Academic Scientific JournalsOn Legal Regulations and Practices relating to Funerals and Burials in the Towns of the State of the Teutonic Order and Royal Prussia in the Middle Ages
DOI:
https://doi.org/10.26881/sds.2025.28.07Keywords:
funeral, burial, towns, state of the Teutonic Order, Prussia, Royal Prussia, Middle AgesAbstract
Using selected examples, this article discusses legal regulations and practices concerning funerals and burials in the towns of the State of the Teutonic Order in Prussia and in Royal Prussia in the Middle Ages. The analyses revealed that these practices were linked to an individual’s social status, wealth, and possibly his/her involvement in professional and religious life, including membership in religious guilds. Privileged positions were held by members of municipal authorities and their families, who had the right to be buried inside the church, which was regarded as particularly prestigious. The right to burial within church premises was also acquired by wealthy burghers, including the churches of mendicant monasteries. Municipal hospitals typically had their own cemeteries as well. The burial practices for children and the poor were simplified. Burial fees were customary and depended on the chosen form of burial. The clear divisions in material status visible in the medieval city’s population structure were also reflected in the conduct of funerals and in burial locations. The latter emphasized the posthumous position of an individual, highlighting the social standing he/she held while alive.
Downloads
References
Archival Sources
Archiwum Państwowe w Gdańsku (The State Archives in Gdańsk): Akta miasta Elbląga, dokumenty (The records of the city of Elbląg, documents), 368/I, 125, 133; 368/II, 87, 107, 120; 368/III, 60.
Printed Sources
Codex Diplomaticus Prussicus. Urkunden=Sammlung zur ältern Geschichte Preussens, Bd. 4, hrsg. v. J. Voigt, Königsberg 1853.
Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschichte Ermlands, Bd. 1–3, hrsg. v. C.P. Woelky, J.M. Saage, Mainz–Braunsberg–Leipzig 1860–1874.
Constitutiones synodales necnon ordinationes diecesis Culmensis, Pars 1, ed. A. Mańkowski, (Fontes 24), Toruń 1929.
Constitutiones synodales Warmienses, Sambienses, Pomesanienses, Culmenses, necnon provinciales Rigenses, recens. F. Hipler, Brunsberga 1899.
Das Alte Kulmische Recht mit einem Wörterbuche, hrsg. v. C.K. Leman, Berlin 1838.
Die Danziger Chroniken, hrsg. v. T. Hirsch, in: Scriptores rerum Prussicarum, Bd. 4, hrsg. v. T. Hirsch, M. Töppen, E. Strehlke, Leipzig 1870, pp. 299–800.
Das Röseler Pfarrbuch. Aufzeichnungen der Kirchenväter an der Pfarrkirche zu Rösel in den Jahren 1442–1614 (“Monumenta Historiae Warmiensis”, Bd. 13/1), hrsg. v. G. Matern, Braunsberg 1937.
Die Satuten des Deutschen Ordens nach den ältesten Handschriften, hrsg. v. M. Perlbach, Halle 1890.
Kirchenordnung der Danziger Marienkirche von 1389 / Ordynacja kościoła NMP w Gdańsku z 1389 r., in: Chronik der Marienkirche in Danzig Das “Historische Kirchen Register” von Eberhard Bötticher (1616). Transkription und Auswertung / Kronika kościoła Mariackiego w Gdańsku “Historische Kirchen Register” Eberharda Böttichera (1616). Transkrypcja i analiza, bearb. v. / oprac. Ch. Herrmann, E. Kizik, Köln–Weimar–Wien 2013 (“Veröffentlichungen aus den Archiven Preussisicher Kulturbesitz”), pp. 195–204.
Księga czynszów fary chełmińskiej (1435–1496), wyd. Z.H. Nowak, J. Tandecki, (Fontes 78) Toruń 1994.
Najstarsze księgi kamlarskie Głównego Miasta Gdańska z XIV–XV wieku, wyd. M. Grulkowski, Warszawa 2016 (“Studia i Materiały do Dziejów Kancelarii w Gdańsku”, t. 2, seria B: Księgi kamlarskie, t. 1).
Peter Himmelreich, Elbinger Chronik, in: Die Preussische Geschichtsschreiber des XVI. und XVII. Jahrhunderts, ed. M. Toeppen, Bd. 4, Abt. 2, Leipzig 1881, p. 41.
Prawo starochełmińskie 1584 (1394), red. W. Maisel, Z. Zdrójkowski, Toruń 1985 (“Teksty Pomników Prawa Chełmińskiego w Przekładach Polskich”, nr 2).
Preußisches Urkundenbuch, Bd. 1, H. 1, hrsg. v. R. Philippi, C.P. Woelky, Königsberg 1882.
Statuta synodalia diecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, ed. Z. Chodyński, Varsaviae 1890.
Statuty synodalne warmińskie, sambijskie, pomezańskie, chełmińskie oraz prowincjalne ryskie, tłum. J. Wojtkowski, Olsztyn 2010.
Thorner Denkwürdigkeiten von 1345–1547, hrsg. v. A. Voigt, “Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn” 1904, H. 13.
Woelky C.P., Urkundenbuch des Bisthums Culm, Bd.1–2, Danzig 1885–1887.
Visitatio Archidiaconatus Camenensis Andrea de Leszno Leszczyński archiepiscopo A. 1652 et 1653 facta, cur. P. Panske, (Fontes 12), Toruń 1908.
Secondary Works
Angenendt A., Grundformen der Frömmigkeit im Mittelalter, München 2003 (“Enzyklopädie Deutscher Geschichte”, Bd. 68).
Ariès P., L’Homme devant la mort, Paris 1977 (English translation by H. Weaver: The Hour of Our Death, New York 1981; Polish translation by E. Bąkowska, Człowiek i śmierć, Warszawa 1989).
Czaja R., Grupy rządzące w miastach nadbałtyckich w średniowieczu, Toruń 2008 (“Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, R. 93, z. 1).
Czarciński I., Bractwa w wielkich miastach państwa krzyżackiego w średniowieczu, Toruń 1993.
Czarciński I., Przeracki J., Społeczne funkcje Bractwa Najświętszej Marii Panny w Nowym Mieście Toruniu, “Acta Universitatis Nicolai Copernici, Historia” 1981, t. 17 (117), pp. 109–149.
Derwich M., Badania nad śmiercią – Europa Zachodnia, in: Śmierć w dawnej Europie. Zbiór studiów / La mort en Europe médiévale et moderne. Études, red. M. Derwich, Wrocław 1997 (“Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia”, Nr 129), pp. 11–19.
Derwich M., Les recherches sur la mort – Pologne, in: Śmierć w dawnej Europie. Zbiór studiów, red. M. Derwich, Wrocław 1997 (“Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia”, Nr 129), pp. 21–27.
Długokęcki W., Przyczynki do dziejów szpitali gdańskich w średniowieczu, “Studia Historica Gedanensia” 2020, t. 11, pp. 84–124.
Dobrosielska A., Opór, oportunizm, współpraca. Prusowie wobec zakonu krzyżackiego w dobie podboju, Olsztyn 2017.
Grulkowski M., Privilegia Casimiriana. Przywileje króla Kazimierza IV Jagiellończyka dla Gdańska z okresu wojny trzynastoletniej, Gdańsk 2023.
Günter O., Eine Predigt vom preussischen Provinzialkonzil in Elbing 1427 und die „Ermahnung des Carthäusers”, “Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins” 1919, H. 59, pp. 69–111.
Herrmann Ch., Die Kirchenväter der Danziger Marienkirche. Stellung, Aufgaben und Wirken vom 14. bis zum Anfang des 17. Jahrhunderts, in: Chronik der Marienkirche in Danzig Das “Historische Kirchen Register” von Eberhard Bötticher (1616). Transkription und Auswertung / Kronika kościoła Mariackiego w Gdańsku “Historische Kirchen Register” Eberharda Böttichera (1616). Transkrypcja i analiza, bearb. v. / oprac. Ch. Herrmann, E. Kizik, Köln–Weimar–Wien 2013, pp. 115–149.
Hirsch T., Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig, Th. 1, Danzig 1843.
Hirsch T., Handels- und Gewerbsgeschichte Danzigs unter der Herrschaft des Deutschen Ordens, Leipzig 1858.
Isenmann E., Die deutsche Stadt im Mittelalter 1150–1550. Stadtgestalt, Recht, Verfassung, Stadtregiment, Kirche, Gesellschaft, Wirtschaft, Köln–Weimar–Wien 2012.
Jacobson H.F., Geschichte der Quellen des Kirchenrechts des Preussischen Staats, mit Urkunden und Regesten, 1. Th., Bd. 1, Königsberg 1837.
Jeziorski P.A., Proskrypcja i banicja w miastach pruskich późnego średniowiecza, Warszawa 2017.
Józefczyk M., Średniowiecze Elbląga z problematyki społeczno-religijnej, Elbląg 1996.
Jóźwiak S., Trupinda J., Pogrzeby, pochówki i sposoby upamiętnienia braci zakonu niemieckiego w średniowiecznych Prusach: kilka uwag w kontekście funkcjonowania kaplicy św. Anny, in: Kaplica św. Anny na Zamku Wysokim w Malborku. Dzieje, wystrój, konserwacja, red. J. Hochleitner, M. Mierzwiński, Malbork 2016, pp. 27–36.
Jurkowlaniec T., Nagrobki średniowieczne w Prusach, Warszawa 2015.
Kropidłowski Z., Samopomoc w korporacjach rzemieślniczych Gdańska, Torunia i Elbląga (XIV–XVIII w.), Gdańsk 1997.
Kubicki R., Formy pobożności w mieście późnośredniowiecznym w świetle zapisów na rzecz Kościoła i biednych w testamentach elbląskich (XV – początek XVI w.), “Zapiski Historyczne” 2011, t. 76, z. 2, pp. 7–26.
Kubicki R., Franciszkanie w Gdańsku w XV–XVI wieku, Gdańsk 2022.
Kubicki R., Podstawy gospodarcze utrzymania klasztoru dominikanów w Gdańsku (1227–1835), in: Inter oeconomiam coelestem et terrenam mendykanci a zagadnienia ekonomiczne, red. W. Długokęcki, T. Gałuszka, R. Kubicki, A. Zajchowska, Kraków 2011, pp. 303–332.
Kubicki R., Testamenty elbląskie. Studium z dziejów miasta i jego mieszkańców w późnym średniowieczu, Gdańsk 2020.
Kubicki R., Zakony mendykanckie w Prusach Krzyżackich i Królewskich od XIII do połowy XVI wieku, Gdańsk 2018.
Kujot S., Kto założył parafie w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej, Toruń 1903 (“Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, R. 10).
Labudda A., Liturgia pogrzebu w Polsce do wydania Rytuału Piotrkowskiego (1613), Warszawa 1983.
Löschin G., Aus alten Testamentsstiftungen und Schenkungsakten, in: G. Löschin, Beiträge zur Geschichte Danzigs und seiner Umgebungen, 1. H., Danzig 1837, pp. 18–24.
Matz A., Die Zünfte der Stadt Elbing bis zum Einzug der Schweden 1626, “Elbinger Jahrbuch” 1919/1920, H. 1, pp. 43–94.
Memoria in der Gesellschaft des Mittelalters, hrsg. v. D. Geuenich, O.G. Oexle, Göttingen 1994.
Możejko B., Rozrachunek z życiem doczesnym. Gdańskie testamenty mieszczańskie z XV i początku XVI wieku, Gdańsk 2010.
Neitmann K., Ein rätselhaftes Danziger Stadtbuch des 15. Jahrhunderts. Textedition mit Bemerkungen zur Entstehungsgeschichte, “Beiträge zur Geschichte Westpreußens. Zeitschrift der CopernicusVereinigung zur Pflege der Heimatkunde und Geschichte Westpreußens” 2004, Bd. 19, pp. 29–68.
Odyniec W., Chełmiński system miar i chełmińska stopa mennicza w rozwoju historycznym, in: Studia culmensia historico-juridica, czyli księga pamiątkowa 750-lecia prawa chełmińskiego, t. 1, red. Z. Zdrójkowski, Toruń 1990, pp. 393–409.
Oliński P., Fundacje mieszczańskie w miastach pruskich w okresie średniowiecza i na progu czasów nowożytnych (Chełmno, Toruń, Elbląg, Gdańsk, Królewiec, Braniewo), Toruń 2008.
Probst Ch., Helfen und Heilen. Hospital, Firmarie und Arzt des Deutschen Ordens in Preussen bis 1525, Bad Godesberg 1969 (“Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen Ordens”, Bd. 29).
Quassowski B., Obrigkeitliche Wohlfahrtspflege in den Hansestädten des Deutschordenslandes (Braunsberg, Elbing, Königsberg, Kulm und Thorn) bis 1525, “Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins” 1921, Bd. 61, pp. 103–148.
Radzimiński A., Chrystianizacja i ewangelizacja Prusów. Historia i źródła, Toruń 2011.
Radzimiński A., Glaube, religiöse Praktiken und Religiosität der Gesellschaft im Deutschordensstaat Preußen. Ausgewählte Fragen aus dem Bereich des Religionstransfers, in: Migration-Kommunikation-Transfer, hrsg. v. A. Radzimiński, J. Rakoczy, H. Flachenecker, R. Skowrońska, Göttingen 2021, pp. 85–110.
Radzimiński W., Kościół w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach 1242–1525. Organizacja, uposażenie, ustawodawstwo, duchowieństwo – wierni, Malbork 2006.
Rink J., Die christliche Liebestätigkeit im Ordenslande Preußen bis 1525, Freiburg 1911.
Schildhauer J., Hanseatischer Alltag. Untersuchungen auf der Grundlage Stralsunder Bürgertestamente vom Anfang des 14. bis zum Ausgang des 16. Jahrhunderts, Weimar 1992.
Schultz F., Die Stadt Kulm im Mittelalter, “Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins” 1888, Bd. 23, pp. 3–293.
Semrau A., Die mittelalterlichen Willküren der Altstadt und Neustadt Elbing, “Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn” 1926, H. 34, pp. 1–80.
Semrau A., Die Willkür der Stadt Kulm von etwa 1400, “Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn” 1927, H. 35, pp. 29–58.
Simiński R., Od “solitudo” do “terra culta”. Przestrzeń jako przedmiot wyobrażeń w Inflantach i Prusach od XIII do początku XV wieku, Toruń 2008.
Simson P., Geschichte der Stadt Danzig, Bd. 1, Danzig 1913.
Skierska I., Obowiązek mszalny w średniowiecznej Polsce, Warszawa 2003.
Steffen H., Die soziale Lage der Pfarrgeistlichkeit im Deutschordensstaate, “Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands” 1927, Bd. 23, pp. 1–97.
Sumowska A., Sumowski M., Średniowieczne rachunki kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Uwagi źródłoznawcze, “Studia Źródłoznawcze” 2020, t. 68, pp. 231–251.
Sumowski M., Duchowni i mieszczanie. Kler niższy w społeczeństwie późnośredniowiecznych miast pruskich, Toruń 2022.
Sumowski M., Duchowni w testamentach mieszczańskich – mieszczanie w testamentach duchownych. Zapisy ostatniej woli jako źródła do badania powiązań (Prusy, XV–początek XVI wieku), “Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 2020, R. 68, nr 3, pp. 315–334.
Szczepański S., Pomezania. Na styku świata pogańskiego i chrześcijańskiego (studia z dziejów), Olsztyn 2019 (“Rozprawy i Materiały Instytutu Północnego im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie”, nr 268).
Tandecki J., Pozazawodowe funkcje i powinności korporacji rzemieślniczych w miastach Prus Krzyżackich i Królewskich w XIV–XVIII wieku, “Zapiski Historyczne” 1995, t. 60, z. 1, pp. 7–23.
Tandecki J., Struktury administracyjne i społeczne oraz formy życia w wielkich miastach Prus Krzyżackich i Królewskich w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych, Toruń 2001.
Toeppen M., Elbinger Antiquitäten. Ein Beitrag zur Geschichte des städtischen Lebens im Mittelalter, Danzig 1871–1873.
Waschinski E., Erziehung und Unterricht im Deutschen Ordenslande bis 1525 mit besonderer Berücksichtigung des niederen Unterrichtes, Danzig 1907.
Wiśniewski J., Kościoły i kaplice na terenie byłej diecezji pomezańskiej 1243–1821, cz. 1, Elbląg 1999.
