Kwestionariusze etnograficzne i prawo zadawania pytań
DOI:
https://doi.org/10.4467/254395379EPT.16.009.6488Słowa kluczowe:
Michel Foucault, Vilém Flusse, biopower, apparatus, questionnaire, inquiry, fieldworkAbstrakt
The main topic of this paper concerns the process of shaping textual research tools, such as surveys and questionnaires. Their use in fieldwork affects the nature and type of collected data. This paper analyses this problem by using concepts from anthropology and media studies, combining Jack Goody's literacy theory, the Foucauldian concept of biopower, and the term aparatus from Vilém Flusser. Although the data has been mostly drawn from Polish Ethnographic Atlas documentary materials, this paper also relies on Polish and foreign questionnaires from the 19th and 20th centuries. This choice of material allowed to reconstruct and identify the ways in which anthropological discourse operates.
The paper focuses on the executive dimension of biopower, which in the case of anthropology is based on research of selected communities, their description, and, finally, their classification. Biopower determines the degree to which these communities fit the norm and whether they should be accepted or excluded. The surveyed are to be both extracted from the general population and controlled. This aim is best achieved by means of questionnaires that not only allow for specifying the direct interest of the researchers, but also show the hidden assumptions and thinking about the Others.
Questionnaires take form of lists of questions. Their composition is associated with a hierarchy of topics (subjects and their order). By highlighting some issues and ignoring others, they direct and mediate the focus of researchers. As a result, the description is distorted through (a) simplification, (b) adapting the description to the categories imposed (demanded) by the questionnaire, and (c) coercion to answer questions. As a consequence, the form of a questionnaire affects the type of collected data. The materiality of a questionnaire makes it a tool of continual influence and control over both researchers and informants. For anthropologists, questionnaires provide psychological comfort facilitating the organisation of fieldwork. For informants, questionnaires are a “magical” mark of authority and evidence of professionalism of those who employ them.
Additionally, using questionnaires is linked with methods of disciplining the anthropologists themselves by implying their responsibility to this research method and by the existence of published stigmatising lists of “bad” fieldworkers. Therefore, questionnaires serve the biopower aimed at acts of recording and supervision. They legitimise the collection of data about people and their further handling. As a kind of a census, a questionnaire is technique of social control, revealing hidden functions of anthropological discourse, such as utility, information, and justification.
Downloads
Bibliografia
Alfabetyczny (1967). Alfabetyczny wykaz uczestników badań terenowych PAE w latach 1953-1960. W: J. Gajek (red.), Polski Atlas Etnograficzny. Zeszyt III (brak numeru stron). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
Appadurai, A. (2005). Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji. Przeł. Z. Pucek. Kraków: Universitas.
Arend t, H. (2014). Korzenie totalitaryzmu. Przeł. D. Grinberg, M. Szawiel. Warszawa: Świat Książki.
Arens, W. (2010). Mit ludożercy. Antropologia i antropofagia. Przeł. W. Pessel. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Barański, J. (2007). Świat rzeczy. Zarys antropologiczny. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Barth, F., Gingrich, A., Parkin, R., Silverman, S. (2007). Antropologia. Jedna dyscyplina, cztery tradycje: brytyjska, niemiecka, francuska i amerykańska. Przeł. J. Tegnerowicz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Benthall, J. (2000). Ten namiot. Przeł. M. Bańkowski. Konteksty, 1-4,419-421.
Biały, Z., Żarnecka-Biały, E. (1963). Z zagadnień weryfikacji w terenowych badaniach etnograficznych. Prace Etnograficzne, l, 9-82.
Bohdanowicz, J. (1993). Polski Atlas Etnograficzny - wykładnia zadań i metod pracy. W: J. Bohdanowicz (red.), Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego, t. 1. Rolnictwo i hodowla, cz. l (s. 7-32). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Coetzee, J.M. (2009). Białe pisarstwo. O literackiej kulturze Afryki Południowej. Przeł. D. Żu-kowski. Kraków: Znak.
Czyżewski, M. (2009). Między panoptyzmem i „rządomyślnością" - uwagi o kulturze naszych czasów. Kultura Współczesna, 2, 83-95.
Draaisma, D. (2010). Fabryka nostalgii. O fenomenie pamięci wieku dojrzałego. Przeł. E. Ju-sewicz-Kalter. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Flusser, V. (2015). Ku filozofii fotografii. Przeł. J. Maniecki. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Foucault, M. (1998a). Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Przeł. T. Komendant. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Foucault, M. (1998b). Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w College de france 1976. Przeł. M. Kowalska. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Foucault, M. (2000). „Rządomyślność". W: M. Foucault, Filozofia, historia, polityka. Wybór tekstów (s. 163-185). Przeł. D. Leszczyński, L. Rasiński. Warszawa - Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Foucault, M. (2001). Fearłess Speech. Los Angeles: Semiotext(e).
Foucault, M. (2006). Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych. Przeł. T. Komendant. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Foucault, M. (201 Oa). Bezpieczeństwo, terytorium, populacja. Wykłady w College de France 1977-1978. Przeł. M. Herer. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Foucault, M. (2010b). Historia seksualności. Przeł. B. Banasiak, T. Komendant, K. Matuszewski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Garson, J.G., Read, C.H. (eds.) (1892). Notes and Queries on Anthropology. Second Edition. London: The Anthropological Institute.
Goody, J. (2006). Logika pisma a organizacja społeczeństwa. Przeł. G. Godlewski. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Goody, J. (2011). Poskromienie myśli nieoswojonej. Przeł. M. Szuster. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Goody, J. (2012). Mit, rytuał i orałność. Przeł. O. Kaczmarek. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Goody, J., Watt, I. (2007). Następstwa piśmienności. Przeł. J. Jaworska. W: G. Godlewski, A. Karpowicz, I. Kurz, A. Mencwel, P. Rodak (red.), Almanach Antropologiczny. 2. Oralność/piśmienność (s. 32-73). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Hodgkin, T. (1842). On Inquiries into the Races of Man. W: Report ofthe eleventh meeting of the British Association for the Advancement of Science. Hełd at Plymouth in Juły 1841 (pp. 52-55). London: John Murray.
Kamocki, J. (1953). Przegląd kwestionariuszy etnograficznych wydanych w języku polskim. Poznań: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Karłowicz, J. (1871). Poradnik dla zbierających rzeczy ludowe. Warszawa: Skład główny w księgarni M. Orgelbranda.
Karta (1967). Karta XCIV. Mapy 187, 188, 189, 190. Dokumentacja źródeł z badań terenowych PAE w latach 1953-1960. W: J. Gajek (red.), Polski Atlas Etnograficzny. Zeszyt III (brak numeru stron). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych.
Kłodnicki, Z. (2001). Polski Atlas Etnograficzny - historia, stan obecny i perspektywy. Lud, 85,239-275.
Kolberg, O. (1965). Oskar Kolberg do redakcji „Biblioteki Warszawskiej". W: M. Turczynowiczowa (red.), Korespondencja Oskara Kolberga, cz. I, DWOK t. 64 (s. 102-105). Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Kołłątaj, H. (1963). List do księgarza Jana Maja w Krakowie, pisany w Ołomuńcu z więzienia 15 lipca 1802 roku. W: M.H. Serejski (red.), Historycy o historii. Od Adama Naruszewicza do Stanisława Kętrzyńskiego. 1775-1918 (s. 49-59). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kopczyńska-Jaworska, B. (1971). Metodyka etnograficznych badań terenowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kowalski, M.W. (2015). Antropolodzy na wojnie. O „brudnej" użyteczności nauk społecznych. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Kuklick, H. (2008). The British Tradition. W: H. Kuklick (ed.), New History of Anthropology (pp. 52-78). Oxford: Blackwell Publishing.
Kuper, A. (1987). Między charyzmą a rutyną. Antropologia brytyjska 1922-1982. Przeł. K. Kaniowska. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Kuper, A. (2009). Wymyślanie społeczeństwa pierwotnego. Transformacje mitu. Przeł. T. Sieczkowski, A. Dąbrowska. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kutrzeba-Pojnarowa, A. (1955). Międzyuczelniane obozy etnograficzne na Kurpiowszczyźnie Uniwersyteckiego Studium Historii Kultury Materialnej w latach 1952-1954, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, l, 224-236.
Latour, B. (2010). Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci. Przeł. A. Derra, K. Arbiszewski. Kraków: Universitas.
Latour, B. (2012). Wizualizacja i poznanie: zrysowywanie rzeczy razem. Przeł. A. Derra, M. Frąckowski. Avant, 3, 207-257.
Levi-Strauss, C. (2000). Antropologia strukturalna. Przeł. K. Pomian. Warszawa: Wydawnictwo KR.
Levi-Strauss, C, Eribon, D. (1994). Z bliska i z oddali. Przeł. K. Kocjan. Łódź: Wydawnictwo Opus.
Libera, Z. (1995). Lud ludoznawców. Kilka rysów do opisania fizjognomii i postaci ludu naszego czyli etnograficzna wycieczka po XIX wieku. W: A. Posern-Zieliński (red.), Etnologia polska między ludoznawstwem a antropologią (s. 137-152). Poznań: Wydawnictwo Drawa.
Manual (1854). A Manuał of Ethnological Inquiry. Journal ofthe Ethnological Society of London (1848-1856), 3,193-208.
Mathews, H. (2008). Osobne przyjemności. Transl. T. Pióro, K. Kozioł, A. Sosnowski. Wrocław: Biuro Literackie.
Mauss, M. (1947). Manuel d'ethnographie. Paris: Payot.
Mauss, M. (2007). Manual of Ethnography. Przeł. D. Lussier. New York-Oxford: Durkheim Press, Berghahn Books.
Nowicka, M. (2011). 'Urządzenie', 'zastosowanie', 'układ' - kategoria dispositifu Michela Foucaulta, jej tłumaczenia i ich implikacje dla postfoucaultowskich analiz władzy. Przegląd Socjologii Jakościowej, 2, 94-110.
Obeyesekere, G. (2007). Apoteoza kapitana Cooka. Europejskie mitotwórstwo w rejonie Pacyfiku. Przeł. W. Usakiewicz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Paluch, A. (2012). W drodze do prawdy - jakiej? Wrocław: Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego, Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego.
Pieńczak, A. (2011a). Metoda etnogeograficzna w badaniach atlasowych ośrodka wrocławskiego i cieszyńskiego - kontynuacja i zmiana. Zeszyty Wiejskie, 16,152-167.
Pieńczak, A. (2011b). Specyfika materiałów źródłowych Polskiego atlasu etnograficznego. W: H. Rusek, A. Pieńczak (red.), Etnologiczne i antropologiczne obrazy świata - konteksty i interpretacje. Prace ofiarowane Profesorowi Zygmuntowi Kłodnickiemu w 70. rocznicę urodzin (s. 41-61). Cieszyn-Katowice: Uniwersytet Śląski w Katowicach.
Połeć, W., Szczecińska-Musielak, E. (2013). Obrzędy przejścia. Badania terenowe jako forma kształcenia antropologów. W: B. Bossak-Herbst, M. Głowacka-Grajper, M. Kowalski (red.), Antropologiczne inspiracje. Księga jubileuszowa dla Profesor Ewy Nowickiej (s. 112-130). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Posern-Zieliński, A. (1973). Kształtowanie się etnografii polskiej jako samodzielnej dyscypliny naukowej (do 1939 r.). W: M. Terlecka (red.), Historia etnografii polskiej (s. 29-113). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawictwo Polskiej Akademii Nauk.
Queries (1842). Queries Respecting the Human Race, to be Addressed to Travellers and Others. Drawn up by a Committee of the British Association for the Advancement of Science, appointed in 1839. W: Report ofthe eleventh meeting ofthe British Association for the Advancement of Science. Held at Plymouih in ]uly 1841 (pp. 332-339). London: John Murray.
Schacter, D.L. (2003). Siedem grzechów pamięci. Jak zapominamy i zapamiętujemy. Przeł. E. Haman, J. Rączaszek. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Sekula, A. (2010). Społeczne użycia fotografii. Przeł. K. Pijarski, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Smith, R.S. (1985). Rule-by-Records and Rule-by-Reports: Complementary Aspects of the British Imperiał Rule of Law. Contributions to Indian Sociology, 19(1), 153-176.
Sontag, S. (2012). Antropolog jako bohater. Przeł. M. Pasieka. W: S. Sontag, Przeciw interpretacji i inne eseje (s. 98-115). Kraków: Wydawnictwo Karakter.
Stocking, G.W. (1983). The Ethnographer's Magie: Fieldwork in British Anthropology from Tylor to Malinowski. W: G.W. Stocking (ed.), Observers Obsewed. Essays on Ethnographic Fieldwork (pp. 70-120). Madison: The University Of Wisconsin Press.
Stocking, G.W. (1987). Victorian Anthropology. New York: Free Press; London: Collier Macmillan Publishers.
Todorov, T. (1996). Podbój Ameryki. Problem innego. Przeł. J. Wojcieszak. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Urry, J. (1972). „Notes and Queries on Anthropology" and the Development of Field Methods in British Anthropology, 1870-1920. Preceedings ofthe Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 45-57.
Westerman, F. (2015). El Negro i ja. Przeł. M. Woźniak-Diederen. Warszawa: Wydawnictwo Dowody na Istnienie.
Wieczorkiewicz, A. (2009). Monstruarium. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Zawojski, P. (2015). Człowiek i aparat. Vilema Flussera filozofia fotografii. W: V. Flusser, Ku filozofii fotografii (s. 11-35). Przeł. J. Maniecki. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Zielinski, S. (2010). Archeologia mediów. O głębokim czasie technicznie zapośredniczonego słuchania i widzenia. Przeł. K. Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Znamierowska-Prufferowa, M. (1947). Ochrona zabytków kultury ludowej. Poradnik terenowy. Warszawa-Toruń: Centralny Instytut Kultury.
Stelmachowska, B. (1953). Ocena prac badaczy ośrodka toruńskiego dla P.A.E. Archiwum Polskiego Atlasu Etnograficznego w Cieszynie, maszynopis, teczka „Organizacja badań terenowych. Toruń" nr 13b.
Zasady (1956). Ważniejsze zasady organizacji badań terenowych P.A.E. oraz sposoby ich prowadzenia. Niepublikowany aneks do IV kwestionariusza (do użytku Z.P.A.E.). B.m., archiwum własne autora.