Uniwersyteckie Czasopisma NaukoweRozważania nad genezą dwóch rosyjskich ornitonimów (ros. кукша oraz ронжа ‘sójka syberyjska’)
Słowa kluczowe:
bird names, Finno-Ugric loanwords, language contacts, RussianAbstrakt
The article discusses two Russian terms for ‘Siberian jay’, кукша and ронжа, which seem to be foreign borrowings. The Siberian jay (Perisoreus infaustus L.) is a small bird belonging to the family Corvidae with a widespread distribution in the coniferous forests of Northern Eurasia. It can be suggested that the Russians borrowed both ornithonyms from Finno-Ugric tribes, who much earlier settled in Eastern Europe. The Russian noun кукша could be borrowed not only from the Permian language (cf. Zyrian kukša ‘Siberian jay’), but also from a Balto-Finnic language (e.g. Karelian kuukšo ‘id.’). There is no doubt that these Finno-Ugric nouns go back to Uralic *kokśi ‘Siberian jay (or spotted nutcracker)’, with close cognates in the Samoyed languages (cf. ProtoSamoyed *käsə̑rä ‘spotted nutcracker, Nucifraga caryocatactes L.’). The origin of Russ. ронжа. dial. роньжа f. ‘Siberian jay’ is less transparent. Most researchers assume a borrowing from a Baltic source. Ornithonyms recorded in the East Baltic languages (e.g. Lithuanian rą́šis, Latvian ruozis ‘spotted nutcracker, Nucifraga caryocatactes L.’ < *ranšis / *ranžis) display a different meaning, as well as an unusual variation of stops (voiceless consonant vs. voiced consonant), which could have developed under the influence of Finno-Ugric languages. Indeed, a close equivalent can be found in the Mari language (e.g. West Mari ronγə̑ž ‘spotted nutcracker’). The Balto-Finnic languages display a different variant *närši (metathesized to or from *ränši) in the sense of ‘jay’ as well as a noun *räšni denoting ‘woodpecker’. Presumably Russ. ронжа. dial. роньжа ‘Siberian jay’ represents a loanword borrowed from an extinct Finno-Ugric language, e.g. Meryanic, Muromian or Meshcherian.
Downloads
Bibliografia
Alderton, D. (2008). Encyclopedia of European Birds. Bath: Parragon.
Anikin, A.E. (2000). Ètimologičeskij slovar’ russkih dialektov Sibiri. Moskva, Novosobirsk: Nauka [Аникин, А.Е. (2000). Этимологический словарь русских диалектов Сибири. Москва– Новосибирск: Наука].
Babkin, A.M., Sorokin, Û.S. (Red.) (1956). Slovar’ sovremennogo russkogo literaturnogo âzyka. T. 5. Moskva–Leningrad: Izdatel’stvo Akademii Nauk SSSR [Бабкин, А.М., Сорокин. Ю.С. (Ред.) (1956). Словарь современного русского литературного языка. T. 5. Москва–Ленинград: Издательство Академии Наук СССР].
Blažek, V. (1998). Old Prussian bird names. W: Smoczyński, W. (Red.). Colloquium Pruthenicum Secundum. Papers from the Second International Conference on Old Prussian held in Mogilany near Kraków, October 3rd–6th, 1996. Kraków: Universitas: 7–23.
Buga, K. (1959). Rinktiniai raštai. T. 2. Vilnius: Valstybinė.
Černý, W. (1975). A Field Guide in Colour to Birds. London: Octopus Books.
Collinder, B. (1977). Fenno-Ugric Vocabulary. An Etymological Dictionary of the Uralic Languages. Hamburg: Helmut Buske Verlag.
Dal’, V. (1881, 1882). Tolkovyj slovar’ živago velikorusskago âzyka Vladimira Dalâ. T. 2, 4. Sankt-Peterburg – Moskva: M.O. Vol’f [Даль, В. (1881, 1882). Толковый Словарь живaго великорусскaго языка Владимiра Даля. T. 2, 4. Санкт-Петербург – Москва: М.О. Вольф].
Donner, K. (1944). Kamassisches Wörterbuch nebst Sprachproben und Hauptzügen der Grammatik. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
Euler, W. (1985). Tiernamen im Altpreußischen. Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung, 48(1): 84–98.
Evgen’eva, A.P. (Red.) (1981–1984). Slovar’ russkogo âzyka v četyrëh tomah. Vol. 1–4. Moskva: Izdatel’stvo „Russkij âzyk” [Евгеньева, А.П. (Ред.) (1981–1984). Словарь русского языка в четырёх томах. Т. 1–4. Москва: Издательство «Русский язык»].
Felicyna, V.P., Šmeleva, I.N. (Red.) (1961). Slovar’ sovremennogo russkogo literaturnogo âzyka. Vol. 12. Moskva – Leningrad: Izdatel’stvo Akademii Nauk SSSR [Фелицына, В.П., Шмелева, И.Н. (Ред.) (1961). Словарь современного русского литературного языка. T. 12. Москва – Ленинград: Издательство Академии Наук СССР].
Filin, F.P., Sorokoletov, F.P. (Red.) (1977; 1980). Slovar’ russkih narodnyh govorov. Vyp. 12, 16. Leningrad: Nauka [Филин, Ф.П., Сороколетов, Ф.П. (Pед.) (1977; 1980). Словарь русских народных говоров. Вып. 12, 16. Ленинград: Наука].
Fraenkel, E. (1960–1962). Litauisches etymologisches Wörterbuch. B. 1–2. Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag.
Helimsky, E. (1997). Die matorische Sprache. Wörterzeichnis – Grundzüge der Grammatik – Sprachgeschichte. Szeged: JATE Finnugor Tanszék.
Hinze, F. (1996–1997). Die altpreußischen Bezeichnungen der Wild-Avifauna und des Hausgeflügels. Linguistica Baltica, 5–6: 145–181.
Janhunen, J. (1977). Samojedischer Wortschatz. Gemeinsamojedische Etymologien. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
Kalima, J. (1919). Die ostseefinnischen Lehnwörter im Russischen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
Kalima, J. (1927). Syrjänische Lehngut im Russischen. Finnisch-Ugrische Forschungen, 18(1): 1–56.
Karłowicz, J. (1907). Słownik gwar polskich. T. 5. Kraków: Akademia Umiejętności.
Kiparsky, V. (1968). Slavische und baltische b/p-Fälle. Scando-Slavica, 14: 73–97.
Kluk, K. (1779). Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie krajowych historyi naturalney początki i gospodarstwo. T. 2: O ptastwie. Warszawa: Drukarnia Ojców Pijarów.
Kuznecov, S.A. (Red.) (2003). Bol’šoj tolkovyj slovar’ russkogo âzyka. Sankt-Peterburg: „Norint” [Кузнецов, С.А. (Ред.) (2003). Большой толковый словарь русского языка. Санкт-Петербург: «Норинт»].
Larsson, L.-G. (1981). Three Baltic Loanwords in Fennic. Acta Universitatis Upsaliensis. Acta Societatis Linguisticae Upsaliensis, Nova Series 3(2). Uppsala: Almqvist & Wiksell: 17–55.
Laučûte, Û.A. (1982). Slovar’ baltizmov v slavânskih âzykah. Leningrad: Nauka [Лaучюте, Ю.А. (1982). Словарь балтизмов в славянских языках. Ленинград: Наука].
Leskien, A. (1891). Bildung der Nomina im Litauischen. Leipzig: S. Hirzel.
Lytkin, V.I., Gulâev, E.S. (1970). Kratkij ètimologičeskij slovar’ komi âzyka. Moskva: Nauka [Лыткин, В.И., Гуляев, Е.С. (1970). Краткий этимологический слоарь коми языка. Москва: Наука].
Łopaciński, H. (1899). Przyczynki do nowego słownika języka polskiego. Prace Filologiczne, 5: 681–976.
Majewski, E. (1889). Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. Warszawa: Księgarnia Teodora Paprockiego i S-ki.
Müllenbach, K., Endzelins, J. (1925–1927). Latviešu valodas vārdnīca / Lettisch-Deutsches Wörterbuch. Bd. 2. Rīgā: Lettische Kulturfond.
Müllenbach, K., Endzelins, J. (1927–1929). Latviešu valodas vārdnīca / Lettisch-Deutsches Wörterbuch. B. 3. Rīgā: Lettische Kulturfond.
Ožegov, S.I., Švedova, N.Û. (1997). Tolkovyj slovar’ russkogo âzyka. 4-oe Izd. Moskva: Azbukovnik [Ожегов, С.И., Шведова, Н.Ю. (1997). Толковый словарь русского языка. 4-oe изд. Москва: Азбуковник].
Pasternak, B. (1990). Doktor Żywago. Przełożyła E. Rojewska-Olejarczuk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Pasternak, B. (2004). Polnoe sobranie sočinenij s priloženiami. T. 4. Doktor Živago. Roman. Moskva: Slovo [Пастернак, Б. (2004). Полное собрание сочинний с приложенями. Т. 4. Доктор Живаго. Роман. Москва: Слово].
Preobraženskij, A.G. (1958). Ètimologičeskij slovar’ russkogo jazyka. Moskva: Gosudarstvennoe izdatel’stvo inostrannyh i nacional’nyh slovarej [Преображенский А.Г. (1958). Этимологический словарь русского языка. Москва: Государствеенное издательство иностранных и нациоальных cловарей].
Rédei, K. (1986–1988). Uralisches etymologisches Wörterbuch. Bd. 1. Budapest: Akadémiai Kiadó.
Rogožnikova, R.P. (Red.) (1991). Svodnyj slovar’ sovremennoj russkoj leksiki. T. 1–2. Moskva: Izdatel’stvo „Russkij âzyk” [Рогожникова, Р.П. (Ред.) (1991). Сводный словарь современной русской лексики. Т. 1–2. Москва: Издательство «Русский язык»].
Sadretdinova, G.A. (Red.) (1993). Slovar’ russkih starožil’českih govorov Srednego Priirtyš’â. Vol. 3. Tomsk: Izdatel’stvo Tomskogo universiteta [Садретдинова, Г.А. (Ред.) (1993). Словарь русских старожильческих говоров Среднего Прииртышья. Т. 3. Томск: Издательство Томского университета].
Sammallahti, P. (1988). Historical Phonology of the Uralic Languages with special Reference to Samoyed, Ugric and Permic. In: Sinor, D. (Ed.). The Uralic Languages. Description, History and Foreign Influence. Leiden–New York–København–Köln: E.J. Brill: 478–554.
Sauer, F. (1996). Ptaki lądowe. Leksykon przyrodniczy. Przekład i adaptacja E. Turyn i B. Urbańska. Warszawa: GeoCenter International.
Sławski, F. (2011). Słowotwórstwo, słownictwo i etymologia słowiańska. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Smoczyński, W. (2007). Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno: Uniwersytet Wileński.
Smoczyński, W. (2018). Lithuanian Etymological Dictionary. Vol. 1–5. Berlin: Peter Lang.
Sorokin, Û.S. (Red.) (2000). Slovar’ russkogo âzyka XVIII veka. Vyp. 11. Sankt-Peterburg: Nauka [Сорокин, Ю.С. (Pед.) (2000). Словарь русского языка XVIII века. Вып. 11.Санкт-Петербург: Наука].
Sorokoletov, F.P., Kuznecova, O.D. (Red.) (2000–2001). Slovar’ russkih narodnyh govorov. Vyp. 34–35. Sankt-Peterburg: Nauka [Сороколетов, Ф.П., Кузнецова, О.Д. (Pед.) (2000–2001). Словарь русских народных говоров. Вып. 34–35. Санкт-Петербург: Наука].
Strutyński, J. (1972). Polskie nazwy ptaków krajowych. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Taczanowski, W. (1882). Ptaki krajowe. T. 1. Kraków: Akademia Umiejętności w Krakowie.
Tihonov, A.N. (Red.) (2001). Kompleksnyj slovar’ russkogo âzyka. Moskva: Izdatel’stvo „Russkij âzyk” [Тихонов, А.Н. (Ред.) (2001). Комплексный словарь русского языка. Москва: Издательство «Русский язык»].
Toporov, V.N. (1984). Prusskij âzyk. Slovar’. T. K–L. Moskva: Nauka [Топоров, В.Н. (1984). Прусский язык. Словарь. Т. K–L. Москва: Наука].
Trubačev, O.N. (Red.) (1994). Ètimologičeskij slovar’ slavânskih âzykov. T. 21. Moskva: Nauka [Трубачев, О.Н. (Ред.) (1994). Этимологический словарь славянских языков. Т. 21. Москва: Наука].
Ušakov, D.N. (Red.) (1939). Tolkovyj slovar’ russkogo âzyka. T. 3. Moskva: Gosudarstvennoe izdatel’stvo inostrannyh i nacional’nyh slovarej [Ушаков, Д.Н. (Ред.) (1939). Толковый словарь русского языка. Т. 3. Москва: Государственное издательство иностранных и национальных словарей].
Vasmer, M. (1950–1958). Russisches etymologisches Wörterbuch. Heildelberg: Carl Winter.
Vasmer, M. (1986–1987). Ètimologičeskij slovar’ russkogo âzyka. T. 1–4. Moskva: Progress [Фасмер, М. (1986–1987). Этимологический словарь русского языка. Т. 1–4. Москва: Прогресс].
Wojan, K. (2016). Język fiński w teorii i praktyce. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Wrześniowski, A. (1885). Spis wyrazów podhalskich. Kraków: Drukarnia W.L. Anczyca i Spółki.
Zawadzki, A. (1840). Fauna der galizisch-bukowinisch Wirbelthiere. Stuttgart: C. Schweizerbarts Verlagshandlung.
Źródła elektroniczne / Electronic sources
Кукша. (Online) https://ru.wikipedia.org/wiki/кукша (dostęp: 14.10.2021).
Ронгыж (кек). (Online) https://mrj.wikipedia.org/wiki/Ронгыж (кек) (dostęp: 30.09.2021).
Smoczyński, W. (2021). Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wydanie drugie, poprawione i znacznie rozszerzone. Na prawach rękopisu. Data utworzenia pliku: 29.09.2021. (Online) https://rromanes.org/pub/alii/Smoczyński%20W.%20Słownik%20etymologiczny%20języka%20litewskiego.pdf (dostęp 30.09.2021).
_(1).png){kind=logo}
