Prolegomena do parametryzacji ekwiwalentów kontekstowych i słownikowych w bitekście polsko-rosyjskim: wymiar lakunarności (na przykładzie utworu gatunku fantasy

Yury Fedorushkov; Weronika Dudzińska (Grązik)

doi:10.26881/srg.2024.11.10

Autor

Yury Fedorushkov Adam Mickiewicz University in Poznań https://orcid.org/0000-0001-9433-0956
Weronika Dudzińska (Grązik) Adam Mickiewicz University in Poznań https://orcid.org/0009-0001-8534-3365

DOI:

https://doi.org/10.26881/srg.2024.11.10

Słowa kluczowe:

lakunarność, bitekst, tagowanie, uczenie maszynowe

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest zagadnieniu lakunarności w badaniach nad polsko-rosyjskim bitekstem (BTXT) i powiązaniu tych badań z dziedziną systemów uczących się. Zdefiniowano, czym jest zjawisko lakunarności i jakie są rodzaje luk w BTXT. Analizę przeprowadzono na trzydziestu BTXT typu {zdanie X L1|||zdanie X L2} zaczerpniętych odpowiednio z powieści Andrzeja Sapkowskiego Boży bojownicy i jej rosyjskiego przekładu Божьи воины autorstwa Jewgienija Wajsbrota. Podstawowym kryterium analizy jest asymetria między L1 (np. zdaniem w języku polskim) i L2 (np. zdaniem w języku rosyjskim) w ramach serii parametrów: typ konotacji, przynależność do stylu funkcjonalnego, frazem/niefrazem, hapaks, znaczenie sumaryczne/asumaryczne, dystrybucja komponentów, metaforyczność/niemetaforyczność, znaczenie leksykalne komponentów, przynależność do klasy paremii. Lakunarność rozumiana jest jako brak określonej cechy lub sumy cech w zdaniu X w L2 w stosunku do zdania X w L1. Taka lakunarność jest utożsamiana z asymetrią cech. Wyniki parametryzacji wspomnianej asymetrii świadczą, że parametryzacja i tagowanie BTXT mogą mieć właściwości modularne, co z kolei może służyć do trenowania sieci neuronowej, tj. do głębszej (automatycznej, niemanualnej) analizy większej liczby równoległych tekstów. W badaniu najwięcej uwagi poświęcono frazemom (FR) – kolokacjom i idiomom.

Downloads

Bibliografia

Ahmanova, O.S. (2007). Slovar’ lingvističeskih terminov. Moskva: Komkniga [Ахманова, О.С. (2007). Словарь лингвистических терминов. Москва: КомКнига].

Chlebda, W. (2011). Ekwiwalencja i ekwiwalenty: między słownikiem a tekstami. W: Chlebda, W. (Red.). Na tropach translatów: W poszukiwaniu odpowiedników przekładowych. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego: 21–43.

Chlebda, W. (Red.). (2011). Na tropach translatów: W poszukiwaniu odpowiedników przekładowych. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Doroszewski, W. (1958). Słownik języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. (Online) http://doroszewski.pwn.pl (dostęp 17.05.2021).

Dun’, N.L. (2007). Intralingval’nye lakuny v leksičeskoj sisteme russkogo âzyka. Visnik Sumdu. Seriâ Fìlologiâ, 1: 135–141 [Дунь, Н.Л. (2007). Интралингвальные лакуны в лексической системе русского языка. Вiсник СумДУ. Серiя Філологiя, 1: 135–141].

Fedorushkov, Y. (2018). Prolegomena do tagоwania frazemów w równoległym korpusie rosyjsko- -polskim (literatura piękna) w aspekcie przekładoznawczym. Acta Polono-Ruthenica, 23(2): 55– 73. DOI: https://doi.org/10.31648/apr.2531.

Fedorushkov, Y. (2019). Adaptacja warsztatu leksykograficznego do automatyzacji rozpoznawania frazemów w systemie uczącym się: na przykładzie konstrukcji werbo-nominalnych języka rosyjskiego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu imienia Adama Mickiewicza.

Fedorushkov, Y., Jurkiewicz, D., Graliński, F. (2018). Prolegomena do automatyzacji rozpoznawania rosyjskich frazemów werbo-nominalnych. W: Aleksandrzak, M. (Red.). Języki specjalistyczne w lingwistyce stosowanej: między teorią i praktyką. Z. 23: Seria wydawnicza „Język – Kultura – Komunikacja”. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu imienia Adama Mickiewicza: 107–140.

Grabowski, Ł. (2018). Kilka słów o formuliczności z różnych perspektyw językoznawczych. W: Pstyga, A., Kananowicz, T., Buchowska, M. (Red.). Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza. T. 7: Frazeologia z pespektywy językoznawcy i tłumacza. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego: 67–76.

Lebda, R. (2009). Wielki słownik frazeologiczny. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe.

Luk’ânova, E. (2022). Frazeologizmy o baranah i ovcah na pol’skom âzyke. (Online) https://propolski.com/2020/05/04/frazeologizmy-o-owcach-baranach/ (dostęp 15.05.2022) [Лукьянова, E. (2022). Фразеологизмы о баранах и овцах на польском языке. (Online) https://propolski. com/2020/05/04/frazeologizmy-o-owcach-baranach/ (доступ 15.05.2022)].

Mikolov, T. et al. (2013). Efficient estimation of word representations in vector space. (Online) arXiv:1301.3781 [cs.CL] (dostęp 12.01.2021).

Mykowiecka, A., Marciniak, M., Wawer, A. (2018). Metaphorical or Both? Detecting Metaphoricity in Isolated Adjective-Noun Phrases. W: Beigman Klebanov, B. et al. (Ed.). Proceedings of the Workshop on Figurative Language Processing. New Orleans, Louisiana: Association for Computational Linguistics, 27–33. DOI: 10.18653/v1/W18-0904.

Ožegov, S.I., Švedova, N.Û. (2006). Tolkovyj slovar’ russkogo âzyka: 80 000 slov i frazeologičeskih vyraženij. Moskva: A TEMP. (Online) https://lexicography.online/explanatory/ozhegov/ (dostęp 12.01.2021) [Ожегов, С. И., Шведова, Н. Ю. (2006). Толковый словарь русского языка: 80 000 слов и фразеологчиеских выражений. Москва: А ТЕМП. (Online) https://lexicography.online/ explanatory/ozhegov/ (доступ 12.01.2021)].

Pęzik, P. (2018). Facets of prefabrication. Perspectives on modelling and detecting phraseological units. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Sapkowski, A. (2004). Boży bojownicy. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA.

Sapkovskij, A. (2008). Bož’i voiny. Per. s pol. J. P. Wajsbrot. Moskva: AST [Сапковский, А. (2008). Божьи воины, пер. с пол. Е. П. Вайсброт. Москва: АСТ].

SJP PWN – Słownik języka polskiego PWN5 . (Online) https://sjp.pwn.pl (dostęp 13.05.2021).

Szerszunowicz, J. (2016). Lakunarne jednostki wielowyrazowe w perspektywie międzyjęzykowej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Teliâ, E.N. (2006). Bol’šoj frazeologičeskij slovar’ russkogo âzyka. Moskva: AST-Press. (Online) https:// phrase_dictionary.academic.ru/2210 (dostęp 12.01.2021. [Телия, Е.Н. (2006). Большой фразеологический словарь русского языка. Москва: АСТ-Пресс. (Online) https://phrase_dictionary. academic.ru/2210 (dostęp 12.01.2021)].

Ušakov, D.N. (2014). Bol’šoj tolkovyj slovar’ sovremennogo russkogo âzyka. Moskva: Adelant. (Online) https://ushakovdictionary.ru/ (dostęp 12.01.2021) [Ушаков, Д.Н. (2014). Большой толковый словарь современного русского языка. Москва: Аделант. (Online) https://ushakovdictionary. ru/ (dostęp 12.01.2021)].

Zaharenko, E.N., Komarova, L.N., Nečaeva, I.V. (2003). Novyj slovar’ inostrannyh slov: 25 000 slov i slovosočetanij. Moskva: Azbukovnik. (Online) http://slovari.ru/ default.aspx?p=232 (dostęp 12.01.2021) [Захаренко, Е.Н., Комарова, Л.Н., Нечаева, И.В. (2003). Новый словарь иностранных слов: 25 000 слов и словосочетаний. Москва: Азбуковник. (Online) http://slovari. ru/ default.aspx?p=232 (доступ 12.01.2021)].

Żmigrodzki, P. (2007). Wielki słownik języka polskiego. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN. (Online) https://www.wsjp.pl (dostęp 15.05.2021).

Žukov, V.P. (1991). Slovar’ russkih poslovic i pogovorok. Moskva: Russkij âzyk [Жуков, В.П. (1991). Словарь русских пословиц и поговорок. Москва: Русский язык].