Wieża się często chowa… Obraz kościoła w etymologiach ludowych nazw miejscowości

Abstrakt

Obraz kościoła zawarty w etymologiach ludowych nazw polskich miejscowości jest stereotypowy, ale stosunkowo bogaty. Obejmuje następujące elementy: obecność w architekturze kościelnej wież (np. Częstochowa ‘miejscowość, w której wieża kościoła często się chowa oczom pielgrzymów zdążającym na Jasną Górę’) i dzwonnic (np. Kwidzyn ‘miasto, którego nazwa powstała od odgłosów prosięcia wiezionego na targ i odgłosu kościelnych dzwonów’), wyposażenie świątynnego wnętrza w święte obrazy (np. Boleszyn ‘miasto, gdzie w kościele znajduje się obraz Matki Boskiej Bolesnej’), umieszczanie w eksponowanych miejscach kościoła tajemniczych przedmiotów (np. Pajęczno ‘miejscowość, w której drzwi kościoła obite są skórą olbrzymiego pająka’), wznoszenie świątyń z drewna (np. Turośl ‘miejscowość, w której budowniczy kościoła powiedział sośnie przeznaczonej do budowy: tu rośl’) lub z cegły (np. Oliwa ‘miejscowość, w której katedra jest jak ulana’), istnienie obok kościoła cmentarza (np. Chmielno ‘miejscowość, w której chmiel połączył groby kochanków znajdujące się po dwu stronach kościoła’) i plebanii (np. Domaniewice ‘miejscowość, w której biskup, nie widząc plebanii koło kościoła, zdziwił się: doma nie widzę), a także podziemnych korytarzy wiodących do innych budynków (np. Pabianice ‘miejscowość, w której kościół był połączony z dworem podziemnym korytarzem, aby brzydka księżniczka Pabianka nie musiała pokazywać się ludziom’), znaczną odległość niektórych miejscowości od kościoła (np. Sumina ‘miejscowość, która leżała tak daleko od kościoła, że mieszkańcy, by zdążyć na sumę, musieli wychodzić z domu o świcie’), wznoszenie kościołów chrześcijańskich na miejscu świątyń pogańskich (np. Mikluszewice ‘miejscowość, w której kościół powstał na miejscu świątyni pogańskiego bóstwa Miklosa’), budowanie kościołów jako pierwszych budowli w danej miejscowości, np. w środku puszczy (Myszyniec ‘miejscowość, w której najpierw powstał kościółek misji jezuickiej’), fundowanie świątyń przez znane postaci historyczne (np. Niemce ‘miejscowość, w której król Władysław Jagiełło osadził po bitwie pod Grunwaldem Niemców, by wznieśli kościół NMP Zwycięskiej’), wznoszenie kościołów na miejscu cudów lub ważnych wydarzeń (np. Oliwa ‘miejscowość, w której pomorskiemu księciu przyśniła się Matka Boska w koronie drzewa oliwkowego’) oraz jako wota za ocalenie (np. Ostrzeszów ‘miejscowość, w której książę zbudował kościół w nagrodę za ostrzeżenie go przed zbójnikami).