Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe„[…] iam wezwała ieszcze Boga pomocy i błogosławieństwa” – kształt językowy wypowiedzi modlitewnych w dziewiętnastowiecznej kobiecej literaturze pamiętnikarskiej
DOI:
https://doi.org/10.26881/jsr.2021.16.04Słowa kluczowe:
modlitwa, gatunek, stylistyka, literatura autobiograficznaAbstrakt
Materiał wybrany do artykułu pochodzi z 11 pisanych przez kobiety tekstów o charakterze autobiograficznym. Autorki tych wspomnień należały do różnych warstw społecznych (arystokracji, szlachty, mieszczaństwa, inteligencji), miały różne wykształcenie i z różną sprawnością posługiwały się językiem polskim (były wśród nich literatki). W artykule poddano analizie te fragmenty pamiętników, w których nomen sacrum pojawia się w związku z szeroko rozumianymi przeżyciami religijnymi – w funkcji inicjowania krótkiej modlitwy lub tylko modlitewnego westchnienia. Zwrócono uwagę na sytuację komunikacyjną, przyjrzano się strukturze i funkcjom tych modlitewnych fragmentów.
Downloads
Bibliografia
Literatura podmiotu (teksty źródłowe)
[Dar] Darowska z Mieroszewskich Helena (1980), Dwa lata moich wspomnień z życia krakowskiego 1836–1837, w: Kapitan i dwie panny. Krakowskie pamiętniki z XIX wieku, przyg. do druku I. Homola, B. Łopuszański, Kraków.
[Fel] Felińska Ewa (1858), Pamiętniki z życia, seria 2, t. III, Wilno.
[Groch] Pamiętniki Xawery z Brzozowskich Grocholskiej (1894), uporządkowane i dopełnione na podstawie własnych jej listów i współczesnych korespondencyj przez ks. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, Kraków.
[Hoff ] Hoffmanowa Klementyna (1849), Pamiętniki, t. I–III, Berlin.
[Kic] Kicka Natalia (1972), Pamiętniki, wstęp i przypisy J. Dutkiewicz, oprac. tekstu T. Szafrański, Warszawa.
[Kietl] Kietlińska z Mohrów Maria (1986), Wspomnienia, oprac. I. Homola-Skąpska, Kraków.
[Kunach] Kunachowiczowa z Kadłubowskich Helena (1980), Dziennik z lat 1856–1860, w: Kapitan i dwie panny. Krakowskie pamiętniki z XIX wieku, przyg. do druku I. Homola, B. Łopuszański, Kraków.
[Orz] Orzeszkowa Eliza (2002), Dnie…, oprac. I. Wiśniewska, Warszawa.
[Rog] Rogowska Kazimiera Paulina (2000), Pamiętnik warszawskiej pensjonarki, oprac. i indeksy E. Tryjarski, Warszawa.
[Szep] Szeptycka z Fredrów Zofia (1967), Wspomnienia z lat ubiegłych, przyg. do druku, wstęp i przypisy B. Zakrzewski, Wrocław – Warszawa – Kraków.
[Żmich] Żmichowska Narcyza, Baranowska Julia, Ścieżki przez życie (1961), red. M. Ramnakówna, wstęp Z. Kossak, Wrocław.
Literatura przedmiotu
Bachórz J. (2005), Pamiętnik w polskiej kulturze romantycznej, w: tegoż, Romantyzm a romanse. Studia i szkice o prozie polskiej w pierwszej połowie XIX wieku, Gdańsk.
Bachórz J. (2010), Gdzie Bóg? – gdzie diabeł? Z kwerend po Lalce Prusa Nad Niemnem Orzeszkowej, w: tegoż, Spotkania z Lalką, Gdańsk.
Burkhardt H. (2012), Sekundarne interiekcje pochodzenia religijnego, „Język a Kultura” 23.
Chruszczewski A.J., Chruszczewski P.P. (2002), Modlitwa jako jednostka komunikacyjna w dyskursie religijnym, w: Język trzeciego tysiąclecia II. Nowe oblicza komunikacji we współczesnej polszczyźnie, red. G. Szpila, Kraków.
Górny H. (2013), Nazwy własne w piśmiennictwie pamiętnikarskim XIX wieku. Perspektywa funkcjonalno-tekstologiczna, Kraków.
Krawczyk-Tyrpa A. (1997), Wołanie do Boga (polskie formuły ludowe), „Problemy Frazeologii Europejskiej” II, red. W. Chlebda, A.M. Lewicki, Warszawa 1997.
Makuchowska M. (1998), Modlitwa jako gatunek języka religijnego, Opole.
Makuchowska M. (2004), Język religijny dawniej i dziś – na przykładzie XX-wiecznych modlitewników, w: Język religijny dawniej i dziś I, red. ks. S. Mikołajczak, ks. T. Węcławski.
Makuchowska M. (2014), Funkcje modlitwy ustalonej liturgicznej i „prywatnej”. Aspekt językoznawczy, w: Funkcje wypowiedzi religijnych, red. R. Przybylska, W. Przyczyna, Tarnów.
[SJP PWN] Słownik języka polskiego (online), https://sjp.pwn.pl.
Szczych J. (2014), Akty strzeliste jako wyrazy wiary i pobożności chrześcijańskiej, „Tarnowskie Studia Teologiczne” 33 (2).
Warda-Radys L. (2013), Językowa kreacja ciała w dziewiętnastowiecznych pamiętnikach kobiet, Pelplin.
Warda-Radys L. (2016), Kilka uwag o modlitwie w świetle XIX-wiecznych pamiętników kobiet, „Język – Szkoła – Religia” t. 11, z. 2.
Wierzbicka A. (1996), Między modlitwą a przekleństwem: O Jezu! i podobne wyrażenia na tle porównawczym, „Etnolingwistyka” 8, s. 25–37.
Wojtak M. (1999a), Modlitwa ustalona – podstawowe wyznaczniki gatunku, w: W zwierciadle języka i kultury, red. J. Adamowski, S. Niebrzegowska, Lublin.
Wojtak M. (1999b), Wyznaczniki gatunku wypowiedzi na przykładzie tekstów modlitewnych, „Stylistyka” VIII.
Wojtak M. (2000), Modlitwa wotywna jako forma pielgrzymiej rozmowy z Maryją, w: Inspiracje chrześcijańskie w kulturze Europy, red. E. Woźniak, Łódź.
Wojtak M. (2014), Funkcje modlitwy wotywnej jako przejawu pobożności spontanicznej. Spojrzenie językoznawcy, w: Funkcje wypowiedzi religijnych, red. R. Przybylska, W. Przyczyna, Tarnów.
