Польские крестьяне в Сибири в период социально-политических перемен начала XX века

Sergiusz Leończyk

doi:10.26881/srg.2025.12.7

Autor

Sergiusz Leończyk University of Siedlce https://orcid.org/0000-0003-1459-982X

DOI:

https://doi.org/10.26881/srg.2025.12.7

Słowa kluczowe:

эмиграция, село, аграрные реформы, Царство Польское, Западный Край, Сибирь, Римско-католическая церковь, адаптация, СССР, Советская Россия, репрессии

Abstrakt

В статье представлен обзор 20 лет истории польской диаспоры в Сибири в период социально-политических потрясений начала XX века. Автор уделяет особое внимание полякам – жителям сибирских сел, рассматривая причины их появления на этой территории.

Поляки появились в Сибири в XIX в. как ссыльные, однако в конце XIX в Сибирь начинают добровольно переселяться представители разных слоев населения, в том числе и крестьяне. В 1885–1914 гг. на территории Сибири было основано около 60 сел и деревень, населенных преимущественно поляками.

Автор рассматривает проблемы польских крестьян, возникшие при репатриации на историческую родину, проводимую в 1921–1924 гг.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

Библиография / References

Caban, W. (2001). Służba rekrutów z Królestwa Polskiego w armii carskiej w latach 1831–1873. Warszawa: Wydawnictwo DiG.

Černova, I. (2014). O nekotoryh osobennostiâh kul’tury pol’skih pereselencev Sibiri v XX v. Vestnik arheologii, antropologii i etnografii, 2(25): 115–123 [Чернова, И. (2014). О некоторых особенностях культуры польских переселенцев Западной Сибири в XX в. Вестник археологии, антропологии и этнографии, 2(25): 115–123].

Dubiecki, M. (1914). Na kresach i za kresami. Wspomnienia i szkice. T. 2. Kijów: nakł. Księgarni Leona Idzikowskiego.

Goliševa, L. (1972). Deâtel’nost’ nacional’nyh kommunističeskih sekcij po internacional’nomu vospitaniû i spločeniû nerusskogo naseleniâ Sibiri posle osvoboždeniâ ot kolčakovŝiny. Voprosy istorii Sibiri, 7: 125–141 [Голишева, Л. (1972). Деятельность национальных коммунистических секций по интернациональному воспитанию и сплочению нерусского населения Сибири после освобождения от колчаковщины. Вопросы истории Сибири, 7: 125–141].

Haniewicz, W. (2008). Tragedia syberyjskiego Białegostoku. Przeł. Adam Hlebowicz. Pelplin: Bernardinum.

Kornilov, A.A. (1905). Krest’ânskaâ reforma. Sankt-Peterburg: Geršunin i Ko [Корнилов, А.А. (1905). Крестьянская реформа. Санкт-Петербург: Гершунин и Ко].

Korzeniowski, M., Mądzik, M., Tarasiuk, D. (2007). Tułaczy los. Uchodźcy polscy w imperium rosyjskim w latach pierwszej wojny światowej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Kuszłejko, J. (1993). Książka polska w Rosji na przełomie XIX i XX wieku. Warszawa: Biblioteka Narodowa.

Legieć, J. (2013). Służba rekrutów z Królestwa Polskiego w armii rosyjskiej w latach 1874–1913. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Leończyk, S. (2021). The policy of industrialization, collectivization and atheization on the example of Polish diaspora of 1930–1940 in Siberia. International History Review, 6(43): 1238–1249. DOI: https://doi.org/10.1080/07075332.2021.1888769

.

Lubodziecki, S. (1934). Polacy na Syberii w latach 1917–1920. Wspomnienia. Sybirak, 3–4: 4–12.

Łukawski, Z. (1978). Ludność polska w Rosji 1863–1914. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Łukawski, Z. (1981). Historia Syberii. Warszawa–Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Masiarz, W. (1998). Migracja chłopów polskich na Syberię w końcu XIX i na początku XX wieku. W: Syberia w historii i kulturze narodu polskiego. Wrocław: „Silesia”: 230–242.

Masiarz, W. (2016). Wierszyna. Polska wieś na Syberii Wschodniej 1910–2010. Z dziejów dobrowolnej migracji chłopów polskich na Syberię na przełomie XIX i XX wieku. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM.

Mazurek, J. (2006). Kraj a emigracja. Ruch ludowy wobec wychodźstwa chłopskiego do krajów Ameryki Łacińskiej (do 1939 roku). Warszawa: Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego.

Mitrenga-Ulitina, S. (2015). Język polski mieszkańców wsi Wierszyna na Syberii Wschodniej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Nam, I.V. (2009). Nacional’nye men’šinstva Sibiri i Dal’nego Vostoka na istoričeskom perelome (1917–1922 gg.). Tomsk: Izdatel’stvo Tomskogo universiteta [Нам, И.В. (2009). Национальные меньшинства Сибири и Дальнего Востока на историческом переломе (1917–1922 гг.). Томск: Издательство Томского университета].

Nedzelûk, T.G. (2009). Rimsko-katoličeskaâ Cerkov’ v poliètničnom prostranstve Zapadnoj Sibiri 1881–1918 gg. Novosibirsk: «Prometej» [Недзелюк, Т.Г. (2009). Римско-католическая Церковь в полиэтничном пространстве Западной Сибири 1881–1918 гг. Новосибирск: «Прометей»].

Okołowicz, J. (1920). Wychodźstwo i osadnictwo polskie przed wojną światową. Warszawa: Nakł. urzędu emigracyjnego; skład główny w księgarni Gebethnera i Wolffa.

Radziwiłłowicz, D. (2009). Polskie formacje zbrojne we Wschodniej Rosji oraz na Syberii i Dalekim Wschodzie w latach 1918–1920. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

Rezmer, V. (2001). Pol’skie voennoplennye v bol’ševistskom plenu v Sibiri v 1920–1922. V: Sibirskopol’skaâ istoriâ i sovremennost’: aktual’nye voprosy. Šostakovič, B. (Red.). Irkutsk: PKA «Ognivo»: 127–129 [Резмер, В. (2001) Польские военнопленные в большевистском плену в Сибири в 1920–1922. В: Сибирско-польская история и современность: актуальные вопросы. Шостакович, Б. (Ред.), Иркутск: ПКА «Огниво»: 127–129].

Sklârov, L.F. (1962). Pereselenie i zemleustrojstvo v Sibiri v gody stolypinskoj agrarnoj reformy. Leningrad: Izdatel’stvo Leningradskogo universiteta [Скляров, Л.Ф. (1962). Переселение и землеустройство в Сибири в годы столыпинской аграрной реформы. Ленинград: Издательство Ленинградского университета].

Skorwid, S. (2016). Składniki tożsamości narodowej potomków polskich przesiedleńców z Mazur w Republice Chakasji i Krasnojarskim Kraju FR. Acta Neophilologica, 18(1): 125–133.

Stupiński, E. (2008). Geneza polszczyzny w okolicy Krasnojarska. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 53: 207–215.

Volkov, L. (1898). Itogi russko-pol’skogo primireniâ. Moskva: s.n. [Волков, Л. (1898). Итоги русско-польского примирения. Москва: s.n.].

Wiśniewska, A. (2000). Proces kształtowania się i rozwoju tożsamości etnicznej mieszkańców Wierszyny (Syberia Środkowa). Etnografia Polska, 44(1–2): 99–114.

Сборники документов

Stosunki Rzeczypospolitej Polskiej z Państwem Radzieckim 1918–1943. Wybór dokumentów (1991). Kumaniecki J. (Red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Materialy dlâ izučeniâ byta pereselencev, vodvorennyh v Tobol’skoj gubernii za 15 let (s konca 70-h godov po 1893 g.). (1885). T. 1: Istoriko-statističeskoe opisanie 100 poselkov. Moskva [Материалы для изучения быта переселенцев, водворенных в Тобольской губернии за 15 лет (с конца 70-х годов по 1893 г.). (1885). Т. 1: Историко-статистическое описание 100 поселков. Москва].

Obŝij svod po Imperii rezul’tatov razrabotki dannyh Pervoj Vseobŝej Perepisi naseleniâ, proizvedennoj 28 I 1897 g. (1904). T. 2. Sankt-Peterburg [Общий свод по Империи результатов разработки данных Первой Всеобщей Переписи населения, произведенной 28.I.1897 г. (1904). T. 2. Cанкт-Петербург].

Архивы

ГАИО (Государственный Архив Иркутской Области). Ф. 297, 600.

ГАНО (Государственный Архив Новосибирской Области). Ф. Р–1.

ГАТО (Государственный Архив Томской Области). Ф. 232.

РГИА (Российский Государственный Исторический Архив). Ф. 826, 1284.