Co wspólnego ma Wniebowzięcie Marii z Ostatnią Wieczerzą, czyli o genezie formy i ikonografii późnośredniowiecznego obrazu ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu,(...)
Słowa kluczowe:
malarstwo tablicowe, grafika, późny gotyk, Wielkopolska, Wniebowzięcie Marii, Ostatnia WieczerzaAbstrakt
The late medieval panel painting of the Assumption of Virgin Mary from the Collection of the National Museum in Poznań was most likely created in Greater Poland (Wielkopolska), probably in Poznań, in the early 16th century. Scholars have pointed out the connection of its iconography with several other art pieces from the area of Greater Poland. In the light of these findings, our painting seemed to be traditional in the terms of form, as well as of content. This paper shows that some formal solutions and motifs used in the painting from Poznań differ from a typical iconographic practice, and it has only partial coverage in literary sources. The Apostles’ behaviour not fully corresponding to the subject and the chair in which an unidentified Apostle is sitting in a strangely complicated pose by the sarcophagus are the exceptional traits of the Poznań painting. The reason for their presence is the fact that the painter quoted a large part of the copperplate engraving of the Netherlandish Master IAM of Zwolle on a completely different subject: the Last Supper. The painter repeated selected elements quite accurately, without trying too much to adopt them to the new context. The Poznań painting is one of the countless examples of the use of prints as a pattern in the late medieval workshop practice. But at the same time, it belongs to the smaller in number works that were created in a more sophisticated way, through a compilation of motifs taken from various sources, combined with iconographic transformations. The paintings of Jörg Stoker, active in Ulm, and the prominent Antwerp artist Joos van Cleve analysed in the paper, are the examples of the application of a similar creative procedure. The last part of the text is devoted to the reception of the copperplate engraving by Master IAM of Zwolle, which determined so markedly the form and iconography of the painting at the National Museum in Poznań. The range of impact of this pattern, including Northern France, Greater Poland, Austria, Southern Germany (?), Northern Italy, Sardinia and Castilla, illustrates how universal, despite all the regional differences, the visual culture of Latin Europe was at the time.
Downloads
Bibliografia
Barnet Peter, Wu Nancy Y. , The Cloisters: Medieval Art and Architecture [katalog wystawy], The Metropolitan Museum of Art, New York–New Haven 2005.
Białłowicz-Krygierowa Zofia, Galeria Sztuki Średniowiecznej [w:] Muzeum Narodowe w Poznaniu. Przewodnik, Poznań 1977, s. 5–22.
Boesten-Stengel Albert, Joos von Cleves Reinhold-Altar. Masaccios Schatten erreichen via Antwerpen Danzig [w:] Die Danziger Marienkirche. Der Bau und ihre Ausstattung im europäischen Kontext, red. Tomasz Torbus, Gerhard Weilandt [w przygotowaniu].
Dębicki Jacek, Obraz Wniebowzięcie Panny Marii z kościoła Ojców Bernardynów w Warcie – nieodczytane dotąd arcydzieło krakowskiej ikonografii [w:] Visibilia et Invisibilia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci profesor Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, red. Artur Badach, Monika Janiszewska, Monika Tarkowska, Warszawa 2009, s. 257–286.
Dubbe Berend, Is Johan van den Mynnesten de Meester van Zwolle?, „Bulletin van het Rijksmuseum” 1970, vol. 18, s. 55–65.
Ewangelie apokryficzne. Apokryfy Nowego Testamentu, red. Marek Starowieyski, Lublin 1986.
Fernando Gallego and his Workshop: The Altarpiece from Ciudad Rodrigo: Paintings from the Collection of the University of Arizona Museum of Art, ed. Amanda W. Dotseth, Barbara C. Anderson, Mark A. Roglán, Dallas 2008.
Filedt Kok Jan Piet, Master IAM of Zwoll the personality of a designer and engraver [w:] Festschrift to Erik Fischer. European drawings from six centuries, ed. Villads Villadsen, Copenhagen 1990, s. 341–356.
Freus Paweł, Małopolski typ Wniebowzięcia Marii [w:] Visibilia et Invisibilia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci profesor Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, red. Artur Badach, Monika Janiszewska, Monika Tarkowska, Warszawa 2009, s. 239–256.
Furlan Caterina, “Io depentore son e non sarò…”. Riflessioni sulla tarda attività di Gianfrancesco da Tolmezzo [w:] Gianfrancesco da Tolmezzo e il restauro della pala di Santa Giuliana in Castello di Aviano, catalogo della mostra (Pordenone, chiesa di San Francesco), Pordenone 1991, s. 9–26.
Gadomski Jerzy, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1460–1500, Warszawa 1988.
Gadomski Jerzy, Jan Wielki. Krakowski malarz z drugiej połowy wieku XV, Kraków 2005.
Heusinger Christian von, Meister IAM von Zwolle [w:] De Gruyter Allgemeines KünstlerLexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, Hg. Andreas von Beyer,Bénédice Savoy, Wolfgang Tegethoff, Bd. 88, Matijin-Meixner, Berlin–Boston 2016, s. 409–410.
Karłowska-Kamzowa Alicja, Malarstwo (Sztuka gotycka) [w:] Dzieje Wielkopolski, t. 1 (do roku 1793), red. Jerzy Topolski, Poznań 1969, s. 422–434.
Labuda Adam S., Malarstwo tablicowe w Wielkopolsce, na Kujawach i Mazowszu [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 1, Synteza, red. Adam S. Labuda, Krystyna Secomska, Warszawa 2004, s. 311–332.
Labuda Adam S., Malarstwo tablicowe w Wielkopolsce. Szkice do dziejów kształtowania się środowiska artystycznego na przełomie średniowiecza i czasów nowych [w:] Malarstwo gotyckie w Wielkopolsce, Studia o dziełach i ludziach, red. Adam S. Labuda, Poznań 1994, s. 59–120.
Leeflang Micha, Joos van Cleve. A Sixteenth-century Antwerp Artist and His Workshop, Turnhout 2015 (Me Fecit, 8).
Leeflang Micha, The Saint Reinhold Altarpiece by Joos van Cleve and his Workshop: New Insights into the influence of Albrecht Durer on the Working Process [w:] Making & Marketing: Studies of the Painting Process in Fifteenth- and Sixteenth- Century Netherlandish Workshops, ed. Molly Faries, Turnhout 2006, s. 15–42.
Marini Remigio, Arte veneta e arte nordica in Gian Francesco da Tolmezzo, „Emporium. Parole e figure” 1955, vol. 59, nr 10, s. 157–168.
Mayr-Harting Ursula, Early Netherlandish Engraving c. 1440–1540 [katalog wystawy], Ashmolean Museum, Oxford 1997.
Mereu Simone, Osservazioni sull’opera del Maestro di Castelsardo, „Studi Sardi” 2000, vol. 32, s. 367–384.
Pfeil Daniela Gräfin von, Jörg Stocker – ein verkannter Maler aus Ulm [w:] Meisterwerke massenhaft. Die Bildhauerwerkstatt des Niklaus Weckmann und die Malerei in Ulm um 1500 [katalog wystawy], Hg. Gerhard von Weiland, Ausstellungskatalog vom Württembergischen Landesmuseum Stuttgart, Stuttgart 1993, s. 199–210.
Scanu Marco Antonio, Il Retablo della Porziuncola del Maestro di Castelsardo nella Pinacoteca Nazionale di Cagliari: Rilettura delle vicende e dell’iconografia, “Biblioteca Francescana Sarda” 2013, vol. 15, s. 113–182.
Secomska Krystyna, Wniebowzięcie w kościele parafialnym w Warcie. Analiza ikonograficzna [w:] Malarstwo gotyckie w Wielkopolsce. Studia o dziełach i ludziach, red. Adam S. Labuda, Poznań 1994, s. 121–162.
Sławska Aniela, Muzeum Narodowe w Poznaniu. Przewodnik, Poznań 1971.
Soćko Adam, Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny [w:] Ars una species mille. 150 dzieł na 150-lecie Muzeum Narodowego w Poznaniu ze zbiorów Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk [katalog wystawy], red. Dorota Suchocka, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2007, s. 50–51.
Szmydki Ryszard, Retables anversois en Pologne. Contribution à l`étude des rapports artistiques entre les anciens Pays-Bas Méridionaux et la région de Gdańsk au début du XVIe siècle, Brussel 1986.
Veldman Ilja, Images for the Eye and Soul: Function and Meaning in Netherlandish Prints (1450–1650), Leiden 2006.
Wetesko Leszek, Maior Polonia Sacra. Sztuka sakralna w średniowiecznej Wielkopolsce. Historia pewnych tematów [katalog wystawy], Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, Gniezno 1997.
Woziński Andrzej, Galeria sztuki średniowiecznej. Przewodnik, Poznań 1990.
Zbiory Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Muzeum Narodowym w Poznaniu [katalog wystawy], red. Magdalena Warkoczewska, Poznań 1982.