Academic Scientific JournalsA lady of Gdańsk with a book, or a cure for the soul not the body: The portrait of Dorothea Ferber from St Mary’s Church in Gdańsk
DOI:
https://doi.org/10.26881/sds.2025.28.02Keywords:
woman, book, prayer book, patrician family, pentaptych, educationAbstract
This article deals with the image of Dorothea Ferber (1459–1511) on what is known as the Great Altar in St Mary’s Church in Gdańsk. This representative of one of the most influential families in Gdańsk is depicted with a book. Hitherto historians have paid absolutely no attention to this object. In the article, we show that such a depiction is not exceptional, but is part of a contemporary tendency in Europe. There is, indeed, a large number of similar devotional works showing a woman with a book. An image of this kind was intended to show private piety, care for the soul, and imitation of the Virgin Mary or other holy women. Furthermore, the book depicted such a picture was intended to have a meaning that was not just symbolic; that object was among the possessions of those women in the pictures. Our research indicates that when the Great Altar of the Ferber Family was produced, Dorothea had for several years been the wife of the well known patrician Matthias Zimmermann, at that time rising in his city career. There is no doubt that this depiction of Dorothea, besides its religious aspects, was intended to show her family’s importance, emphasized by the possession of a book and the ability to read.
Downloads
References
Źródła archiwalne
Archiwum Państwowe w Gdańsku: 300 D/70, nr 124; 300/27, nr 3; 300 R/LI, nr 28.
PAN Biblioteka Gdańska: Ms. 72, 599, 602, 806, 806 b, 2177; Ms. Uph. Fol. 172.
Źródła drukowane
Księgi małoletnich Głównego Miasta Gdańska z XV wieku, wydał i komentarzem opatrzył M. Grulkowski, Warszawa 2017.
Orłowska A., Johan Pyre. Ein Kaufmann und sein Handelsbuch im spätmittelaterlichen Danzig, Bd. 2: Edition, Wien 2022.
Literatura przedmiotu
Adamska A., Latin and Vernacular – Reading and Meditation: Two Polish Queens and Their Books [w:] Cultures of Religious Reading in the Late Middle Ages: Instructing the Soul, Feeding the Spirit, and Awakening the Passion, ed. S. Corbellini, Utrecht 2013, s. 219–246.
Bojaruniec E., Ceremony and pleasure on the occasion of the visit of Gdańsk in 1504 of Aleksander Jagiellończyk, King of Poland, and his wife Helena [w:] New Studies in Medieval and Renaissance Poland and Prussia. The Impact of Gdańsk, ed. B. Możejko, London–New York 2017.
Bojaruniec E., Ferber Johann, burmistrz Gdańska [w:] Gedanopedia, red. B. Śliwiński, https://tiny.pl/q_910d8k
[dostęp: 26.02.2025].
Bojaruniec E., Herby mieszczan gdańskich od XV do XVIII wieku, Gdańsk 2014 (Materiały Towarzystwa „Dom Uphagena” 1).
Bojaruniec E., Nobilitacje patrycjuszy gdańskich w okresie panowania Kazimierza Jagiellończyka i jego synów, rozprawa doktorska (dostępna w Bibliotece UG).
Bojaruniec Król E., Nobilitacje patrycjuszy gdańskich wyrazem budowania niezależności politycznej i ekonomicznej elit zasiadających we władzach miejskich w XV–XVI w. [w:] Rządzący i rządzeni. Władza i społeczeństwo Gdańska od średniowiecza po współczesność, red. S. Bykowska, E. Kizik, P. Paluchowski, Gdańsk 2015 (Res Gedanenses. Studia i Materiały Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, t. 9).
Bojaruniec E., Social Advancement among Patrician Families in Gdańsk in the Late Middle Ages and the Early Modern Period as Exemplified by the Ferber Family, Acta Historica Universitatis Klaipedensis 2014, vol. 29 (Mobility in the Eastern Baltics 15th–17th).
Bracha K., Maria Mediatrix – Maria Adiutix. Pobożność maryjna w nauczaniu kaznodziejskim w Polsce późnego średniowiecza. Sermones dominicales et festivales z tzw. kolekcji Piotra z Miłosławia, Warszawa 2023.
Bracha K., Maryja jako księga i Maryja z księgą w kaznodziejstwie polskim późnego średniowiecza [w:] Vir sapiens. Księga dedykowana Profesorowi Krzysztofowi Ożogowi, red. L. Korczak, M.D. Kowalski, S.A. Sroka, Kraków 2024, s. 115–126.
Clanchy M., Looking Back from the Invention of Printing, Mothers and the Teaching of Reading in the Middle Ages, Brepols 2018.
Danzigs Mittelalterliche Grabsteine von Bernh. Engel und Reinh. von Hanstein, Danzig 1893.
Dobrzeniecki T., Malarstwo tablicowe, katalog zbiorów, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1972.
Dobrzeniecki T., Średniowieczny portret w sakralnej sztuce polskiej, Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie 1969, t. 13, cz. 1.
Drost W., Kunstdenkmäler der Stadt Danzig, Bd. 4: Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschätze, Stuttgart 1963.
Ferber A., Fünfhundert Jahre Ferber zu Weissenfels und Nachkommen, Gera 1939.
Green D.H., Women Readers in the Middle Ages, Cambridge 2007.
Hirsch Th., Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmalern und in ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben, Bd. 1, Danzig 1843.
Jaśniewicz A., Portret w Gdańsku od schyłku średniowiecza do późnego baroku (1420–1700). Malarstwo, rysunek, Gdańsk 2018.
Jurkowlaniec T., Nagrobki średniowieczne w Prusach, Warszawa 2015.
Kliś Z., Zwiastowanie Marii w polskiej sztuce średniowiecznej, Annalecta Cracoviensia 1992, t. 24, s. 289–310.
Kizik E., Uroczyste wjazdy królów polskich i członków ich rodzin do Gdańska od drugiej połowy XV do XVIII wieku [w:] Król jedzie. Wizyty władców polskich w Gdańsku XV–XVIII w., Katalog wystawy czynnej w Muzeum Gdańska od 6 lipca do 30 października 2018 r., t. 1: Eseje, red. E. Kizik, Gdańsk 2018, s. 32–55.
Kościół Mariacki w Gdańsku. Malarstwo i rzeźba, red. J. Friedrich, Gdańsk 2019.
Kotłowski G., Starek E., Łacińskie inskrypcje w kościołach Gdańska. Bazylika Mariacka, Pelplin 2014.
Kussin W., Spätgotische Tafelmalerei in Danzig, Erlangen 1937.
Labuda A.S., Malarstwo tablicowe w Gdańsku w 2 poł. XV w., Warszawa 1979.
Lane B.G., Hans Memling. Master Painter in Fifteenth-Century Bruges, Brepols 2009.
Maciakowska Z., Barylewska-Szymańska E., Miejsce zamieszkiwania polskich władców w czasie wizyty w Gdańsku w XV–XVIII w. [w:] Król jedzie. Wizyty władców polskich w Gdańsku XV–XVIII w., Katalog wystawy czynnej w Muzeum Gdańska od 6 lipca do 30 października 2018 r., t. 1: Eseje, red. E. Kizik, Gdańsk 2018, s. 180–193.
Marecki J., Rotter L., Jak czytać wizerunki świętych. Leksykon atrybutów i symboli ikonograficznych, Kraków 2009.
Martens M.P.J., The Epitaph of Anna van Nieuwenhove, Metropolitan Museum Journal 1992, vol. 27, s. 37–42.
McCann D., Soul-Health: Therapeutic Reading in Later Medieval England, University of Wales Press 2018.
Michiels A., Hans Memling, New York 2007.
Możejko B., Ferber Moritz, biskup warmiński [w:] Gedanopedia, red. B. Śliwiński, https://tiny.pl/xw_xs2wh
[dostęp: 26.02.2025].
Możejko B., Tło burzliwej historii zaręczyn Anny Pilemann i Maurycego Ferbera [w:] Kobiety o kobietach. Studia i szkice. Średniowiecze i czasy nowożytne, red. W. Zawitkowska, Rzeszów 2010, s. 105–117.
Możejko B., Zarazy w średniowiecznym Gdańsku [w:] Dżuma, ospa, cholera. W trzechsetną rocznicę wielkiej epidemii w Gdańsku i na ziemiach Rzeczypospolitej w latach 1708–1711, red. E. Kizik, Gdańsk 2012.
Oliński P., Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń 2008.
Oliński P., Zmiany własności fundacji w kościołach parafialnych na przykładach z kościoła parafialnego Najświętszej Marii Panny w Głównym Mieście Gdańsku [w:] Sociální svět středověkého města, ed. M. Nodl, Praha 2006 (Colloquia mediaevalia Pragensia, 5).
Orłowska A.P., Johan Pyre. Ein Kaufmann und sein Handelsbuch im spätmittelaterlichen Danzig, Bd. 1: Darstellung, Wien 2022.
Olszewska-Świetlik J., Technologia i technika gdańskiego malarstwa tablicowego drugiej połowy XV wieku, Toruń 2005.
Piskorska J., Lidzbark Warmiński. Inwentarz ruchomych zabytków sztuki kościelnej diecezji warmińskiej według stanu z 1980 r., Studia Warmińskie 1982, t. 19.
Potkowski E., Konrad Bitschin – edukacja kobiet i pożytki czytania [w:] Prusy. Polska. Europa. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych. Prace ofiarowane Profesorowi Zenonowi Hubertowi Nowakowi w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecia pracy naukowej, red. A. Radzymiński i J. Tandecki, Toruń 1999, s. 347–359.
Potkowski E., Książka i pismo w średniowieczu. Studia z dziejów kultury piśmiennej i komunikacji społecznej, Pułtusk 2006.
Rutkowska G., Kościół w życiu Heleny moskiewskiej, żony Aleksandra Jagiellończyka, Średniowiecze Polskie i Powszechne 2020, t. 12(16).
Sheingorn P., „The Wise Mother”: The Image of St. Anne Teaching the Virgin Mary [w:] Gendering the Master Narrative. Women and Power in The Middle Ages, eds. M.C. Erler and M. Kowaleski, Inhaca and London 2003, s. 105–134.
Sikorska J., Obraz grafiki. Forma i funkcja rycin z perspektywy malarzy niderlandzkich XV i początku XVI wieku [w:] Hans Memling i sztuka dewocji osobistej w Niderlandach XV i początku XVI wieku. Materiały z pierwszej międzynarodowej konferencji memlingowskiej, red. M. Kaleciński, Gdańsk 2019.
Szymborski W., Odpusty w Polsce średniowiecznej, Kraków 2011.
Trupinda J., Peregrinus – Miles Christi. Dwa skrzydła Dużego Ołtarza Ferberów, Porta Aurea. Rocznik Zakładu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego 1999, t. 6.
Weichbrodt-Tiedemann D., Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln von 14.–18. Jahrhundert, Bd. 1, Klausdorf 1991.
Zdrenka J., Matthias Zimmermann [w:] Poczet sołtysów, burmistrzów, nadburmistrzów, przewodniczących Miejskiej Rady Narodowej i prezydentów Gdańska od XIII do XXI wieku, red. B. Możejko, Gdańsk 2015.
Zdrenka J., Zimmermann Maciej h. Korab [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement I, red. Z. Nowak, Gdańsk 1998.
Zdrenka J., Zimmermann Matthias, burmistrz Gdańska [w:] Gedanopedia, red. B. Śliwiński, https://tiny.pl/q_910d8k
[dostęp: 26.02.2025].
Zdrenka J., Urzędnicy miejscy Gdańska w latach 1342–1793 i 1807–1814, t. 2: Biogramy, Gdańsk 2008.
Ziemba A., Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380–1500, t. 3: Wspólnota rzeczy. Sztuka niderlandzka i północnoeuropejska 1380–1520, Warszawa 2015.
Zins H., Ród Ferberów i jego rola w dziejach Gdańska w XV i XVI w., Lublin 1951.
Zwart C., Religious book owners and their networks: Lay religious practices and social connectivity in the urbanized Low Countries (c.1370–c.1550) [Thesis fully internal (DIV), University of Groningen, 2024], https://doi.org/10.33612/diss.1014027952
, Copyright (pdf) [dostęp: 26.02.2025].
