Uszkadzanie, niszczenie i odbudowa młynów wodnych i wiatraków w późnośredniowiecznych Prusach Zakonnych

Abstrakt

Młyny wodne i wiatraki stanowiły ważny element infrastruktury miast i wsi w późnym średniowieczu – zapewniały bowiem możliwość przemiału odpowiedniej ilości zbóż i słodu potrzebnych do produkcji dwóch najważniejszych produktów spożywczych: chleba i piwa. W związku z tym były narażone na zniszczenia w czasie toczonych wówczas konfliktów zbrojnych. Oczywiście uszkodzenie i niszczenie młynów i wiatraków następowało też z przyczyn naturalnych: czynników atmosferycznych (wezbrania wody, przerwania grobli w wypadku młyna wodnego czy też silnego wiatru w wypadku wiatraka). Problem uszkodzenia, niszczenia, ale i odbudowy młynów wodnych i wiatraków został tu przedstawiony na przykładzie władztwa zakonu krzyżackiego w Prusach w późnym średniowieczu (w XIV i pierwszej połowie XV w.). Obok kwestii prawnych i gospodarczych związanych z tym zjawiskiem podjęto próbę określenia skali i rejonizacji występowania młynów pustych, zniszczonych lub tylko opuszczonych, uszkodzonych i później nieodbudowanych. W pierwszej połowie XV w. nastąpił dość wyraźny spadek wysokości ogólnego czynszu z młynów, jaki pobierał zakon krzyżacki. Wynosił on w wypadku komturstwa ostródzkiego 12%, bałgijskiego 7–8%, a elbląskiego 4%. Znacznie gorzej było natomiast na terenie ziemi chełmińskiej i na Pomorzu Gdańskim, które znajdowały się w zasięgu intensywnych działań wojennych, toczonych w ramach kolejnych konfliktów z Polską. W komturstwie kowalewskim spadek czynszu wyniósł 40%, brodnickim 25%, a w tucholskim aż 64%. Wprawdzie nie dysponujemy wykazami obejmującymi w tym czasie całe władztwo zakonu krzyżackiego w Prusach, jednak nawet na podstawie zachowanych przekazów można stwierdzić, że działania powodowane wojnami prowadzonymi przez zakon z Polską w pierwszej połowie XV w. przyniosły ogromne zniszczenia struktur gospodarczych na wsi, w tym i znajdujących się tam młynów wodnych i wiatraków. Nie wszystkie z tych urządzeń zostały później odbudowane, po części z nich zostały jedynie wzmianki w starszych wykazach czynszowych sporządzanych przez urzędników zakonu krzyżackiego.