Okoliczności śmiertelnego wypadku por. Edmunda Grunwalda z 2 czerwca 1929 r. w międzywojennym Gdańsku
DOI:
https://doi.org/10.26881/rgtn.2024.07Słowa kluczowe:
szpiegostwo, Wolne Miasto Gdańsk, nieszczęśliwy wypadek, Jan Henryk Żychoń, Edmund GrunwaldAbstrakt
Edmund Grunwald pochodził z rodu o ugruntowanych tradycjach wojskowych, dość szybko piął się po szczeblach kariery wojskowej. Ponadto był przystojnym mężczyzną nieszczęśliwie zakochanym w znanej i lubianej artystce. Jego wybranka w tym czasie, kiedy on przeżywał rozterki miłosne, była w związku z innym mężczyzną. Pomocą w tej trudnej dla porucznika sytuacji miała być służba w Gdańsku u boku mjr. Jana Henryka Żychonia.
W swoim środowisku był lubiany, a jego bezpośredni przełożony darzył go życzliwością. Jednakże to właśnie Gdańsk stał się miejscem jego śmierci. Zginął 2 czerwca 1929 r. wskutek przypadkowego postrzelenia się z broni, którą nosił cały czas przy sobie. Zdarzenie to, mimo przeprowadzonego śledztwa przez polską żandarmerię i gdańską policję, szybko stało się powodem snucia domysłów oraz plotek związanych z okolicznościami jego zajścia, jak również z obarczeniem winą szefa polskiego wywiadu w WMG – kpt. Jana Henryka Żychonia, w którego mieszkaniu doszło do tego wypadku.
W artykule wyjaśniono okoliczności śmierci por. Edmunda Grunwalda, opisano prowadzone śledztwo w tej sprawie oraz rzucono nowe światło na wątpliwości związane z bronią, od której strzału zginął porucznik. Broń faktycznie należała do Żychonia, choć na co dzień posługiwał się nią Grunwald.
Downloads
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
AIPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Katowicach [1945] 1983–1990, Ka 230/476.
AIPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krakowie [1945] 1983–1990, Kr 010/7146.
Archiwum Państwowe w Gdańsku
APG, Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Gdańsku, 259/1374.
Wojskowe Biuro Historyczne
WBH, Centralne Archiwum Wojskowe, Teczka personalna Edmunda Grunwalda, AP 6816.
Opracowania
Adreßbuch für Danzig und Vororte, Danzig 1928.
Bogacz D., Totalitaryzm pod kontrolą. O systemie władzy narodowych socjalistów w Wolnym Mieście Gdańsku (1930–1939), „Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 2005, t. 28, s. 239–268.
Borakiewicz W., Czy nowym patronem bydgoskiej ulicy jest podwójny agent?, wyborcza.pl, 17.12.2017, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,22794574,dekomunizacja-ulic-czy-nowym-patronem-w-bydgoszczy-jest-podwojny.html [dostęp: 12.10.2023].
Brzeziecki A., Wielka gra majora Żychonia. As wywiadu kontra Rzesza, Kraków 2021.
Eberhardt P., Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej, „Dzieje Najnowsze” 2018, nr 50(2), s. 87–118.
Ein polnischer Offizer erfchoffen aufgefunden, „Danziger Zeitung”, 4.06.1929, Nr. 153, s. 3.
Gondek B., Jendrzejewski A., Pobyt i główne nurty działań oficera polskiego wywiadu mjr. Jana Henryka Żychonia na terenie Wolnego Miasta Gdańska (1928–1939), „Rocznik Gdański” 2017, t. 75/76, s. 19–32.
Jendrzejewski A., Polski wywiad wojskowy w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1920–1930, Gdańsk 2013.
Koreś D., Działania 1 Dywizji Jazdy w ramach Grupy Pościgowej gen. ppor. Stanisława Hallera (21–30 sierpnia 1920 r.) oraz w czasie boju pod Komarowem (31 sierpnia 1920 r.), „Rocznik Lubelski” 2013, t. 39, s. 108–146.
Kozubal M., Mogiła po złej stronie granicy, Rzeczpospolita, 23.03.2016, https://www.rp.pl/historia/art3811461 mogila po zlej stronie granicy [dostęp: 20.01.2024].
List protestacyjny w sprawie szkalowania dobrego imienia majora Jana Żychonia, Instytut Pamięci Narodowej, https://gdansk.ipn.gov.pl/pl2/aktualnosci/44694,List protestacyjny w sprawie szkalowania dobrego imienia majora Jana Zychonia.html [dostęp: 12.10.2023]
Majzner R., Dubicki T., Suchcitz A., W labiryncie oskarżeń. „Sprawa majora Żychonia” przed Morskim Sądem Wojennym w Londynie 1942–1943, Częstochowa 2015.
Mieszkowska A., Hanka Ordonówna. Miłość jej wszystko wybaczy, Warszawa 2019.
Obwieszczenie o drugich licytacjach, „Gazeta Lwowska”, 21.12.1937, nr 289, s. 4.
Oficer W.P. śmiertelnie postrzelony, „Kurjer Poranny”, 4.06.1929, nr 53, s. 4.
Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Gdańsku wraz z terytorium Wolnego Miasta, Warszawa 1928.
Pepłoński A., Kontrwywiad II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
Samobójstwo oficera polskiego, „Dziennik Bydgoski”, 6.06.1929, nr 128, s. 4.
Samobójstwo oficera polskiego w Gdańsku, „Słowo Pomorskie”, 16.06.1928, nr 137, s. 3.
Skóra W., Działalność gdańskiej ekspozytury polskiego wywiadu wojskowego w latach 1920–1930, Poznań 2011.
Tragiczny zgon porucznika Edmunda Grunwalda, „Gazeta Gdańska, Gazeta Morska”, 6.06.1929, s. 7.
Treitod eines polonichen Offziers in Danzig, „Danziger Volksstimme”, 3.06.1929, Nr. 126, s. 3.
Wójtowicz L., Później szatan wstąpił w ludzi. Zapiski nie tylko z Wołynia, Lublin 2008.
Worochta [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 13:
Warmbrun–Worowo, red. W. Walewski, F. Sulimierski, B. Chlebowski, Warszawa 1893, s. 945–946.
Źródła internetowe
Buffaloe E., The 1906 FN Browning and the 1908 Colt: The First “Vest Pocket” Pistols, https://unblinkingeye.com/Guns/1908Colt/1908colt.html [dostęp: 22.01.2024].
Emanuel von Merta [w:] M.J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego. Serwis genealogiczny pod patronatem Stowarzyszenia Potomków Sejmu Wielkiego, https://www.sejm-wielki.pl/s/?lang=pl%3Bem%3DR&ei=696477&m=NG&select=input&t=PN&et=S&image=off&spouse=on&n=sw.74007&ad_closed=true [dostęp: 20.01.2024].
Jan Henryk Żychoń, Forum o Wojnach Światowych, https://www.dws.org.pl/viewtopic.php?f=29&t=131591 [dostęp: 18.12.2023].
Klotylda Antonina Maria von Merta [w:] M.J. Minakowski, Genealogia Potomków Sejmu Wielkiego. Serwis genealogiczny pod patronatem Stowarzyszenia Potomków Sejmu Wielkiego, https://www.sejm-wielki.pl/b/sw.9333 [dostęp: 20.01.2024].
Akt prawny
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 14 lipca 1934 r. o podziale powiatu sokalskiego w województwie lwowskim na gminy wiejskie (Dz. U. nr 64, poz. 554).
Uniwersyteckie Czasopisma Naukowe
