Schulz i żałoba. O drugim ciele pisarza

Autor

  • Jakub Orzeszek Uniwersytet Gdański

DOI:

https://doi.org/10.26881/sf.2019.14.10

Słowa kluczowe:

żałoba, nekroperformans, holocaust studies, Bruno Schulz, ikonografia autora

Abstrakt

The paper addresses the problem of the mourning cult of Bruno Schulz. The presented approach is critical of its excess in the Schulzean biographical discourses as well as literary and artistic references to his life and work, but it is by no means provocative like that of Janusz Rudnicki, who in the 1990s mocked the “hagiographic” idiom of Jerzy Ficowski. Analyzing archive records and testimonies, the author attempts to reconstruct the circumstances of Schulz’s death in possibly the minutest details. Comparing contradictory pieces of information with the official version made popular by Ficowski, he shows how profoundly it has been marked by the unperformed work of mourning over Schulz and the Holocaust – both the failed work of Ficowski himself and of his postwar correspondents whose letters determined the form of The Regions of Great Heresy. Using the idiom of thanatology and taking the role of a necrographer rather than that of a Schulz specialist, the author supposes that the dynamic of loss in the case of Schulz reaches far beyond the act of the writer’s execution on the street to include also the posthumous annihilation of his corpse and grave. This particular kind of necroviolence, perhaps the most hateful from the vantage point of the Jewish tradition and the heritage of Western culture in general, which consists in removing the material remains of the deceased has been called by Holocaust scholars “necrocide.” The absence of material traces and the “mourning objects” that usually help to cure the semiotic crisis which is death makes writers and artists commemorate Schulz with lyrical and artistic epitaphs. Their function is to restore the bodily identity of the dead person by creating his other body, told about and imagined in effigie, existing not beside but instead of the missing “mourning object.” However, the expansion of those elegiac narratives, particularly those produced outside Poland, often results in unintended reductionism. As a human being, writer, and artist, Schulz has been reduced in them to an emblem of the Holocaust, while such obituaries ignore the history of his archive. The other, historical and material body of the writer consists of his manuscripts, drawings, graphic works, and official documents. It exists, drawn and quartered, in archives, to be put up for auction for tens of thousands of dollars, exposed in museums and art galleries, and hoarded by collectors as precious relics.

Downloads

Download data is not yet available.

Biogram autora

Jakub Orzeszek - Uniwersytet Gdański

Doktorant na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Gdańskiego. Sekretarz redakcji „Schulz/Forum”. Interesuje się tanatologią, antropologią literatury i kulturą popularną. Pracuje w Fundacji Terytoria Książki.

Bibliografia

„List Tadeusza Lubowieckiego (Izydora Friedmana) do Jerzego Ficowskiego z 23 czerwca 1948 roku”. 2016. Schulz/Forum 7.

„Schulz edytorów”. 2013. Schulz/Forum 3.

„Yad Vashem Documents Archive”. M.9 – Jewish Historical Documentation Center, Linz (Simon Wiesenthal Collection), File Numbers: 46, 812, https://documents.yadvashem.org/index.html?language=en&search=global&strSearch=Friedrich%20 Dengg&GridItemId=3685799.

Adorno Theodor W. 1986. Dialektyka negatywna. Przeł. K. Krzemieniowa. Przy współpracy S. Krzemienia-Ojaka. Warszawa: PWN.

Bhabha Homi K. 2010. Miejsca kultury. Przeł. T. Dobrogoszcz. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Boss Pauline. 1999. Ambiguous Loss. Learning to Live with Unresolved Grief. Cambridge–London: Harvard University Press.

Budzyński Wiesław. 2001. Schulz pod kluczem. Warszawa: Świat Książki.

Budzyński Wiesław. 2005. Miasto Schulza. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Cichowicz Stanisław. 1993. Śmierć: gwałt na idei lub reakcja życia. W Antropologia śmierci. Myśl francuska. Wybrali i przeł. S. Cichowicz, J.M. Godzimirski. Warszawa: PWN.

De León Jason. 2015. The Land of Open Graves. Living and Dying on the Migrant Trail. Photo. by Michael Wells. Oakland: University of California Press.

Domańska Ewa. 2017. Nekros. Wprowadzenie do ontologii martwego ciała. Warszawa: PWN.

Ficowski Jerzy. 1956. „Przypomnienie Brunona Schulza”. Życie Literackie 6.

Ficowski Jerzy. 1967. Regiony wielkiej herezji. Szkice o życiu i twórczości Brunona Schulza. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Ficowski Jerzy. 1986. Okolice sklepów cynamonowych. Szkice, przyczynki, impresje. Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie.

Ficowski Jerzy. 1989. „Pomnik Brunona Schulza”. Życie Warszawy 14, https://schulzforum.pl/pl/kalendarz/7-lipca-1989.

Ficowski Jerzy. 2002. Regiony wielkiej herezji i okolice. Bruno Schulz i jego mitologia. Sejny: Fundacja „Pogranicze”.

Grupińska Anna. 1990. „Śmierć Brunona Schulza. O «czarnym czwartku» w Drohobyczu opowiada Harry Zeimer – uczeń i przyjaciel Schulza. Czasie Kultury 13–14.

Grynberg Henryk. 1997. Drohobycz, Drohobycz. Warszawa: W.A.B.

Guiomar Michel. 2010. Zasady estetyki śmierci. Przeł. T. Swoboda. W Wymiary śmierci, wybór i oprac. S. Rosiek. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Jankélévitch Vladimir. 1992. Tajemnica śmierci i zjawisko śmierci. Przeł. S. Cichowicz, J.M. Godzimirski. W Antropologia Śmierci. P. Ariès, Człowiek i śmierć. Przeł. E. Bąkowska. Warszawa: PWN.

Jarzębski Jerzy. 1999. Schulz. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.

Jarzębski Jerzy. 2019. Sklepy bławatne i sklepy cynamonowe. W Schulz Bruno. Sklepy cynamonowe. Wstęp i opracowanie J. Jarzębski. Dodatek krytyczny S. Rosiek. Oprac. językowe M. Ogonowska. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Kandziora Jerzy. 2017. Poeta w labiryncie historii. Studia o pisarskich rolach Jerzego Ficowskiego. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Kitowska-Łysiak Małgorzata. 2007. Requiem. Alfred Schreyer i Abraham Schwarz rozmawiają o śmierci Brunona Schulza. W Schulzowskie marginalia. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

Lanzmann Claude. 1995. The Obscenity of Understanding. W An Evening with Claude Lanzmann. W Trauma. Explorations in Memory. Ed. C. Caruth. Baltimore–London: John Hopkins University Press.

Leociak Jacek. 2009. Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji. Warszawa: Wydawnictwo IBL.

Leociak Jacek. 2016. Tekst wobec Zagłady. O relacjach z getta warszawskiego. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Maertens Jean-Thierry. 2010. Nad otwartym grobem. Semiotyka zmarłego. Przeł. M. L. Kalinowski. W Wymiary śmierci. Wybór i oprac. S. Rosiek. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Nola Alfonso Maria di. 2006. Tryumf śmierci. Antropologia żałoby. Przeł. M. Woźniak, R. Sosnowski, J. Kornecka, M. Surma-Gawłowska, M. Olszańska. Kraków: Universitas.

Olejniczak Józef. 2009. Powroty w śmierć. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Olejniczak Józef. 2019. Dyskurs Zagłady – przed i po… (Wittlin, Wat, Schulz). W Pryncypia i marginesy

Orzeszek Jakub. 2017. „Śmierć (3). Antyhasło do «Słownika schulzowskiego»”. Schulz/Forum 10.

Orzeszek Jakub. 2019. „Nekroprzemoc? Polityka, kultura i umarli”. Twórczość 5.

Paźniewski Włodzimierz. 1982. Życie i inne zajęcia. Warszawa: PIW.

Rabizo-Birek Magdalena. 2019. „Schulz poetów «ośmielonej wyobraźni» (preliminaria). Schulz/Forum 13.

Ravvin Norman. 2009. Veneration and Desecration: The Afterlife of Bruno Schulz. W Bruno Schulz: New Readings, New Meanings / Nouvelles lectures, nouvelles significations. Published under the direction of / publié sous la direction de S. Latek. Montreal–Cracow: Polish Institute of Arts and Sciences in Canada.

Reprezentacje holocaustu. 2014. Wybór i oprac. J. Jarniewicz, M. Szuster. Warszawa–Kraków: Instytut Książki. Dział Wydawnictw, Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma.

Romanowski Marcin. 2016. „Śmierć Schulza”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica 4.

Rosenfeld Alvin Hirsch. 2003. Podwójna śmierć. Rozważania o literaturze Holokaustu. Przeł. B. Krawcowicz. Warszawa: Cyklady.

Rosiek Stanisław. 1997. Zwłoki Mickiewicza. Próba nekrografii poety. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Rothenberg Samuel. 1984. List o zagładzie Żydów w Drohobyczu. Wstęp, opracowanie i przypisy E. Silberner. London: Poets and Painters Press.

Rudnicki Janusz. 1992. „List z Hamburga (8)”. Twórczość 10.

Sajewska Dorota. 2016. Nekroperformans. Kulturowa rekonstrukcja teatru Wielkiej Wojny. Warszawa: Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego.

Sandauer Artur. 1982. O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w XX wieku. Warszawa: Czytelnik.

Schulz Bruno. 1984. Listy, fragmenty. Wspomnienia o pisarzu. Oprac. J. Ficowski, Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Schulz Bruno. 1989. Opowiadania. Wybór esejów i listów. Oprac. J. Jarzębski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Schulz Bruno. 2016. Księga listów. Zebrał i przygotował do druku J. Ficowski, uzupełnił S. Danecki. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie? 2005. Red. M. Głowiński, K. Chmielewska, K. Makaruk, A. Molisak, T. Żukowski. Kraków: Universitas.

Thomas Louis-Vincent, 1991. Trup. Od biologii do antropologii. Przeł. K. Kocjan. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.

Truchanowski Kazimierz. 2004. Spotkania z Schulzem. W Przymierzanie masek. W 100. rocznicę urodzin Kazimierza Truchanowskiego. Pod red. Z. Chlewińskiego. Płock: „Samizdat” Zofii Łoś.

Ubertowska Aleksandra. 2007. Świadectwo, trauma, głos. Literackie reprezentacje Holokaustu. Kraków: Universitas.

Ubertowska Aleksandra. 2014. Holokaust. Auto(tanato)grafie. Warszawa: Wydawnictwo IBL.

United States Holocaust Memorial Museum’s Collections, Hilzenrad family papers, Diary 1941–1944, Box 2 / Folder 1, Accession Number: 2011.278.1, https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn44069.

Urbain Jean-Didier. 2010. W stronę historii Przedmiotu Funeralnego. Przeł. M.L. Kalinowski. W Wymiary śmierci. Wybór i oprac. S. Rosiek. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Vovelle Michel. 2008. Historia ludzi w zwierciadle śmierci. W Śmierć w cywilizacji Zachodu. Od roku 1300 po współczesność. Przeł. T. Swoboda, M. Ochab, M. Sawiczewska-Lorkowka, D. Senczyszyn. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Pobrania

Opublikowane

2019-12-16

Jak cytować

Orzeszek, J. (2019). Schulz i żałoba. O drugim ciele pisarza. Schulz/Forum, (14), 168–185. https://doi.org/10.26881/sf.2019.14.10

Numer

Dział

[horyzont życia]