Asymmetrien im deutschen und polnischen kollektiven Gedächtnis als Hintergrund der polnischen Sebald-Übersetzungen

Abstrakt

Asymetrie niemieckiej i polskiej pamięci zbiorowej jako kontekst polskich przekładów prozy W.G. Sebalda

W artykule podjęto próbę wykorzystania kategorii „pamięci zbiorowej” (w oparciu o niemieckie badania kulturoznawcze nad pamięcią, reprezentowane m.in. przez Jana i Aleidę Assmannów oraz Astrid Erll) w studiach nad przekładem artystycznym, rozumianym jako jedna z form recepcji dzieła literackiego. Przydatność pojęcia „pamięci zbiorowej” pokazano na przykładzie prozy W.G. Sebalda i jej recepcji w Polsce. Opóźnienie w publikacji przekładów oraz specyficzna kolejność, w jakiej poszczególne utwory niemieckiego pisarza prezentowane są polskim czytelnikom, jak również głosy polskich krytyków literackich, którzy zwracają uwagę na inne aspekty niż krytycy niemieccy – te zjawiska recepcji można wytłumaczyć rozbieżnościami między polską a niemiecką pamięcią zbiorową. Różnice te dotyczą takich problemów, jak np. historiozoficzna interpretacja Holocaustu i możliwość jego przedstawienia środkami estetycznymi, a także ocena europejskiego dziedzictwa kolonialnego. W artykule poruszono także problem języka jako elementu i medium pamięci zbiorowej. Porównanie oryginałów Sebalda z polskimi przekładami wykazało, że wskutek różnic systemowych między polskim a niemieckim w tłumaczeniu nie zawsze udaje się oddać specyfikę idiolektu Sebalda, wykorzystującego różne socjolekty i odmiany historyczne języka niemieckiego. Aluzje językowe do pewnych treści niemieckiej pamięci kulturowej stają się zatem nieczytelne dla polskich odbiorców.