Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweZasoby osobiste a przewlekłe zmęczenie u studentów pedagogiki specjalnej – mediacyjna rola zachowań zdrowotnych
Słowa kluczowe:
przewlekłe zmęczenie, zachowania zdrowotne, dyspozycyjny optymizm, samoskuteczność, satysfakcja z życia, studenci pedagogiki specjalnejAbstrakt
Zjawisko przewlekłego zmęczenia jest złożonym problemem, który należy analizować w różnych grupach społecznych. Studenci pedagogiki specjalnej ze względu na specyfikę zawodu, który będą wykonywać w przyszłości, są w sposób szczególny narażeni na przewlekłe zmęczenie i jego negatywne konsekwencje. Przyjmuje się, że wybrane zasoby osobiste stanowią czynnik chroniący w sytuacji przewlekłego zmęczenia. Przyjęto założenie, że zmęczenie jest zjawiskiem subiektywnym, a jego opis jest możliwy głównie dzięki osobie doświadczającej go. Do pomiaru zmęczenia przewlekłego wykorzystano kwestionariusz do badania zmęczenia u osób zdrowych – CIS-20R autorstwa T. Makowiec-Dąbrowskiej i W. Koszady-Włodarczyk. Nadrzędnym celem badania było zweryfikowanie, czy zachowania zdrowotne pełnią rolę pośredniczącą w związkach zasobów osobistych z przewlekłym zmęczeniem. Przebadano łącznie 223 osoby – studentów kierunku pedagogika specjalna Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Przeprowadzone analizy pozwoliły na wykazanie pośredniczącej roli zachowań zdrowotnych (ich ogólnego wskaźnika lub poszczególnych wymiarów) w związkach zasobów osobistych – dyspozycyjnego optymizmu, poczucia własnej skuteczności i satysfakcji z życia ze zmęczeniem przewlekłym. Uzyskany procent wariancji w modelach mediacyjnych, chociaż wskazuje na istotne znaczenie zmiennej pośredniczącej w postaci zachowań zdrowotnych, to jednocześnie ukazuje, że inne – nieuwzględnione w badaniach czynniki, mogą być ważne dla wyjaśniania związku pomiędzy wybranymi zasobami osobistymi a zmęczeniem przewlekłym.
Downloads
Bibliografia
Bedyńska S., Książek M. (2012), Statystyczny drogowskaz: praktyczny przewodnik wykorzystania modeli regresji oraz równań strukturalnych, Wydawnictwo Akademickie Sedno Warszawa.
Byra S., (2011), Satysfakcja z życia osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego w pierwszym okresie nabycia niepełnosprawności – funkcje wsparcia oczekiwanego i otrzymywanego, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 17 (2).
Carver C.S., Scheier M.F., Segerstrom S.C. (2010), Optimism, Clinical Psychology Review, 30 (7): 879–889.
Diener E., Emmons R.A., Larsen, R.J., Griffin, S. (1985), The Satisfaction With Life Scale, Journal of Personality Assessment, 49: 71–75.
Frączek A., Stępień E. (1997), Zachowania związane ze zdrowiem dorastających a promocja zdrowia [w:] Z. Ratajczak, I. Heszen-Niejodek (red.), Promocja zdrowia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 70–77.
Juczyński Z., Ogińska-Bulik N. (2003), Zdrowie najważniejszym zasobem człowieka [w:] Z. Juczyński N. Ogińska-Bulik (red.), Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki, Uniwersytet Łódzki, Łódź, 11–15.
Juczyński Z. (2000), Poczucie własnej skuteczności–teoria i pomiar, Acta Universitatis Lodziensis Folia Psychologica, 4: 11–23.
Juczyński Z. (2009), Narzędzia Pomiaru w Promocji i Psychologii Zdrowia, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa.
Krawczyk A. (2012), Osobowościowe uwarunkowania przewlekłego zmęczenia, Wydawnictwo WAM, Kraków.
Kulik A. (2010), Zmęczenie przewlekłe u nastolatków. Charakterystyka psychologiczna, Wydawnictwo KUL, Lublin.
Kutyło Ł., Łaska-Formejster A.B., Ober-Domagalska B. (2019), Fatigue among working and non-working students: a sociological analysis of the environmental determinants of its level, Medycyna Pracy, 70 (5): 597–609.
Laudańska-Krzemińska I. (2014), Health behaviours and their determinants among physical educationand pedagogy students as well as school teachers – a comparison study, Acta Universitatis Carolinae Kinanthropologica, 50 (2).
Lausch-Żuk J. (1996), Autonomia młodzieży z upośledzeniem umysłowym w odczuciu rodziców [w:] W. Dykcik (red.), Społeczeństwo wobec autonomii osób niepełnosprawnych, Eruditus, Poznań.
Mahmoud J.S.R., Staten R., Hall L.A., Lennie T.A. (2012), The Relationship among Young Adult College Students’ Depression, Anxiety, Stress, Demographics, Life Satisfaction, and Coping Styles, Issues in Mental Health Nursing, 33 (3): 149–156.
Makowiec-Dąbrowska T., Koszada-Włodarczyk W. (2006), Przydatność Kwestionariusza Cis-20R do badania zmęczenia przewlekłego, Medycyna Pracy, 57 (4): 335–345.
Malara B., Góra-Kupilas K., Jośko J. (2006), Odżywianie się i inne elementy stylu życia studentów Politechniki Śląskiej – doniesienie wstępne, Zdrowie Publiczne, 116 (10): 132–134.
Mikrut A. (2009), O zakresach znaczeniowych terminów pedagogika specjalna i ortopedagogika. Próba polemiki, Niepełnosprawność. Półrocznik naukowy, 1: 69–78.
Motyka M., Pawlak J., Makowski M., Hetka M. (2011), Charakterystyka zachowań zdrowotnych studentów Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Zeszyty Naukowe. Problemy społeczne, polityczne i prawne, 870: 35–51.
Ogińska-Bulik N., Juczyński Z. (2008), Osobowość, stres a zdrowie, Difin, Warszawa.
Olszak A. (2001), Psychopedagogiczne kompetencje nauczycieli szkół specjalnych, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Pańczyk J. (2006), Pedagogika specjalna terapiami stoi [w:] J. Pańczyk (red.), Forum pedagogów specjalnych XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Pietrzyk A., Franc M., Lizińczyk S. (2016), Optymizm jako moderator zmęczenia i jakości życia pacjentek z nowotworem piersi i narządu płciowego w trakcie oraz po leczeniu przeciwnowotworowym, Psychoonkologia, 20 (3): 112–122.
Rasmussen H.N., Scheier M.F., Greenhouse J.B. (2009), Optimism and physical health: A meta-analytic review, Annals Behavioral Medicine, 37 (3): 239–256.
Scheier M.F., Carver C.S. (2003), Self-regulatory processes and responses to health: Effects to optimism on well-being [w:] J. Suls, K. Wallston (red.), Social Psychology Foundations of Health, Backwell, Oxford, 395–428.
Schwarzer R., Fuchs R. (1996), Self-efficacy and Health Behaviours [w:] M. Conner, P. Norman (red.),Predicting Health Behaviour, Open University Press, Buckingham Philadelphia, 163–196.
Sęk H. (2000), Zdrowie behawioralne [w:] J. Strelau, Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 533–544.
Smith A.K., White P.D., Aslakson E., Vollmer-Conna U., Rajeevan M.S. (2006), Polymorphisms in genes regulating the HPA axis associated with empirically delineated classes of unexplained chronic fatigue, Pharmacogenomics, 7 (3): 387–394.
Stach R. (2006), Optymizm: badania nad optymizmem jako mechanizmem adaptacyjnym, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Tomasik E. (1995), Osobowość nauczyciela w aspekcie pedeutologii i deontologii [w:] Żabczyńska E. (red.), Maria Grzegorzewska. Pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych, WSPS, Warszawa.
Trzebińska E. (2008), Psychologia pozytywna, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Ware N.C., Kleinman A. (1992), Culture and Somatic Experience: The Social Course of Illness in neurasthenia and Chronic Fatigue Syndrome, Psychosomatic Medicine, 54 (5): 546–560.
Wiśniewska M., Mącik D. (2018), Perfekcjonizm i wczesne nieadaptacyjne schematy Younga a przewlekłe zmęczenie w grupie młodych kobiet, Psychoterapia, 3 (178): 77-88.
Zachowania prozdrowotne a satysfakcja z życia studentów kierunków nauczycielskich, https://www. researchgate.net/publication/328804249_Zachowania_prozdrowotne_a_satysfakcja_z_zycia_studentow_kierunkow_nauczycielskich [dostęp: 27.04.2020].
