Rosja oczami pierwszorzędnych pisarzy epoki postyczniowej

Sylwia Karpowicz-Słowikowska

doi:10.26881/srg.2024.11.03

Autor

Sylwia Karpowicz-Słowikowska Uniwersytet Gdański,University of Gdańsk https://orcid.org/0000-0001-8357-4656

DOI:

https://doi.org/10.26881/srg.2024.11.03

Słowa kluczowe:

Rosja, Rosjanie, pozytywizm, era postyczniowa, literatura, relacje polsko-rosyjskie

Abstrakt

Artykuł jest próbą zdjęcia lojalistycznego czy legalistycznego odium, jakie spadło na przedstawicieli pokolenia postyczniowego w związku z ich postawą wobec „problemu rosyjskiego”. Pierwszorzędni pisarze pozytywistyczni, tacy jak Świętochowski, Konopnicka, Prus, w swoich wypowiedziach na temat charakteru polsko-rosyjskich relacji podejmowali walkę z sądami rodaków, presją cenzury, a przede wszystkim z własnymi ideowymi dylematami. Wobec strategii przemilczania „tematu rosyjskiego”, jaką operowała literatura krajowa, przywołani twórcy mieli odwagę mówić, a także oddzielać rosyjskie państwo od rosyjskiego narodu, a zwłaszcza od rosyjskiej kultury. Ich rozpoznania bywały rozbieżne, niekonsekwentne, ale przyświecała im ambicja wzniesienia się ponad powszechny już w XIX wieku kompensacyjny stereotyp, mit „Rosyjskiego Imperium Zła”, a także potrzeba ucieczki od martyrologicznych ujęć. Bohaterów artykułu łączy ponadto dramat nadziei i rozczarowania wydarzeniami 1905 roku.

Downloads

Bibliografia

Adamek-Świechowska, A. (2016). Henryk Sienkiewicz wobec Rosji. W: Karpowicz-Słowikowska, S., Mikiciuk, E., Sucharski, T. (Red.). Między rusofobią a rusofilią: poglądy, postawy i realizacje w literaturze polskiej od XIX do XXI wieku. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego: 71–93.

Bachórz, J. (1999). Polak wśród swoich i obcych. Rozmyślanie o „Lalce” Bolesława Prusa. W: Maciejewski, J. (Red.). Przemiany formuły polskości w drugiej połowie XIX wieku. Warszawa: Instytut Badań Literackich: 33–51.

Bujnicki, T. (2014). Słowiański Wschód w Sienkiewiczowskich powieściach historycznych. W: Bujnicki, T. Na pograniczach, kresach i poza granicami. Studia. Białystok: Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku: 93–106.

Burdziej, B. (2002). Sybir Marii Konopnickiej w poemacie „Sen Jermaka” (1895). W: Budrewicz, T., Zięba, M. (Red.). Miejsca Konopnickiej. Przeżycia – pejzaż – pamięć. Prace Monograficzne, 324. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego: 143–171.

Fita, S. (1976). Maria Konopnicka – Adam Pług. W: Achmatowicz, T. (Red.). Konopnicka wśród jej współczesnych. Szkice historycznoliterackie. Warszawa: Czytelnik: 73–96.

Fita, S., Tokarzówna, K. (Oprac.). (1969). Bolesław Prus 1847–1912. Kalendarz życia i twórczości. Red. Z. Szweykowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Galle, H. (1902). Aleksander Świętochowski jako beletrysta. Książki dla Wszystkich, 67. Warszawa: Nakładem i drukiem M. Arcta. Karpiński, W. (1994). Polska a Rosja. Z dziejów słowiańskiego sporu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Go-on. [Świętochowski, A.]. (1905a). Platforma. Prawda: Tygodnik polityczny, społeczny i literacki, 24: 278. (Online) https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/publication/58281/edition/51008/content (dostęp 20.09.2024).

Go-on. [Świętochowski, A.]. (1905b). Ostrzeżenia. Prawda: Tygodnik polityczny, społeczny i literacki, 29: 337. (Online) https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/publication/58289/edition/51014/content (dostęp 20.09.2024).

Karpowicz-Słowikowska, S. (2018). Dusze w niewoli. Bolesława Prusa i innych (pozytywistów) myślenie o Rosji. Szkice. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Konopnicka, M. (1887). Poezye. Serya trzecia. Warszawa: Nakład Gebetnera i Wolffa.

Konopnicka, M. (1971). Korespondencja. T. 1: Do pisarzy: Józefa Ignacego Kraszewskiego, Stanisława Krzemińskiego, Teofila Lenartowicza, Ernesta Schwaba-Polabskiego, Jaroslava Vrchlickiego, Eliški Krásnohorskiej, Františka Kvapila. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Konopnicka, M. (1972). Korespondencja. T. 2: Konopnicka – Orzeszkowa 1879–1910. Oprac. E. Jankowski. Polska Akademia Nauk. Instytut Badań Literackich. Red. M. Górski [i in.]. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Konopnicka, M. (1973). Korespondencja. T. 3: Korespondencja w sprawach redakcyjnych i wydawniczych oraz listy do pisarzy: Władysława Mickiewicza, Czesława Jankowskiego, Michała Radziwiłła, Maryli Wolskiej, Henryka Sienkiewicza. Kom. red. M. Górski [i in.]. Polska Akademia Nauk. Instytut Badań Literackich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

Krzywicki, L. (1959). Wspomnienia. T. 3. Przygot. do dr. i opatrzyli przypisami W. Jedlicka i J. Wilhelmi. Posł. H. Holland. Warszawa: Czytelnik.

Mokranowska, Z. (2004). Sienkiewicz a Rosja. W: Ludorowski, L. [i in.]. (Red.). Sienkiewicz wobec Europy. Studia Sienkiewiczowskie, t. 4. Lublin: Towarzystwo im. Henryka Sienkiewicza: 129–141.

Pieścikowski, E. (2000). „Dramatyczna epoka, którą nazywamy pozytywizmem”. Poglądy Zygmunta Szweykowskiego na pozytywizm polski. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka, 7: 9–19.

Petrozolin-Skowrońska, B. (1970). „Liberum veto” wobec rewolucji 1905−1907: część I. Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego, 9/2: 183–196.

Poseł Prawdy. [Świętochowski, A.]. (1976a). Liberum veto, „Prawda”. W: Świętochowski, A. Liberum veto. T. 1. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył S. Sandler. Komentarze M. Brykalska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy: 199, 202–204, 205.

Poseł Prawdy. [Świętochowski, A.]. (1976b). Liberum veto, „Prawda”. W: Świętochowski, A. Liberum veto. T. 2. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył S. Sandler. Komentarze M. Brykalska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy: 41.

Poseł Prawdy. [Świętochowski, A.]. (1905). Chaos. Prawda: Tygodnik polityczny, społeczny i literacki, 11: 126. (Online) https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/publication/58268/edition/50995/content (dostęp 20.09.2024).

Prus, B. (1935). Pisma. T. 21. Red. I. Chrzanowski, I. Szweykowski. Warszawa: Gebethner i Wolff.

Prus, B. (1956–1970). Kroniki. Oprac. Z. Szweykowski. Z Prac Instytutu Badań Literackich PAN. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Prus, B. (1973). Wczoraj – dziś – jutro. Wybór felietonów. Wybrał, oprac., przedmową i przypisami opatrzył Z. Szweykowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Rudkowska, M. (2009). Kraszewski wobec Rosji. Próby komparatystyczne. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.

Stępnik, K. (2001). Rosja Orzeszkowej. W: Stępnik, K. (Red.). Twórczość Elizy Orzeszkowej. Obrazy Kultury Polskiej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej: 151–162.

Sucharski, T. (2016). „Zbrodnia i kara” w literaturze polskiej – recepcja, polemika, inspiracja. W: Sucharski, T. (Red.). Michalska-Suchanek, M. (Współpr. red.). Dostojewski i inni: literatura, idee, polityka. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi de Lazariemu. Biblioteka Przeglądu Rusycystycznego, 17. Katowice: „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe : Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych: 157–209.

[Świętochowski, A.]. (1905). Dary. Prawda: Tygodnik polityczny, społeczny i literacki, 26: 301. (Online) https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/publication/58284/edition/51010/content (dostęp 20.09.2024).

Świętochowski, A. (1914a). Zjednoczenie usiłowań. Humanista Polski, 8: 1–3.

Świętochowski, A. (1914b). Polacy wobec wojny. Humanista Polski, 9: 1–3.

Szweykowski, Z. (1947). Twórczość Bolesława Prusa. T. 2. Poznań: Wielkopolska Księgarnia Wydawnicza.

Szypowska, M. (1969). Konopnicka jakiej nie znamy. Ludzie Żywi, 5. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze.

Tyszka, A. (2011). Dylematy Posła Prawdy. Publicystyka Świętochowskiego w okresie rewolucji 1905−1907. W: Stępnik, K., Gabryś, M. (Red.). Aleksander Świętochowski. Obrazy Kultury Polskiej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej: 107–118.