Academic Scientific JournalsMercenary/contractual and command service as a path of social advancement of Polish nobility in the late Middle Ages. A study of several positive cases
DOI:
https://doi.org/10.26881/sds.2024.27.11Keywords:
contractual military service, mercenaries, nobility, aristocracy, career, Kingdom of PolandAbstract
This article is devoted to the understudied issue of whether mercenary/contractual and command service had an impact on the social advancement of late medieval Polish nobility. It needs to be noted that the study is a contribution which only presents several specific examples. The careers of the following Polish figures are discussed: Tomasz Tobiec of Młotków, Gotard of Radlin, Feliks of Paniewo, Piotr Donin of Prawkowice, active in the second half of the fifteenth century, and Zawisza Czarny of Garbów (Zawisza the Black), active until 1428. In all analysed cases military service significantly contributed to the elevation of social status. However, it should be noted that only Tomasz Tobiec of Młotków and Gotard Bystram of Radlin had a career based almost exclusively on mercenary/contractual service, which led to their significant financial advancement. As a result of the royal treasury’s failure to pay the debt for service during the Thirteen Years’ War, they obtained numerous crown lands with castles and towns in Royal Prussia. On the other hand, a mixed type of career, combining military service in a commanding role (commanderinchief, hetman, organiser of mercenary/contractual units) with other types of service for Polish and foreign monarchs (diplomatic and political service, service as a starosta) provided much greater opportunities. The cases in point are the careers of Zawisza the Black, Feliks of Paniewo and Piotr Donin of Prawkowice. Following such a career, the latter two obtained high land offices giving them the right to sit on the royal council.
Downloads
References
Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie:
Księgi ziemskie brzezińskie, ks. 1–2,
Księgi grodzkie łęczyckie, ks. 4, 5, 6,
Księgi ziemskie brzeskie, ks. 5, 6a,
Księgi ziemskie łęczyckie, ks. 14,
Metryka Koronna, ks. 12.
Archiwum Państwowe w Gdańsku: 300D2.96, 97, 98, 300D50.1.
Archiwum Państwowe w Poznaniu: Konin Gr. 1, Poznań Gr. 10.
Źródła drukowane
Dopisy rodů Hradeckého a Rosenberského od roku 1470 do 1475, wyd. A. Rezek [w:] Archiv český, dil 8, Praha 1888.
Joannis Dlugossii Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. XII/2, Cracoviae 2005.
Katalog dokumentów i listów królów polskich z Archiwum Państwowego w Gdańsku (do 1492 roku), oprac. M. Grulkowski, B. Możejko, S. Szybkowski, Gdańsk 2014.
Księga długów miasta Torunia z okresu wojny trzynastoletniej, wyd. K. Ciesielska, I. JanoszBiskupowa, Toruń 1964.
Matricularum Regni Poloniae summaria, t. 1, wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1905.
Das Soldbuch des Deutschen Ordens 1410/1411, Teil 2: Indices mit personengschichtlichen Kommentaren, Bearb. S. Ekdahl, Köln– Weimar–Wien 2010.
Literatura przedmiotu
Baczkowski K., Między czeskim utrakwizmem a rzymską ortodoksją, czyli walka Jagiellonów o koronę czeską w latach 1471–1479, Oświęcim 2014.
Bar P., Diplomacie, právo a propaganda w pozdním středověku. Polsko litevská unie a Řad německých rytířů na kostnickém koncilu (1414–1418), Brno 2017.
Bieniak J., Władza a społeczeństwo w świetle źródeł. Cztery epizody funkcjonowania sądu ziemskiego na Kujawach [w:] Genealogia. Władza i społeczeństwo w Polsce średniowiecznej, red. A. Radzimiński, J. Wroniszewski, Toruń 1999, s. 359–389.
Biskup M., Trzynastoletnia wojna z zakonem krzyżackim 1454–1466, Warszawa 1967.
Biskup M., Wojny Polski z zakonem krzyżackim 1308–1521, Gdańsk 1993.
Boniecki A., Herbarz polski, t. 2, Warszawa 1900.
Burgrabiowie zamku krakowskiego XIII–XV wieku. Spisy, oprac. W. Bukowski, Kórnik 1999.
Czaplewski P., Senatorowie świeccy, podskarbiowie i starostowie Prus Królewskich 1454–1772, Toruń 1921.
Czechowicz B., Idea i państwo. Korona Królestwa Czech w latach 1457–1557, t. 2: „Sic noster rex Jiřik” czy „occupator regni Bohemie”? Rządy w Koronie Jerzego z Podiebradów, Wrocław 2017.
Goliński M., Najemnicy w służbie miasta Wrocławia w XV w., „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2016, t. 71, s. 17–48.
Goliński M., Żebracy. XV wieczne bractwo żołnierskie i jego historiograficzne kreacje, Kraków 2023. Górski K., Pomorze w wojnie trzynastoletniej, wyd. 2, Oświęcim 2014.
Górski K., Starostowie malborscy w latach 1457–1510Pierwsze półwiecze polskiego Malborka, Toruń 1960. Grabarczyk T., Jazda zaciężna Królestwa Polskiego w XV wieku, Łódź 2015.
Grabarczyk T., Mazowszanie w oddziałach piechoty zaciężnej Królestwa Polskiego w XV wieku, „Mazowieckie Studia Humanistyczne” 1997, t. 3/1, s. 245–253.
Grabarczyk T., Piechota zaciężna Królestwa Polskiego w XV wieku, Łódź 2000.
Grabarczyk T., Rota Macieja Pławeckiego z 1477 roku [w:] Niebem i sercem okryta, red. M. Malinowski, Toruń 2002, s. 169–175.
Grabarczyk T., Wojska pieniężne w XV wiecznej Polsce a powinność żołnierska [w:] O powinnościach żołnierskich, t. 1: Na fundamencie historii i tradycji, red. A. Drzewiecki, Oświęcim 2016, s. 51–65.
Grabarczyk T., Żołnierze zaciężni – konglomerat zawodowy i międzynarodowy [w:] Człowiek w średniowieczu. Między biologią a historią, red. A. Szymczakowa, Łódź 2009, s. 307–317.
Homol’a T., Na vzostupe moci. Zahranična politika Mateja Korvina w stredoeurópskom priestore v rokoch 1458–1471, Bratislava 2019.
Jaszczołt T., Ziemie drohicka i bełska pod rządami księcia mazowieckiego w latach 1440–1444 [w:] Dziedzictwo książąt mazowieckich. Stan badań i postulaty badawcze, red. J. Grabowski, R. Mroczek, P. Mrozowski, Warszawa 2017, s. 331–366.
Jóźwiak S., Kwiatkowski K., Szweda A., Szybkowski S., Wojna Polski i Litwy z zakonem krzyżackim w latach 1409–1411, Malbork 2010.
Kalous A., Matyáš Korvín. Uherský a český král, České Budějovice 2009.
Koranyi K., Żołnierz najemny a żołnierz zaciężny, „Czasopismo Prawno¬ Historyczne” 1948, t. 1, s. 105–108.
Malinowska J., Studia osadnicze na obszarze powiatu brzezińskiego do połowy XVI wieku, Toruń 2001. Michalewiczowa M., Paniewski (Paniowski) Feliks (Szczęsny) [w:] Polski słownik biograficzny, t. 25, Wrocław 1980, s. 127, 128.
Możejko B., Agnieszka Zarembówna i Sebastian Legendorf a starostwo gniewskie w latach 1489–1504 [w:] Społeczeństwo Polski średnio wiecznej, t. 11, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 2011, s. 227–249.
Możejko B., Czynsz gdański w polityce Kazimierza Jagiellończyka i jego synów (1468–1516), Gdańsk 2004.
Możejko B., Gotard z Radlina – działalność w Prusach Królewskich [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 10, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 2004, s. 229–253.
Możejko B., Szybkowski S., Śliwiński B., Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima, Gdańsk 2003.
Papajík D., Jan Čapek ze Sán. Jezdec na konec svĕta, vojevůdce, kondotier a zbohatlík 15. století, České Budĕjovice 2011.
Plewczyński M., Szlakiem rodów rycerskich dawnego Mazowsza w XV– XVI w., t. 1–2, Oświęcim 2013–2016.
Plewczyński M., Wojny Jagiellonów z wschodnimi i południowymi sąsiadami Królestwa Polskiego w XV wieku, wyd. 2, Siedlce 2005.
Prochaska A., Wyprawa św. Kazimierza na Węgry (1471–1474), „Ateneum Wileńskie” 1932, t. 1, s. 1–27, 117–139.
Rábik V., Majetkovoprávny a sídliskový vývoj na Lednickom panstve v stredoveku, „Studia Historica Tyrnaviensia” 2010, t. 9–10, s. 63–80.
Samsonowicz H., Rota Piotra Storkowskiego z 1477 r., „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia” 1992, t. 26, s. 157–164.
Słownik historyczno geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 2, oprac. J. Kurtyka, J. Laberschek, Z. Leszczyńska¬ Skrętowa, F. Sikora, Wrocław–Kraków 1989–1993.
Słownik historyczno geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, oprac. S. Kuraś [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 3, Warszawa 1983.
Spieralski Z., Geneza i początki obrony potocznej. Studium o wojsku polskim w XV w., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1991, t. 34, s. 3–34.
Spieralski Z., W sprawie genezy i początków hetmaństwa w Polsce, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1962, t. 8/2, s. 294–298.
Stanko P., Najemnicy z terenu Królestwa Czech w okresie wojny trzy nastoletniej. (Przyczynek do identyfikacji, pochodzenia i karier wybranych żołdaków) [w:] Polacy w Czechach, Czesi w Polsce X–XVIII wieku, red. H. Gmiterek, W. Iwańczak, Lublin 2004, s. 77–87.
Supruniuk A., Otoczenie księcia mazowieckiego Siemowita IV (1374–1426). Studium o elicie politycznej Mazowsza na przełomie XIV i XV wieku, Warszawa 1998.
Szybkowski S., Kasztelan konarski Maciej Kleńtop (Kleintopf) i jego krąg rodzinny, „Średniowiecze Polskie i Powszechne” 2007, t. 4, s. 225–235.
Szybkowski S., Kujawska szlachta urzędnicza w późnym średniowieczu (1370–1501), Gdańsk 2006.
Szybkowski S., Starostowie z Korony w Prusach Królewskich [w:] Jagiellonowie i ich świat. Centrum a peryferie w systemie władzy Jagiellonów, red. B. Czwojdrak, J. Sperka, P. Węcowski, Kraków 2018, s. 53–100.
Szybkowski S., Tomasz zwany Tomiec z Młotkowa [w:] Polski słownik biograficzny, t. 54, Warszawa–Kraków 2022, s. 169–171.
Szybkowski S., Związki rodzinne i baza majątkowa Zawiszy Czarnego [w:] Zawisza Czarny. Rycerz najsławniejszy i najdzielniejszy, red. T. Giergiel, Warszawa 2012, s. 33–55.
Szyszka J., Formowanie i organizacja dóbr monarszych w ziemi lwowskiej od połowy XIV do początku, XVI wieku, Kraków 2016.
Tresp U., Söldner aus Böhmen. Im Dienst deutscher Fürsten: Kriegsgeschöft und Heeresorganisation in 15. Jahrhundert, Paderborn 2004.
Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku Spisy, oprac. K. Chłapowski, S. Ciara, Ł. Kądziela, T. Nowakowski, E. Opaliński, G. Rutkowska, T. Zielińska, Kórnik 1992.
Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII–XV wieku Spisy, oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, Kornik 2014.
Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII–XV wieku Spisy, oprac. J. Bieniak, A. Szymczakowa, Wrocław 1985.
Urzędnicy małopolscy XII–XV wieku Spisy, oprac. J. Kurtyka, T. Nowakowski, F. Sikora, A. Sochacka, P.K. Wojciechowski, B. Wyrozumska, Wrocław 1990.
Urzędnicy podolscy XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Janas, W. Kłaczewski, J. Kurtyka, A. Sochacka, Kórnik 1998.
Urzędnicy wielkopolscy XII–XV wieku Spisy, oprac. M. Bielińska, A. Gąsiorowski, J. Łojko, Wrocław 1985.
Urzędnicy województwa lubelskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. W. Kłaczewski, W. Urban, Kórnik 1991.
Urzędnicy województwa ruskiego XIV–XVIII wieku (ziemie halicka, lwowska, przemyska, sanocka). Spisy, oprac. K. Przyboś, Wrocław 1987.
Wróbel D., Aktywność dyplomatyczna Zawiszy Czarnego na tle polityki zagranicznej Polski i Litwy w pierwszej połowie XV wieku [w:] Zawisza Czarny. Rycerz najsławniejszy i najdzielniejszy, red. T. Giergiel, Warszawa 2012, s. 57–81.
Zajączkowski S.M., O wielowioskowej własności szlacheckiej w województwie łęczyckim w XV i pierwszej połowie XVI wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego” 1969, t. 60, s. 79–104.
