Kadyk, czym jest i na jakich obszarach jest?

Abstrakt

Artykuł dotyczy obecności i pochodzenia leksemu kadyk w gwarze mazurskiej. Można go spotkać w tekstach literackich pisanych po niemiecku (dotyczących regionu mazurskiego, jak na przykład powieści Siegfrieda Lenza i baśnie Güntera Schiwego), a także w dialektach dolnoniemieckich, języku niemieckich mieszkańców Gdańska oraz na Kaszubach środkowych i północnych.

Autorka, porównując dane słownikowe, literackie i onomastyczne, stawia tezę, iż leksem ten (choć być może tylko sam rdzeń) jest bardzo wczesną pożyczką (prawdopodobnie dokonaną już w epoce bałtosłowiańskiej) z języków ugrofińskich. Korzysta przy tym z Gramatyki języka litewskiego Jana Otrębskiego, który pisał, że w językach fińskich istnieje wiele pożyczek z języków bałtyckich i zwrócił przy tym uwagę na to, że „datują się one z okresu, kiedy Finowie tworzyli niezbyt zróżnicowaną plemiennie jedność, a ich dialekty były sobie bardzo bliskie. Ale, kontynuuje tenże badacz dalej, w tym okresie i języki nazywane przez językoznawców bałtyckimi były mało różniącymi się od siebie dialektami jednego języka”.

Skoro zatem, uwzględniając powyższy sąd, zauważa autorka artykułu, istniały pożyczki z języków bałtyckich i to tak wczesne, to można założyć, że mogły one również zachodzić i w drugą stronę. A o wczesności tej pożyczki świadczyć może to, iż sam rdzeń *kad/iti pozostał wszak we wszystkich językach słowiańskich, choć leksem kadyk (poza obszarem, z którego go zapożyczano) znany jest obecnie tylko w językach bałtyckich, a także na terenie osadnictwa bałtyckiego (szczególnie tak zwanej Małej Litwy), w dialektach niemieckich Gdańska i poprzez dialekty dolnoniemieckie (lub nie, tu warto wspomnieć o teorii Hanny Popowskiej-Taborskiej i Witolda Cienkowskiego o bezpośredniej pożyczce leksemu z języka staropruskiego) przedostał się na Kaszuby północne i środkowe, gdzie jest on znany obok innych form: jiglena, jiglica, jałowić, jodłowiec. Wydaje się, że równie dobrze można założyć, że przenieśli go być może na te obszary niemieccy mieszkańcy Gdańska, którzy znali go z obszaru Prus Wschodnich, a w takim razie mielibyśmy do czynienia ze zjawiskiem wtórnej asymilacji na nowym obszarze.