Indeksy etnograficzne w polskiej praktyce badawczej XX w.

Autor

  • Filip Wróblewski Uniwersytet Jagielloński

DOI:

https://doi.org/10.4467/254395379EPT.15.006.6471

Słowa kluczowe:

Michel Foucault, archive, fieldnotes, description, index

Abstrakt

The article presents the “archeology” of the process of shaping ethnographic research methodology in Poland. The author uses archival fieldwork materials gathered in the 20th century, created by employees of anthropological research institutions, which belonged to various universities, museums, academies of sciences and other research units. Among the extensive resources analyzed in this article there are materials from field research under the supervision of Kazimierz Moszyński (the first half of the 20th century), concerning Polish spiritual culture. Another set of resources is constituted by the Polish Ethnographic Atlas materials, a project initiated by Moszyński, but mostly continued by his follower – Józef Gajek (the second half of the 20th century).

The issues in question are situated at the intersection of three theoretical perspectives. They are: the post-Foucault’s critical theory concerning the relationship of power and domination, media studies perspective, focusing on the mechanisms and tools of data administration, and, finally, the literacy theory emphasizing the  relationship between communication modes as well as thinking styles and logic of social organization.

The ethnographic indexes featuring in the title of the article involve records, metrics and descriptions added to fieldnotes, surveys or conversations transcripts. The indexes contain detailed descriptions of people contacted by anthropologists. These descriptions primarily relate to the origin, education, health and wealth of the  interviewees, but also include opinions about the interlocutors’ intelligence and their usefulness for further research. This way of describing was strongly marked by convention, due to which the indexes could provide an array of profiled information about each interlocutor or the entire studied community. They have been used to create catalogs and files of “informants”, which further intensified the process of depersonalization.

The author argues that this practice of anthropologists, remaining beyond their interlocutors’ knowledge and consent, allowed for schematic and objectifying description of persons encountered in field. As a result, it can be argued that this procedure, with reference to discursive legitimization, possessed the character of symbolic power. More importantly, this kind of description transformed the interlocutors into subjects of evaluations and classifications, enabling an assessment of “informants” primarily in terms of their suitability for efficient acquisition of research data.

Downloads

Download data is not yet available.

Biogram autora

Filip Wróblewski - Uniwersytet Jagielloński

doktorant w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ. Zainteresowania: historia antropologii, archiwistyka etnograficzna, metodo- logia i metodyka badań terenowych;

Bibliografia

I. Publikacje

Agamben, G. (2010). Nagość. Przeł. K. Żaboklicki. Warszawa: W.A.B.

Appadurai, A. (2005). Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji. Przeł. Z. Pucek, Kraków: Universitas.

Assmann, A. (2013). Między historią a pamięcią. Antologia. Przeł. M. Saryusz-Wolska. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Biały, Z., Żarnecka-Biały, E. (1963). Z zagadnień weryfikacji w terenowych badaniach etnografi cznych. Prace Etnograficzne, 1: 9–82.

Brocki, M. (2011). Sposoby artykulacji potocznych doświadczeń a porządek doświadczenia wymuszony praktyką etnograficzną. W: T. Rakowski, A. Malewska-Szałygin (red.), Humanistyka i dominacja. Oddolne doświadczenia społeczne w perspektywie zewnętrznych rozpoznań (s. 47–58). Warszawa: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego.

Coetzee, J.M. (2009). Białe pisarstwo. O literackiej kulturze Afryki Południowej. Przeł. D. Żukowski. Kraków: Znak.

Czachowski, H., Słomska-Nowak, J. (2011). Przedmowa. Materiały Muzeum Etnograficznego w Toruniu, 2, 7–10.

Damrosz, J. (1996). Myśl teoretyczna w polskiej etnografii i etnologii w okresie powojennym (1945–1989). Warszawa–Siedlce: Wyższa Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna.

Duszeńko-Król, E. (2014). Kolekcja fotograficzna Institut fur Deutsche Ostarbeit, Krakau 1940–1945. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Foucault, M. (1998). Nadzorować i karać. Narodziny więzienia. Przeł. T. Komendant. Warszawa: Fundacja Aletheia.

Foucault, M. (2010). Bezpieczeństwo, terytorium, populacja. Wykłady w Collège de France 1977–1978. Przeł. M. Herer. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Gajkowa, O. (1954). Sprawozdanie z konferencji w sprawie badań terenowych nad rolnictwem i hodowlą z dnia 9 i 10 maja 1953 r. w Poznaniu. Lud, 41(2), 1268–1280.

Goody, J. (2006). Logika pisma a organizacja społeczeństwa. Przeł. G. Godlewski. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Jasiewicz, Z. (2011). Początki polskiej etnologii i antropologii kulturowej (Od końca XVIII wieku do roku 1918). Poznań: Instytut im. Oskara Kolberga.

Jasiewicz, Z. (red.). (1979). Funkcje społeczne etnologii. Poznań: PAN.

Kamocki, J. (1953). Przegląd kwestionariuszy etnograficznych wydanych w języku polskim. Poznań: PTL.

Kopczyńska-Jaworska, B. (1971). Metodyka etnograficznych badań terenowych. Warszawa: PWN.

Kość-Ryżko, K. (2013). Etnolog w labiryncie znaczeń kulturowych. Psychologiczne wyzwania badań terenowych. W: I. Kuźma (red.), Tematy trudne. Sytuacje badawcze (s. 15–47). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Kutrzeba-Pojnarowa, A. (1955). Międzyuczelniane obozy etnograficzne na Kurpiowszczyźnie Uniwersyteckiego Studium Historii Kultury Materialnej w latach 1952–1954.

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 3(1), 224–236.

Kuźma, I. (2013). Wprowadzenie do antropologicznych badań wśród bezdomnych kobiet. Charakterystyka relacji dialogicznej. W: I. Kuźma (red.), Tematy trudne. Sytuacje badawcze (s. 65–89). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Latour, B. (2012). Wizualizacja i poznanie: zrysowywanie rzeczy razem. Przeł. A. Derra, M. Frąckowski. Avant, 3, 207–257.

Libera, Z. (1995). Lud ludoznawców. Kilka rysów do opisania fizjognomii i postaci ludu naszego czyli etnograficzna wycieczka po XIX wieku. W: A. Posern-Zieliński (red.), Etnologia polska między ludoznawstwem a antropologią (s. 137–152). Poznań: Wydawnictwo Drawa.

Maj, M., Trebunia-Staszel, S. (2013). Nazistowskie badania antropologiczne i ludoznawcze na Podhalu. Dokument i pamięć. Konteksty, 300(1), 122–140.

Moszyński, K. (1925). W sprawie zbierania wiadomości, dotyczących ludowej kultury materjalnej w Polsce. Polska Oświata Pozaszkolna, 1, 28–36.

Moszyński, K., Klimaszewska, J. (1932). Atlas kultury ludowej w Polsce. Zeszyt I. Kraków: Księgarnia Gebethnera i Wolffa.

Pietrowiak, K. (2013). Kłamstwo, uczciwość, zaufanie. Problemy etyczne w badaniach na temat życia osób niewidomych. Lud, 97, 267–290.

Posern-Zieliński, A. (1973). Kształtowanie się etnografii polskiej jako samodzielnej dyscypliny naukowej (do 1939 r.). W: M. Terlecka (red.), Historia etnografii polskiej, Wrocław: Ossolineum.

Sekula, A. (2010). Społeczne użycia fotografii. Przeł. K. Pijarski. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Sprawozdanie (1954). Sprawozdanie z badań terenowych Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w 1952 r. Lud, 41(2), 1259–1267.

Stelmachowska, B. (1946). O styl i obyczaj rodzimy na Ziemiach Odzyskanych. Przegląd Zachodni, 2(1), 9–21.

Stelmachowska, B. (1953). Na torach badawczych etnografii Pomorza. Głos Uczelni, 11(8), 8–9.

Stelmachowska, B. (1955). Trudności badawcze etnografa w terenie. Głos Uczelni, 24(3), 5.

Tagg, J. (2011). Maszyna archiwizacyjna – lub aparat fotograficzny i szafa kartotekowa. Przeł. K. Pijarski. W: K. Pijarski (red.), Archiwum jako projekt – poetyka i polityka (foto) archiwum (s. 42–55). Warszawa: Archeologia Fotografii. Tokarska-Bakir, J. (1995). Dalsze losy syna marnotrawnego. Projekt etnografii nieprzeźroczystej. Konteksty, 49(1), 13–22.

Wróblewski, F. (2014). Pozanaukowe wyznaczniki zainteresowań badaniami regionalistycznymi. W: A.W. Brzezińska, J. Schmidt (red.), Regiony i regionalizmy w Europie. Badania – kreacja – popularyzacje (s. 45–61). Poznań: PTL.

Zawistowicz-Adamska, K. (1948). Społeczność wiejska. Łódź: Polski Instytut Służby Społecznej.

Zielinski, S. (2010). Archeologia mediów. O głębokim czasie technicznie zapośredniczonego słuchania i widzenia. Przeł. K. Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Znamierowska-Prüfferowa, M. (1932). Muzeum Etnograficzne U. S. B. w Wilnie i jego przyszłość. Lwów–Wilno: Muzeum Etnograficzne U. S. B. w Wilnie.

Znamierowska-Prüfferowa, M. (1948). Ochrona zabytków kultury ludowej. Poradnik terenowy. Toruń: Centralny Instytut Kultury.

Znamierowska-Prüfferowa, M. (1959). Rola Muzeum Etnograficznego i skansenu w Toruniu. Toruń: Muzeum Etnograficzne.

II. Archiwalia i druki ulotne

Ankieta nr 1–2 (1948). Polski Atlas Etnograficzny. Ankieta Nr 1–2. Lublin, archiwum IEiAK UJ, kwestionriusz nr 2.

Instrukcja (1954). Instrukcja organizacyjna, program i szczegółowy rozkład zajęć Międzyuczelnianego Obozu Etnograficznego Studium HKM na rok 1954. Maszynopis, archiwum IEiAK UW, teczka MOE III/1954.

Judenko, K. (1953a). Wyciąg z protokołu posiedzenia Komisji Etnograficznej. Kraków w dniach 27, 28.IV.1953 r. (s. 2–4). W: Protokoły P.A.E. 1953–1955. Niezinwentaryzowany maszynopis, archiwum IEiAK UŚ.

Judenko, K. (1953b). Trzecie posiedzenie Komisji Etnograficznej w dn. 22.XI.br. godz. 10:30, pokój 115 (s. 10). W: Protokoły P.A.E. 1953–1955, niezinwentaryzowany maszynopis, archiwum IEiAK UŚ.

Klimaszewska, J. (1971). Folklor Torunia. Wprowadzenie i kwestionariusz. Toruń, maszynopis, archiwum IEiAK UJ, kwestionariusz nr 262.

Kwestionariusz I (1953). Kwestionariusz z zakresu hodowli i rolnictwa, do badań terenowych w 1953 r. dla Polskiego Atlasu Etnograficznego. B.m., archiwum własne autora.

Kwestionariusz II (1953). Kwestionariusz nr 2 z zakresu hodowli i rolnictwa do badań terenowych w 1954 r. dla celów Polskiego Atlasu Etnograficznego. B.m., archiwum własne autora.

Moszyński, K. (1930). Kwestionariusz 1930. Rękopis, archiwum IEiAK UJ, materiały terenowe nr 7856/136.

Moszyński, K. (b.d.w.). Kwestionariusz do kultury ludowej. Maszynopis, archiwum IEiAK UJ, kwestionariusz nr 63.

Opublikowane

2015-10-01 — zaktualizowane 2023-10-17

Wersje

Jak cytować

Wróblewski, F. (2023). Indeksy etnograficzne w polskiej praktyce badawczej XX w. Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia, 1(1), 108–132. https://doi.org/10.4467/254395379EPT.15.006.6471 (Original work published 1 październik 2015)