O dziedziczności uzdrawiania – opowieść etnograficzna. Praktyki lecznicze jako część życia codziennego na pograniczu kirgisko-uzbeckim

Sylwia Pietrowiak

doi:10.26881/etno.2024.10.06

Autor

Sylwia Pietrowiak Uniwersytet Gdański https://orcid.org/0000-0001-5685-525X

DOI:

https://doi.org/10.26881/etno.2024.10.06

Słowa kluczowe:

Fergana Valley, healers, complementary medicine, spirits, beings

Abstrakt

The article describes the transfer of the “healing gift” understood as potency and explores alternative healing practices in a settlement located on the Kyrgyz-Uzbek border within the Fergana Valley in Kyrgyzstan. The starting point for this ethnographic narrative is the mazar, a site of pilgrimage that attracts not only those seeking healing but also individuals searching for access to the spiritual world. This world is based on relationality between human and non-human beings. The descriptions of this relationality presented in the text are based on my field research and examples from academic literature. The text focuses on two interconnected issues: how healing practices are integrated into everyday life, and how this knowledge is transmitted and to whom. The narrative is built around the life story of a woman who does not consider herself a healer. To make her story more comprehensible, I also refer to the biographies of other individuals in various ways connected to broadly understood spirituality and alternative healing practices in the discussed region. However, the article does not aim to provide a comprehensive analysis of complementary medicine in Central Asia. Instead, it seeks to illustrate how the concept of inheriting spiritual potency impacts local women, for whom the prospect
of becoming healers engaging with immaterial beings conflicts with the values they wish to uphold as Muslim women.

Downloads

Download data is not yet available.

Biogram autora

Sylwia Pietrowiak - Uniwersytet Gdański

doktorantka Uniwersytetu Gdańskiego. Zainteresowania: etnologia i etnoarcheologia Azji Środkowej, antropologia rodziny i pokrewieństwa, rola kobiet w życiu społecznym, medycyna komplementarna, obrzędowość oraz sztuka naskalna jako transformacyjna forma kontaktu z przestrzenią sacrum.

Bibliografia

Abbate, L. (2021). The Kyrgyzstan-Uzbekistan border: A legacy of Soviet imperialism. Undergraduate Journal of Global Citizenship, 4(1). digitalcommons.fairfield.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1105&context=jogc [dostęp: 26.01.2025].

Amanbaeva, B., Suleymanova, A., Zholdoshov, C. (2011). Rock art in Kyrgyzstan. W: J.

Clottes (red.), Rock art in Central Asia: A thematic study (s. 43–47). Paris: ICOMOS.

Aitpaeva, G. (2004). Mazar worship in Kyrgyzstan: Rituals and practitioners in Talas. Bishkek: Aigine Cultural Research Center.

Aitpaeva, G. (2014). A new life of the Kyrgyz classical heroic epic “Manas”. W: Ž. Umet uulu, Ajkol Manas, trans. A.S. Meimanaliev (t. 1, s. 2–6). Bishkek: Aigine.

Basilov, V.N., Kubakov, K.K. (1983). Survival of pre-Muslim beliefs in Islam. W: S.C. Dube, V.N. Basilov (red.), Secularization in multi-religious societies: Indo-Soviet perspectives (s. 227–240). New Delhi: Concept Publishing Company.

Basilov, V.N. (1970). Kul’tsvyatykh v islame. Moscow: Mysl.

Bernštam, A.N. (1951). Drevnââ Fergana. Taškent: Izdatelʹstvo Akademi Nauk UzSSR.

Cieślewska, A. (2017). Islam with a female face: How women are changing the religious landscape in Tajikistan and Kyrgyzstan. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Cieślewska, A., Błajet, Z., Seitov, E. (2023). Islam w Azji Centralnej. Warszawa: Światowid.

City Population. (n.d.). citypopulation.de [dostęp: 22.06.2023].

Danecki, J. (2002). Podstawowe wiadomości o islamie. Warszawa: Dialog.

Dowson, T. A. (2007). Debating shamanism in southern African rock art: time to move on. South African Archaeological Bulletin, 62(185), 49–61.

Dowson, T. A. (2009). Re-animating hunter-gatherer rock-art research. Cambridge Archaeological Journal, 19(3), 378–387.

Elahi, M.M., Khan, A.R., Rizvi, A., Farooqi, M.A., Ullah, H. (2023). Soviet practices of (B) ordering: Mapping blur borders and identity crisis in post-Soviet Fergana Valley, Central Asia. Journal of Positive School Psychology, 7(3), 954–970.

Eliade, M. (2021). Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy, tłum. K. Kocjan. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Epihina, E.A. (2024). „Ličnyj mif” v kontekste sovremennyh rasskazov o šamanah. Tehnologos, 1, 78

Favret-Saada, J. (2012). Śmiercionośne słowa, zabójcze uroki, tłum. K. Marczewska. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Garrone, P. (2013). Healing in central Asia: Syncretism and acculturation. W: T, Zarcone, A. Hobart (red.), Shamanism and Islam: Sufism, healing rituals and spirits in the Muslim world (s. 17–46). London – New York: I.B. Taurus & Co. Ltd.

Hamidov. A. (2017). Kyrgyzstan: Vsplesk nabožnosti prevraŝaet Aravan v svobodnuû ot alkogolâ zonu [online] https://russian.eurasianet.org/node/64776 [dostęp: 13.08.2025].

Jasiewicz, Z. (1988). Kult świętych-patronów rzemiosła w Azji Środkowej. Geneza, funkcje, przemiany. Etnografia Polska, 32(1), 135–138.

Jastrzębski, B. (2014). Współcześni szamani buriaccy w przestrzeni miejskiej Ułan Ude. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Jastrzębski, B., Morawiecki, J. (2014). Cztery zachodnie staruchy. Reportaż o duchach i szamanach. Białystok: Fundacja Sąsiedzi.

Jessa, P. (2001). Współczesny szaman kazachski. Baksy Ajtkurman. Lud, 85, 193–208.

Jessa, P. (2006a). Allah wybacza, duchy przodków nigdy. Muzułmańskie ugrupowania religijne w Kazachstanie. Lud, 90, 53–68.

Jessa, P. (2006b). Aq jol soul healers: Religious pluralism and a contemporary Muslim movement in Kazakhstan. Central Asian Survey, 5(3), 359–371.

Jessa, P. (2009). Przyjaciele Allaha. Kult muzułmańskich świętych w Azji Środkowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Jessa, P. (2011). Wojownicy i mistycy. Dzieje i specyfika islamizacji Azji Środkowej. Nowa Polityka Wschodnia, 1(1), 173–200.

Kara, D.S. (2013). Religious traditions among the Kazakhs and the Kirghizs. W: T. Zarcone, A. Hobart (red.). Shamanism and Islam: Sufism, healing rituals and spirits in the Muslim world (pp. 47–58). London – New York: I.B. Taurus & Co. Ltd.

Kikuta, H. (2011). Ruh or spirits of the deceased as mediators in Islamic belief: The case of a Town in Uzbekistan. Acta Slavica Iaponica, 30, 63–78.

Kopaliński, W. (1972). Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Louw, M.E. (2007). Everyday Islam in post-Soviet Central Asia. London: Routledge.

Łabenda, M. (2016). Dolina Fergańska w czasach islamu. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.

Marszewski, M. (2003). Islam w Kirgistanie. W: A. Łabuszewska (red.), Islam na obszarze postradzieckim (s. 16–20). Warszawa: Ośrodek Studiów Wschodnich.

Marashi, T. (2021). More than beast: Muhammad’s she-mule Duldul and her role in early Islamic history. International Journal of Middle East Studies, 53, 639–654.

MacDonald, D.B., Massé, H. (1991). Djinn. W: B. Lewis, Ch. Pellat, J. Schacht (red.), Encyclopaedia of Islam: New edition 2 (s. 546–548). Leiden: Brill.

Musa kyzy, M. (2014). „Duldul Bulak” mazar. W: Ž. Umet uulu, Ajkol Manas (t. 10, s. 128–136). Bishkek: Kylymköchü.

Penkala-Gawęcka, D. (2001). Wybrańcy duchów, czyli jak zostać szamanem. Na przykładzie ujgurskiej szamanki z Kazachstanu. Lud, 85, 153–191.

Penkala-Gawęcka, D. (2006). Medycyna komplementarna w Kazachstanie. Siła tradycji i presja globalizacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Penkala-Gawęcka, D. (2014). The way of the shaman and the revival of spiritual healing in post-Soviet Kazakhstan and Kyrgyzstan. Shaman, 22(1/2), 35–59.

Penkala-Gawęcka, D. (2020). Shamans, Islam and the state medical policy in post-Soviet Kazakhstan and Kyrgyzstan. W: D. Torri, S. Roche (red.), The shamaness in Asia: Gender, religion and the state (s. 103–132). London – New York: Routledge.

Połeć, W. (2017). Czy postsocjalizm wytworzy „postszamanizm”? O problemach badań współczesnego syberyjskiego szamanizmu. Prace Etnograficzne, 45(4), 429–442.

Pietrowiak, S. (2021). Celestial horses of Dul-dul at: Petroglyphs as the site of transformation and interaction in the Kyrgyz Fergana valley. Rock Art Research, 38(2), 152–168.

Rahimov, P. P. (2007). Koran i rozovoe plamâ (razmyšleniâ o tadžikskoj kulʹture). Sankt Peterburg: Nauka.

Rasanayagam, J. (2006). Healing with spirits and the formation of Muslim selfhood in post‐Soviet Uzbekistan. Journal of the Royal Anthropological Institute, 12(2), 377–393.

Schimmel, A. (1975). Mystical dimensions of Islam. Chapel Hill: University of North Carolina.

Składankowa, M. (1996). Zrozumieć Iran. Ze studiów nad literatura perską. Warszawa: Dialog.

Stacey, A. (2010). Dua (supplication) (part 1 of 4): What is dua?. islamreligion.com/articles/4005/viewall/dua-supplication [dostęp: 30.06.2024].

Sultanova, R. (2015). From shamanism to sufism: Women, Islam and culture in Central Asia. London – New York: I.B. Taurus & Co. Ltd.

Sultanova, R. (2020). Let me take your pain away. W: D. Torri, S. Roche (red.), The shamaness in Asia: Gender, religion and the state (s. 155–166). London – New York: Routledge.

Szyjewski, A. (2008). Etnologia religii. Kraków: Nomos.

Szyjewski, A. (2005). Szamanizm. Kraków: WAM.

Taĭžanov, K. Ismailov, X. (1986). Osobennosti doislamskih verovaniĭ u uzbekov-karamurtov. W: В.V.N. Basilov (red.), Drevnie obrâdy verovaniâ i kul’ty narodov Srednej Azii. Istoriko-ètnografičeskie očerki (s. 110–138). Moskva: Nauka.

Tolstov, S.P. (red.). (1962). Narody Srednej Azii i Kazahstana. Ètničeskaâ odontologiâ SSSR, t. 1. Moskva: Izdatel’stvo Akademii nauk SSSR.

Tucker, N. (2018). What happens when your town becomes an ISIS recruiting ground? Lessons from Central Asia about vulnerability, resistance, and the danger of ignoring perceived injustice. Central Asia Research Paper, 209. centralasiaprogram.org/wp-content/uploads/2018/06/Tucker-CAP-Paper-July-2018.pdf [dostęp: 27.11.2018].

Tursunov, E.D. (1999). Vozniknoveniebaksy, akynov, sèriižyrau. Astana: IKF Foliant.

Umet uulu, Ž. (2014). Ajkol Manas, t. 1–10. Bishkek: Kylymköchü.

Ûdahin, K.K. (1985). Kirgizsko-Russkij slovar’, t. 1: A–K. Maskva: Sovetskaya Entsiklopediya.

Wawrzyniuk, J. (2004). Działania organizacji międzynarodowych na rzecz stabilizacji politycznej w Kotlinie Fergańskiej. W: T. Bodio (red.), Kirgistan (s. 806–834). Warszawa: Elipsa.

Yarshater, E. (red.). (2011). Doldol. In: Encyclopædia Iranica. New York: Eisenbrauns. iranicaonline.org/articles/doldol [dostęp: 30.07.2024].

Zarcone, T., Hobart, A. (red.), (2013). Shamanism and Islam: Sufism, healing rituals and spirits in the Muslim world. London – New York: I.B. Taurus & Co. Ltd.

Zarcone, T. (2013a). Atypical mausoleum: the case of the Solomon Throne (Kyrgyzstan), Qadam-jāy, jinns-cult and itinerary-pilgrimage. W: S. Yasushi, S. Minoru, E. Waite (red.), Muslim saints and mausoleums in Central Asia and Xinjiang (s. 73–87). Paris: Librairie d’Amérique et d’Orient, Jean Maisonneuve successeur.

Zarcone, T. (2013b). Introduction W: T, Zarcone, A. Hobart (red.), Shamanism and Islam: Sufism, healing rituals and spirits in the Muslim world (s. xxi–xxxi). London – New York: I.B. Taurus & Co. Ltd.