Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweRadzenie sobie ze stresem młodzieży niepełnosprawnej fizycznie w świetle problematyki umiejscowienia kontroli
DOI:
https://doi.org/10.4467/25439561.NP.19.051.12294Słowa kluczowe:
niepełnosprawność fizyczna, radzenie sobie ze stresem, poczucie umiejscowienia kontroli, adolescencja, stereotypyAbstrakt
W okresie adolescencji niepełnosprawność fizyczna w szczególny sposób wpływa na funkcjonowanie młodego człowieka. Ponadto doświadczenie to pozostaje w związku z poczuciem umiejscowienia kontroli oraz sposobem radzenia sobie z przeciwnościami przez nastolatka. Badaniami objęto próbę 60 osób w okresie wczesnej adolescencji, w tym 30 z niepełnosprawnością ruchową i 30 sprawnych fizycznie. Kluczowe zmienne: „radzenie sobie ze stresem" oraz „poczucie umiejscowienia kontroli" zdiagnozowano odpowiednio za pomocą kwestionariusza Jak sobie radzisz autorstwa Z. Juczyńskiego i N. Ogińskiej-Bulik oraz Kwestionariusza do badania poczucia kontroli autorstwa G. Krasowicz-Kupis i A. Wojnarskiej. U podstaw badań własnych leżało przewidywanie, że niepełna sprawność fizyczna nastolatków wraz z poczuciem umiejscowienia kontroli będą wspólnie determinowały sposób ich radzenia sobie w stresie. Główne założenie nie potwierdziło się, jednak udowodniono m.in., że: (1) lokalizacja poczucia kontroli osób sprawnych jest bardziej zbliżona do wewnętrznej, niż w przypadku osób niepełnosprawnych; (2) badani niepełnosprawni przejawiają nieustalone/zewnętrzne i zewnętrzne poczucie umiejscowienia kontroli istotnie częściej, niż sprawni.
Downloads
Bibliografia
Borowiecki P. (2015), Samoocena osób z niepełnosprawnością w świetle wybranej literatury i badań własnych, Niepełnosprawność – Zagadnienia, problemy, rozwiązania, 2, 109–126.
Brzezińska A.I., Appelt K., Ziółkowska B. (2011), Psychologia rozwoju człowieka [w:] J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 95–292.
Brzezińska A.I., Appelt K., Ziółkowska B. (2016), Psychologia rozwoju człowieka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot.
Butcher J.N., Hooley J.M., Mineka S. (2017), Psychologia zaburzeń, GWP, Sopot.
Byra S. (2010b), Stereotypy dotyczące osób niepełnosprawnych – funkcje i możliwości zmian [w:] M. Chodkowska, S. Byra, Z. Kazanowski, D. Osik-Chudowolska, M. Parchomiuk, B. Szabała (red.), Stereotypy niepełnosprawności. Między wykluczeniem a integracją, Wydawnictwo UMCS, Lublin, 49–60.
Derczyński Z. (2000), Postawy wobec osób niepełnosprawnych. Komunikat z badań, BS/85/2000, http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2000/K_085_00.PDF.
Doliński D. (1993), Orientacja defensywna, Wydawnictwo PAN, Warszawa.
Domachowski W., Kowalik S., Miluska J. (1984), Z zagadnień psychologii społecznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Franken R. (2013), Psychologia motywacji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Gil R., Wilczewska L., Dziedziczko A. (2005), Postawy uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych wobec osób w podeszłym wieku i niepełnosprawnych, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio D, vol. LX, suppl. XVI, 122.
Heszen I. (2013), Psycholgia stresu, PWN, Warszawa.
Heszen I., Sęk H. (2008), Psychologia zdrowia, PWN, Warszawa.
Heszen I., Sęk H. (2011), Zdrowie i stres [w:] J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2, 681–734.
Heszen-Niejodek I. (2000), Stres i radzenie sobie – główne kontrowersje [w:] I. Heszen-Niejodek Z. Ratajczak (red.), Człowiek w sytuacji stresu, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 12–43.
Juczyński Z., Ogińska-Bulik N. (2009), Narzędzia pomiaru stresu i Radzenia sobie ze stresem, Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa.
Katra G. (2003), Dorastanie jako okres wielkich transformacji [w:] A. Jurkowski (red.), Z zagadnień współczesnej psychologii wychowawczej, Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa.
Kirenko J. (2006), Oblicza niepełnosprawności, Wydawnictwo Akademickie WSSP, Lublin.
Kirenko J. (2007), Indywidualna i społeczna percepcja niepełnosprawności, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Konarska J. (2016), Bariery aktywności psychospołecznej osób z niepełnosprawnością – mity i rzeczywistość, Przegląd Badań Edukacyjnych, 2(21), 153–173.
Kosslyn S. Rosenberg R. (2006), Psychologia: Mózg. Człowiek. Świat, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Kościelak R. (2010), Poczucie umiejscowienia kontroli i przekonania o własnej skuteczności w zdrowiu i chorobie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
Krasowicz-Kupis G., Wojnarska A. (2017), Kwestionariusz do Badania Poczucia Kontroli – wersja zrewidowana, Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa.
Majewicz P. (2002), Obraz samego siebie a zachowanie młodzieży niepełnosprawnej ruchowo, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.
McArtur L.A. (1970), Luck is alive and Well in New Haven: A serendipitous finding on perceived control of reinforcement after the draft lottery, Journal of Personality and Social Psychology, 16, 316–318.
Nowicki S. (1979), Sex differences in independence-training practices as a function of locus of control orientation, Journal of Genetic Psychology, 135, 301–302.
Ogińska-Bulik N., Juczyński Z. (2010), Osobowość. Stres a zdrowie, Difin, Warszawa.
Oleszkowicz A. (2006), Bunt młodzieńczy: Uwarunkowania. Formy. Skutki, Wydawnictwo Scholar, Warszawa.
Oleszkowicz A., Senejko A. (2013), Psychologia dorastania. Zmiany rozwojowe w dobie globalizacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Panek M.P. (2012), Wymiary niepełnosprawności, Novae Res, Gdynia.
Pervin L.A. (2005), Psychologia osobowości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Phares E.J. (1976), Locus of control in personality, Morristown N.J: General Learning Press.
Pilecka W. (2016), Wspomaganie rozwoju osobowości dzieci i młodzieży z niepełnosprawności – podstawy teoretyczne i empiryczne [w:] W. Otrębski, K. Mariańczyk (red.), Przepis na rehabilitację. Dzieci i młodzież z niepełnosprawnością, Harmonia Universalis, Gdańsk, 13–39.
Pisula E. (2003), Środowiskowe i osobowościowe uwarunkowania radzenia sobie ze stresem przez dzieci i młodzież [w:] A. Jurkowski (red.), Z zagadnień współczesnej psychologii wychowawczej, Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa.
Ratajczak Z. (2000), Stres – radzenie sobie – koszty psychologiczne [w:] I. Heszen-Niejodek, Z. Ratajczak (red.), Człowiek w sytuacji stresu, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 65–87.
Ryan R., Deci E. (2000), Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development and Well-Being, American Psychologist, 55.
Staniszewska J. (2018), Regulacyjne znaczenie poczucia umiejscowienia kontroli dla radzenia sobie ze stresem u młodzieży sprawnej i niepełnosprawnej fizycznie, UKW, Bydgoszcz (niepublikowana praca magisterska).
Szmigielska B. (1999), Społeczno-uczeniowa teoria osobowości Juliana Rottera [w:] A. Gałdowa (red.), Klasyczne i współczesne koncepcje osobowości, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 209–223.
Ścisło L., Puto G., Ptak A., Walewska E., Czupryna A. (2014), Psychospołeczne aspekty funkcjonowania osób niepełnosprawnych ruchowo, Hygeia, 49(3), 596–601.
Taylor S.E., Stanton A.L. (2007), Coping resources, coping processes, and mental health, Annual Review of Clinical Psychology, 3, 377–401, http://dx.doi.org/10.1146/annurev.clinpsy.3.022806.091520.
Terelak J. (2001), Psychologia stresu, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz.
Wichern F., Nowicki S. (1976), Independence training practices and locus of control orientation in children and adolescents, Developmental Psychology, 12(1), 77; http://dx.doi.org/10.1037/0012-1649.12.1.77.
Wons A. (2012), Stres i radzenie sobie ze stresem [w:] A. Trzcieniecka-Green (red.), Psychologia: podręcznik dla studentów kierunków medycznych, Universitas, Kraków, 359–405.
Zaborowski Z. (2002), Człowiek, jego świat i życie: próba integracji, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa.
Zasępa E., Czabała C., Starzomska M. (2005), Postawy wobec niepełnosprawności i osób niepełnosprawnych, Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 1, 23–36.
