908, Nr. 10, pp. 37–38.
Skibiński Franciszek, Between Paris, the Low Countries and the Baltic: An Episode in the History of Artistic Exchange in Sixteenth‑Century Europe [in:] Arts et artistes du Nord à la cour de François Ier, dir. Laure Fagnart, Isabelle Lecocq, Paris 2017, pp. 99–113.
Skibiński Franciszek, Immigration, Integration, Expansion: Foreign Architects, Masons and Stone Sculptors in Danzig between c.1550 and 1630 [in:] Architects without Borders: Migration of Architects and Architectural Ideas in Europe 1400–1700, ed. Konrad Ottenheym, Mantova 2014, pp. 76–89.
Skibiński Franciszek, Willem van den Blocke: A Sculptor from the Low Countries in the Baltic Region, Turnhout 2020.
Sobecka Anna, Malarstwo nowożytne w kościele Mariackim w Gdańsku [in:] Kościół Mariacki w Gdańsku. Malarstwo i rzeźba, red. Jacek Friedrich, Gdańsk 2019, pp. 139–166.
Tylicki Jacek, Meer, van der, czyli Barth [in:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, red. Stanisław Gierszewski, Zbigniew Nowak, Gdańsk 1997, pp. 180–185.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm‑ und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Danzig 1986.
Woźniak Michał, Uwagi o recepcji manierystycznych wzorników niderlandzkich w Gdańsku i w Prusach [in:] Niderlandyzm w sztuce polskiej, red. Teresa Hrankowska, Warszawa 1995, pp. 225–248.
Zdrenka Joachim, Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1792 i 1807–1814, t. 2, Gdańsk 2008.
Zerner Henri, École de Fontainebleau. Gravures, Paris 1969.
Online sources
GeldKunstNetz, Karte, https://www.geldkunstnetz.gwi.uni‑muenchen.de/index.php/karte/ [11.06.2020].
Lipińska Aleksandra, Schröder‑Bornkampf Bettina, Grulkowski Marcin, Hristov Filip, Simonini Giulia, GeldKunstNetz. Rechnungsbücher der Stettin‑Danziger Kaufmannbankiersfamilie Loitz. Kommentierte Online‑Edition und Netzwerkanalyse, München 2017–2019, https://doi.org/10.24344/geldkunstnetz [11.06.2020].
