Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweDysleksja a wzrokowo-percepcyjne uwarunkowania trudności w czytaniu
DOI:
https://doi.org/10.26881/ndps.2023.48.04Słowa kluczowe:
trudności w czytaniu, percepcja wzrokowa, dysleksja, funkcje okoruchoweAbstrakt
Celem artykułu jest odróżnienie trudności w czytaniu o etiologii zakorzenionej w czynnikach wzrokowo-percepcyjnych od dysleksji jako stricte językowego zaburzenia. Artykuł charakteryzuje funkcjonalne objawy trudności w czytaniu spowodowane deficytami fonologicznymi w przypadku dysleksji rozwojowej oraz zaburzeniami w procesach wzrokowych na poziomie odbioru, takimi jak obniżona ostrość wzroku jak i na poziomie percepcji, np. uszkodzenia obszarów korowych i podkorowych. Trudności w czytaniu o podłożu wzrokowo-percepcyjnym wydają się być zagadnieniem złożonym, ponieważ mogą istnieć jako odrębna kategoria wobec samej dysleksji rozwojowej, ale także mogą towarzyszyć dysleksji i komplikować problemy edukacyjne dziecka. Identyfikacja przyczyny trudności w czytaniu ma kluczowe znaczenie w procesie planowania terapeutycznych i postdiagnostycznych interwencji. Niepowodzenie w tym zakresie lub błędne określenie przyczyn trudności w czytaniu może prowadzić do mylnych diagnoz i w rezultacie do stosowania nieskutecznych terapii.
Downloads
Bibliografia
Al Dahhan N.Z., Kirby J.R., Munoz D.P. (2016), Understanding Reading and Reading Difficulties Through Naming Speed Tasks: Bridging the Gaps Among Neuroscience, Cognition, and Education, AERA Open, 2(4), https://doi.org/10.1177/2332858416675346.
Arvidsson P, Granlund M, Thyberg I, Thyberg M. (2014), Important aspects of participation and participation restrictions in people with a mild intellectual disability, Disability Rehabilitation, 36: 1264–72.
Atkinson J. (2017), The Davida Teller Award Lecture, 2016 visual brain development: A review of “Dorsal Stream Vulnerability” – Motion, mathematics, amblyopia, actions, and attention, Journal of Vision, 17(3), Article 26.
Chokron S, Kovarski K, Dutton G.N. (2021), Cortical Visual Impairments and Learning Disabilities, Frontiers in Neuroscience, 13, 15: 713316.
DeCarlo D.K., Swanson M., McGwin G., Visscher K., Owsley C. (2016), ADHD and Vision Problems in the National Survey of Children's Health, Optometry and Vision Science, 93(5): 459–465.
Duff F.J., Clarke P.J. (2011), Practitioner Review: Reading disorders: what are the effective interventions and how should they be implemented and evaluated?, Journal of Child Psychology and Psychiatry, 52(1): 3–12.
Dutton G.N. (2006), Cerebral visual impairment: working within and around the limitations of vision [w:] E. Dennison, A.H. Lueck (red.), Proceedings of the Summit on Cerebral/ Cortical Visual Impairment: Educational, Family and Medical Perspectives, AFB Press, New York.
Elliott J.G., Grigorenko E.L. (2014), The dyslexia debate, Cambridge University Press, https://doi.org/10.1017/CBO9781139017824.
Fazzi E., Micheletti S., Galli J., Rossi A., Gitti F., Molinaro A. (2019), Autism in Children With Cerebral and Peripheral Visual Impairment: Fact or Artifact?, Seminars in Pediatric Neurology, 10;31: 57–67, doi: 10.1016/j.spen.2019.05.008.
Gompel M., Van Bon W.H. J., Schreuder R. (2004), Reading by Children with Low Vision, Journal of Visual Impairment & Blindness, 98(2): 77–89, https://doi.org/10.1177/ 0145482X0409800208.
Gori S., Seitz A.R., Ronconi L., Franceschini S., Facoetti A. (2016), Multiple Causal Links Between Magnocellular-Dorsal Pathway Deficit and Developmental Dyslexia, Cerebral Cortex, 17;26(11): 4356–4369.
Harm M.W., Seidenberg M.S. (2004), Computing the Meanings of Words in Reading: Cooperative Division of Labor Between Visual and Phonological Processes, Psychological Review, 111(3), 662–720, https://doi.org/10.1037/0033-295X.111.3.662.
Henderson L-M., Tsogka N., Snowling M. (2013), Questioning the benefits that coloured overlays can have for reading in students with and without dyslexia, Journal of Research in Special Educational Needs, 13(1): 57–65, https://doi.org/10.1111/j.1471-3802.2012.01237.x.
Hoover W.A., Gough P.B. (1990), The simple view of reading, Reading and Writing: An Interdisciplinary Journal, 2(2): 127–160, https://doi.org/10.1007/BF00401799.
Hyvärinen L., Jacob N. (2011), What and How Does This Child See?, Assessment of visual functioning for development and learning, Vistest Ltd., Helsinki.
Kirby J.R., Savage R.S. (2008), Can the simple view deal with the complexities of reading?, Literacy, 42: 75–82.
Krasowicz-Kupis G. (2019), Nowa psychologia dysleksji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Mandolesi L., Addona F., Foti F., Menghini D., Petrosini L., Vicari S. (2009), Spatial competences in Williams syndrome: a radial arm maze study, International Journal of Developmental Neuroscience, 27: 205–213.
Migrants T., Kiyokawa J.M. Island, H. (2019), The Relationship Between Attention, Dyslexia, and Convergence Insufficiency, International Journal of Undergraduate Research and Creative Activities, 11(1): 1, DOI: http://doi.org/10.7710/2168-0620.1114.
Milner A.D., Goodale M.A. (2008), Mózg wzrokowy w dziaïaniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Misra M., Katzir T., Wolf M., Poldrack, R.A. (2004), Neural Systems for Rapid Automatized Naming in Skilled Readers, Scientific Studies of Reading, 8: 241–256.
Oleszczynska-Prost E. (2011), Zez, Elsevier Urban & Partner, Wrocław.
Olulade O.A, Napoliello E.M., Eden G.F. (2013), Abnormal visual motion processing is not a cause of dyslexia, Neuron, 10, 79(1): 180–90, doi: 10.1016/j.neuron.2013.05.002.
Otrębski W. Mariańczyk K., Amilkiewicz-Marek A,. Bieńkowska K.I., Domagała-Zyśk E., Kostrubiec-Wojtachnio B., Papuda-Dolińska B., Pisula E. (2022), Standardy przebiegu oceny funkcjonalnej oraz planowania wsparcia edukacyjno-specjalistycznego, KUL, Lublin.
Philip S.S., Dutton G.N. (2014), Identifying and characterising cerebral visual impairment in children: a review, Clinical and Experimental Optometry, 97(3): 196–208.
Provazza S., Adams A.-M., Giofrè D., Roberts D.J. (2019), Double trouble: Visual and phonological impairments in english dyslexic readers, Frontiers in Psychology, 10, Article 2725, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.02725.
Rosa A. (2017), Zaburzenia wybranych parametrów układu wzrokowego, w tym wady refrakcji jako przyczyna trudności szkolnych u dzieci [w:] K. Czerwinska, K. Miler-Zdanowska (red.), Tyflopedagogika wobec różnorodności współczesnych wyzwań edukacyjnorehabilitacyjnych, Wydawnictwo APS, Warszawa, 116–128.
Shaywitz S.E., Shaywitz B.A. (2008), Paying attention to reading: the neurobiology of reading and dyslexia, Development and Psychopathology, 20(4): 1329–49, doi: 10.1017/ S0954579408000631.
Skrzetuska E. (2005), Przyswajanie pisma przez uczniów ze słabym widzeniem w klasach 1–3, UMCS, Lublin.
Snowling M.J. (2000), Dyslexia, second edition, Blackwell, Oxford.
Stanovich K.E. (2003), Understanding the styles of science in the study of reading, Scientific Studies of Reading, 7(2): 105–126, https://doi.org/10.1207/S1532799XSSR0702_1.
Stein J. (2001), The magnocellular theory of developmental dyslexia, Dyslexia, 7(1): 12–36, doi: 10.1002/dys.186. PMID: 11305228.
Szkolak-Stępień A. (2018), Trudności w uczeniu się– model diagnozowania dysleksji rozwojowej, Studia Edukacyjne, 49: 215–229.
Tunmer W., Greaney K. (2010), Defining Dyslexia, Journal of Learning Disabilities, 43(3): 229–243, https://doi.org/10.1177/0022219409345009.
Vikesdal G., Mon-Williams M., Langaas T. (2020), Optometric disorders in children and adults with dyslexia, Scandinavian Journal of Educational Research, 64(4): 601–611, https://doi.org/10.1080/00313831.2019.1595715.
Visual Functioning for Development and Learning, Vistest, Helsinki.
Walkiewicz-Krutak M. (2020), Zaburzenia funkcji wzrokowych u dzieci w wieku szkolnym oraz ich wpływ na naukę czytania i pisania, Forum Pedagogiczne, 10, 2: 61–74.
Walkiewicz-Krutak M. (2018), Mózgowe uszkodzenie widzenia u małych dzieci. Studium teoretyczno-empiryczne, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa.
World Health Organisation. ICD-11 Reference Guide, https://icd.who.int/browse11/content/refguide.ICD11_en/html/index.html#2.45.06Chapter6MentalDisorders|chapter-06-men talbehavioural-or-neurodevelopmental-disorders|c2-37-6 (dostęp: 19.03.2023).
Żółtaniecka M. (2013), Prewencyjne badania wzroku u dzieci. Pediatryczna ocean widzenia [w:] L. Sochocka, A. Wojtyłko (red.), Problemy pediatrii w ujęciu interdyscyplinarnym. Widzę, słyszę, czuję… ale nie zawsze – zaburzenia w funkcjonowaniu nadrządów zmysłów u dzieci, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa, 31–43.
