Antyrosyjskie działania grupy Anonymous jako element kultury hakerskiej w kontekście agresji Rosji na Ukrainę
DOI:
https://doi.org/10.26881/srg.2024.11.12Słowa kluczowe:
Anonymous, Rosja, Ukraina, cyberataki, hakerstwo, haker, Władimir Putin, wojna, haktywizmAbstrakt
Celem artykułu jest przybliżenie kultury hakerskiej i zobrazowanie antywojennych, a także antyputinowskich działań grupy Anonymous. Działania te pojawiły się po napaści Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku. Szybko przybrały na intensywności, równolegle do eskalacji wojennego barbarzyństwa, którego źródło było i wciąż pozostaje na Kremlu. Autorki starają się pokazać, że niekorzystny wizerunek cyberprzestępców, do jakich zalicza się zazwyczaj także grupę Anonymous, załamuje się, gdy bierze się pod uwagę fakt, iż ich aktywność w Sieci miała również pozytywny wymiar etyczny. W początkowym okresie ukraińsko-rosyjskiego konfliktu zbrojnego członkowie tej międzynarodowej społeczności postawili sobie za zadanie przeprowadzenie akcji uświadamiających obywateli Federacji Rosyjskiej o rzeczywistych pobudkach wywołania wojny przez Władimira Putina w Ukrainie i o jej przerażających skutkach. Materiał źródłowy i zarazem analityczny stanowiły informacje zamieszczone na specjalistycznym portalu „Komputer Świat”.
Downloads
Bibliografia
Bendyk, E. (2011). Hakerstwo, pochwała wolności. W: Jordan, T. Hakerstwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN: 7–15.
Castells, M. (2003). Galaktyka Internetu. Refleksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Chantizis, F., Stais, I. (2022). Hakowanie internetu rzeczy w praktyce. Przewodnik po skutecznych metodach atakowania IoT. Gliwice: Wydawnictwo Helion.
Filipiak, M. (1999). Od subkultury do kultury alternatywnej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Gajda, J. (2009). Antropologia kulturowa: Wprowadzenie do wiedzy o kulturze. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Gordon, M. M. (1947). The Concept of the Sub-Culture and Its Application. Social Forces, 26: 40–42.
Jordan, T. (2011). Hakerstwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Krajewski, M. (2005). Kultury kultury popularnej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Kroeber, A., Kluckhohn, C. (1952). Culture: A Critical Review of Concepts and Definitions. Cambridge: Havard University.
Li, V. (2023). Bug Bounty Bootcamp. Przewodnik po tropieniu i zgłaszaniu luk w zabezpieczeniach. Przeł. L. Lachowski. Gliwice: Wydawnictwo Helion.
Mitnick, K. (2019). Duch w sieci. Moje przygody jako najbardziej poszukiwanego hakera wszech czasów. Gliwice: Wydawnictwo Helion.
Pietrowicz, K. (2004). Etyka hakerska Wyzwanie dla konsumeryzmu?. W: Szlendak, T., Pietrowicz, K. (Red.). „Na pokaz. O konsumeryzmie w kapitale bez kapitału”. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika: 201–212.
Wark, McKenzie. (2004). A Hacker Manifesto. Cambridge: Harvad University Press.
Zaród, M. (2017). Hakerzy i kolektywy hakerskie w Polsce. Od operacjonalizacji do laboratoriów i stref wymiany. Studia Socjologiczne, 1: 225–252.
Źródła internetowe / Internet sources
AI, (2023). Czym jest uczenie maszynowe?. (Online) https://www.sap.com/poland/products/artificial-intelligence/what-is-machine-learning.html (dostęp 28.11.2023).
B. a. (2011). Najgłośniejsze ataki cd. (Online) https://www.benchmark.pl/testy_i_recenzje/anonymous-geneza-i-glosne-ataki-anonimowych/strona/15117.html (dostęp 24.02.2024).
B. a. (2012). Hakerzy Anonymous: więcej zapału niż umiejętności. (Online) https://forsal.pl/ artykuly/588323,hakerzy-anonymous-wiecej-zapalu-niz-umiejetnosci.html (dostęp 22.01.2023).
B. a. (2016). Anonymous wypowiadają „wojnę totalną” Trumpowi. (Online) https://tvn24.pl/biznes/ ze-swiata/wybory-w-usa-anonymous-wypowiada-wojne-totalna-trumpowi-ra627554-4468301 (dostęp 24.02.2024).
B. a. (2022a). Rosja tworzy własną internetową rzeczywistość. (Online) https://www.komputerswiat. pl/artykuly/rosja-tworzy-wlasna-internetowa-rzeczywistosc/dh2g0gl (dostęp 11.11.2022).
B. a. (2022b). Największy sekret Kremla: ile wart jest majątek Putina. (Online) https://www.forbes. pl/biznes/ile-wart-jest-majatek-putina-jakie-straty-poniesie-prezydent-rosji-wskutek-sankcji/ c93ng12 (dostęp 20.04.2024).
B. a. (2022c). Haker jako potencjalne zagrożenie dla twoich danych. (Online) http://www.iniejawna. pl/pomoce/haker.html (dostęp 29.05.2022).
Bolanowski, J. (2012). Protest przeciw ACTA, atak hakerów Anonymous, czyli powstanie styczniowe w internecie. (Online) https://forsal.pl/artykuly/586784,protest-przeciw-acta-atak-hakerow-ano nymous-czyli-powstanie-styczniowe-w-internecie.html (dostęp 24.02.2024).
Box. (2022). Tak chińskie firmy pomagają Rosji obchodzić sankcje. (Online) https://businessinsider. com.pl/gospodarka/tak-chinskie-firmy-pomagaja-rosji-obchodzic-sankcje/zh07424 (dostęp 30.11.2023).
Brzeziński, W. (2022). Zanim hakerzy atakowali Rosję, czyli długa historia… hakowania!. (Online) https://geekweek.interia.pl/raporty/raport-grunt-to-komunikacja/artykuly/news-zanimhakerzy-atakowali-rosje-czyli-dluga-historia-hakowania,nId,5952881 (dostęp 29.05.2022).
Chwistek, M. (2022a). 10 najgłośniejszych operacji Anonymous przeciwko Rosji Putina. (Online) https://www.komputerswiat.pl/wideo/wydarzenia/10-najglosniejszych-operacji-anonymousprzeciwko-rosji-putina/g6q31k9 (dostęp 12.11.2022).
Chwistek, M. (2022b). Anonymous wykradli i udostępnili 800 GB danych rosyjskiego urzędu cenzury Roskomnadzor. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous-wykradli-i-udostepnili-800-gb-danych-rosyjskiego-urzedu-cenzury/cyn7953 (dostęp 11.11.2022).
Chwistek, M. (2022c). Anonymous opublikowali dokumenty dotyczące rosyjskiej misji na Księżyc. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/wydarzenia/anonymous-opublikowalidokumenty-dotyczace-rosyjskiej-misji-na-ksiezyc/fksvwx2 (dostęp 11.11.2022).
Chwistek, M. (2022d). Anonymous opublikowali kolejne rosyjskie maile. 200 tys. Pochodzi z rosyjskiego Ministerstwa Kultury. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/ anonymous-opublikowali-kolejne-rosyjskie-maile-200-tys-pochodzi-z-rosyjskiego/lllq56g (dostęp 11.11.2022).
Chwistek, M. (2022e). Anonymous udostępnili 35 tys. Dokumentów banku centralnego Rosji. Umowy, transakcje i raporty o stanie gospodarki. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/ wydarzenia/anonymous-udostepnili-35-tys-dokumentow-banku-centralnego-rosji-umowytransakcje-i/v2wf705 (dostęp 12.11.2022).
Chwistek, M. (2022f). Anonymous – historia i teraźniejszość. Dziś atakują Rosję, ale zaczynali znacznie bardziej „skromnie”. (Online) https://www.komputerswiat.pl/artykuly/redakcyjne/anonymoushistoria-i-terazniejszosc-dzis-atakuja-rosje-ale-zaczynali-znacznie/j5h12el (dostęp 22.01.2023).
Cioch, Ł. (2023). Hackathony: na czym polegają i kto może na nich skorzystać?. (Online) https://www. lcmedia.pl/hackathony-na-czym-polegaja-i-kto-moze-na-nich-skorzystac (dostęp 28.11.2023).
Długosz, D. (2022a). Google wprowadza bolesne ograniczenia dla Rosjan. Chodzi o aplikacje na Androida. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/aplikacje/google-wprowadzabolesne-ograniczenia-dla-rosjan-chodzi-o-aplikacje-na-androida/c2g2zzm (dostęp 11.11.2022).
Długosz, D. (2022b). Facebook nie będzie blokował gróźb śmierci wobec rosyjskich żołnierzy i Putina. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/internet/facebook-nie-bedzie-blokowalgrozb-smierci-wobec-rosyjskich-zolnierzy-i-putina/qwjbw5w?utm_source=www.komputerswiat.pl_viasg_komputerswiat&utm_medium=referal&utm_campaign=leo_automatic&srcc=ucs&utm_v=2 (dostęp 11.11.2022).
Frąckiewicz, M. (2022). Anonymous chwalą się przechwyceniem rozkazu rosyjskiego generała. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/wydarzenia/anonymous-chwala-sieprzechwyceniem-rozkazu-rosyjskiego-generala/mt2kteq (dostęp 11.11.2022).
Frymorgen, B. (2016). „Anonymous” grozi Trumpowi: Ujawnimy twoje powiązania z rosyjską mafią. (Online) https://www.rmf24.pl/raporty/raport-wybory-prezydenckie-w-usa-2016/fakt/newsanonymous-grozi-trumpowi-ujawnimy-twoje-powiazania-z-rosyjsk,nId,2338506#crp_state=1 (dostęp 24.02.2024).
Gazetaprawna.pl (2022). Haker: Czarny, Szary, a może Biały. Co to jest „white hacking” i czy jest legalny?. (Online) https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/1447091,white-hacking-odpowiedzialnosc-karna.html (dostęp 29.05.2022).
Gibbs, S. (2016). Anonymous collective declares ‘total war’ on Donald Trump, again. (Online) https:// www.theguardian.com/technology/2016/mar/15/anonymous-declares-total-war-on-donaldtrump-again (dostęp 24.02.2024).
Gołąbiowski, Ł. (2022a). Anonymous o wojnie w cyberprzestrzeni z Rosją i Putinem. „Nie robimy tego dla pieniędzy”. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous-o-wojnie-w-cyberprzestrzeni-z-rosja-i-putinem-nie-robimy-tego-dla-pieniedzy/542tn8r (dostęp 11.11.2022).
Gołąbiowski, Ł. (2022b). Wódka na celowniku Anonymous. Rosyjski bot odsyłał do narzędzia polskich hakerów. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/wodka-nacelowniku-anonymous-rosyjski-bot-odsylal-do-narzedzia-polskich-hakerow/vx86485 (dostęp 12.11.2022).
Gołąbiowski, Ł. (2022c). Anonymous publikują wiadomość do Putina. „Szykujemy operację specjalnie dla ciebie”. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/wydarzenia/anonymouspublikuja-wiadomosc-do-putina-szykujemy-operacje-specjalnie-dla-ciebie/qng6m3q (dostęp 11.11.2022).
Górski, M. (2022). Usłyszał o nich cały świat. Mija 35 lat od hakerskiego ataku „Solidarności”. (Online) https://bydgoszcz.tvp.pl/49861584/hakerski-atak-solidarnosc (dostęp 29.05.2022).
Hosenball, M. (2016). Hacker who exposed Hillary Clinton’s email server expected to plead guilty. (Online) https://www.reuters.com/article/idUSKCN0YF2KW/ (dostęp 24.02.2024).
HUT. (2024). (Online) https://cdaction.pl/newsy/anonymous-kontra-sony-czyli-wojna-hakerow-zkorporacja (dostęp 24.02.2024).
Jabłońska, K. (2023). Kim są Anonymous i czym się zajmują?. (Online) https://www.radiokrakow.pl/ aktualnosci/kim-sa-anonymous-i-czym-sie-zajmuja (dostęp 24.01.2023).
Jankowski, P. (2022). Największe ataki hakerskie na serwisy: Steam, PlayStation Network, Xbox Live. (Online) https://www.benchmark.pl/aktualnosci/ataki-hakerskie-na-steam-playstationnetwork-xbox-live.html (dostęp: 29.05.2022).
Kłoskowska, A. (1980). Kultura masowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Koch, M. (2023). Idee są kuloodporne. Historia Anonymous. (Online) https://isportal.pl/idee-sa-kuloodporne-historia-anonymous/ (dostęp 22.01.2023).
Kotowski, A. (2022a). Hakerzy zhakowali VKontakte i rozesłali do Rosjan informacje o wojnie w Ukrainie. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/internet/hakerzy-zhakowali-vkontakte-i-rozeslali-do-rosjan-informacje-o-wojnie-w-ukrainie/4nclcy2 (dostęp 11.11.2022).
Kotowski, A. (2022b). Anonymous wypowiedzieli cyberwojnę rosyjskiemu rządowi. Nie działa wiele stron. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/wydarzenia/anonymous-wypowiedzieli-cyberwojne-rosyjskiemu-rzadowi-nie-dziala-wiele-stron/phwns5v (dostęp 11.11.2022).
Kotowski, A. (2022c). Anonymous zhakowali stronę rosyjskiego Ministerstwa Rozwoju Gospodarki. Baza danych trafiła do sieci. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous-zhakowali-strone-rosyjskiego-ministerstwa-rozwoju-gospodarki-baza-danyc h/0h14j6g (dostęp 11.11.2022).
Kotowski, A. (2022d). Anonymous twierdzą, że zdobyli częstotliwości radiowe i kody Morse’a używane przez rosyjskie wojska. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous-twierdza-ze-zdobyli-czestotliwosci-radiowe-i-kody-morsea-uzywane-przez/ y6j3wmd (dostęp 11.11.2022).
Kotowski, A. (2022e). Anonymous dotrzymali słowa. Twierdzą, że zhakowali Nestle za pozostanie w Rosji. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous-dotrzymali-slowa-twierdza-ze-zhakowali-nestle-za-pozostanie-w-rosji/ehvybxy (dostęp 12.11.2022).
Kotowski, A. (2022f). Anonymous ujawnili listę celów. Będą atakować firmy, które nie wycofały się z Rosji. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymousodnosza-sie-do-masakry-w-buczy-i-firm-ktore-nadal-wspolpracuja-z-rosja/ty42hsh (dostęp 12.11.2022).
Kotowski, A. (2022g). Anonymous opublikowali 768 tys. maili spółki Gazpromu. (Online) https:// www.komputerswiat.pl/aktualnosci/wydarzenia/anonymous-opublikowali-768-tys-mailispolki-gazpromu/ccv9lge (dostęp 12.11.2022).
Kotowski, A. (2022h). Anonymous zhakowali rosyjską firmę energetyczną. Do sieci wyciekło 1,2 mln maili. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymouszhakowali-rosyjska-firme-energetyczna-do-sieci-wycieklo-12-mln-maili/rblqnmk (dostęp 12.11.2022).
Kotowski, A. (2022i). Hakerzy stworzyli narzędzie do walki z propagandą. Pozwala wysłać wiadomość e-mail lub WhatsApp do losowego Rosjanina. (Online) https://www.komputerswiat.pl/ aktualnosci/wydarzenia/hakerzy-stworzyli-narzedzie-do-walki-z-propaganda-pozwala-wyslacwiadomosc-e-mail-lub/f637sq9 (dostęp 12.11.2022).
Kotowski, A. (2022j). Anonymous zhakowali jacht Putina. Wyznaczyli mu kurs do „piekła”. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous-zhakowali-jachtputina-wyznaczyli-mu-kurs-do-piekla/eg8zc6r (dostęp 11.11.2022).
Kozłowski, A. (2023). „Dzisiaj świat hakerom przyklaskuje”. Rozmowa z dr Karoliną Małagocką o grupie Anonymous. (Online) https://polskieradio24.pl/5/1222/Artykul/2916555,dzisiaj-swiat-hakerom-przyklaskuje-rozmowa-z-dr-karolina-malagocka-o-grupie-anonymous (dostęp 24.01.2023).
Ładan, A. (2022). Ofensywa Anonymous: tym razem wymazali 65 TB danych Rosawiacji. (Online) https://www.computerworld.pl/news/Ofensywa-Anonymous-tym-razem-wymazali-65-TBdanych-Rosawiacji,437364.html?utm_source=news&utm_campaign=polecane&utm_medium=tags (dostęp 12.11.2022).
Matacz, M. (2023). Nad Anonymous nikt nie ma kontroli. (Online) https://forsal.pl/lifestyle/technologie/artykuly/8375912,nad-anonymous-nikt-nie-ma-kontroli.html (dostęp 24.01.2023).
Mileszko, T. (2022). Hakerzy z Anonymous zablokowali rosyjską agencję informacyjną TASS. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/internet/hakerzy-z-anonymous-zablokowalirosyjska-agencje-informacyjna-tass/yj04clf (dostęp 11.11.2022).
Modzelewska, K. (2023). Anonymous z polskim pierwiastkiem. Haker zdradza, jak Squad 303 stał się częścią legendarnego kolektywu. (Online) https://www.dobreprogramy.pl/anonymous-moze-byckazdy-z-nas-haker-zdradza-jak-stac-sie-czescia-legendarnego-kolektywu,6809808245303936a (dostęp 22.01.2023).
Murek, M. (2015). Historia hakerów – od robaka w komputerze do zaawansowanych cyberbroni. (Online) https://geekweek.interia.pl/news-historia-hakerow-od-robaka-w-komputerze-dozaawansowanych-cy,nId,1837681 (dostęp 28.04.2022).
Niemiec, W. (2023). Co wiadomo o grupie Anonymous?. (Online) https://gospy.pl/blog/205_co-wiadomo-o-grupie-anonymous.html (dostęp 22:01.2023).
Nowak, A. (2023). Megaupload znika z sieci. Anonymous atakują w odwecie. (Online) https://di.com. pl/megaupload-znika-z-sieci-anonymous-atakuja-w-odwecie-wideo-42994 (dostęp 24.01.2023).
PAP/AK. (2011). Anonymous grożą atakiem na nowojorską giełdę. (Online) https://www.forbes.pl/ wiadomosci/hakerzy-z-anonymous-chca-zaatakowac-wall-street/5frs5v4 (dostęp 24.02.2024).
Pracuj.pl. (2023). Hakerzy Anonymous – co robią i dlaczego nie znajdziesz takich ofert pracy?. (Online) https://porady.pracuj.pl/zycie-zawodowe/hakerzy-anonymous-co-robia-i-dlaczego-nieznajdziesz-takich-ofert-pracy/ (dostęp 22.01.2023).
Raymond, E. (2017). Jak zostać Hackerem?. Przeł. M. Pętlicki. (Online) https://docer.pl/doc/n5c05n5 (dostęp 28.04.2023).
Rudnicki, R. (2022a). Anonymous podsumowują swoje działania podczas wojny. „Pokazali słabość rosyjskich zabezpieczeń”. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/internet/anonymous- -podsumowuja-swoje-dzialania-podczas-wojny-pokazali-slabosc-rosyjskich/ew9h0r1 (dostęp 24.01.2023).
Rudnicki, R. (2022b). Ataki hakerskie Anonymous. Oto 10 najsłynniejszych akcji „haktywistów”. (Online) https://www.komputerswiat.pl/artykuly/redakcyjne/ataki-hakerskie-anonymous-oto-10- najslynniejszych-akcji-haktywistow/w0zp9t7#slajd-1 (dostęp 22.01.2023).
Rudnicki, R. (2022c). Hakerzy Anonymous włamali się do wewnętrznego systemu monitoringu Kremla. „Teraz jesteśmy wewnątrz murów”. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/wydarzenia/hakerzy-anonymous-wlamali-sie-do-wewnetrznego-systemu-monitoringu-kremlateraz/4mhl5w8 (dostęp 11.11.2022).
Rudnicki, R. (2022d). Polska grupa hakerów powiązanych z Anonymous bierze udział w akcji „Dzień wstydu”. Zhakowano m.in. rosyjską telewizję. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/internet/polska-grupa-hakerow-powiazanych-z-anonymous-bierze-udzial-w-akcji-dzienwstydu/m06kex3 (dostęp 11.11.2022).
Rybakow, D. (2023). Pierwsza cyberwojna światowa. Anonymous przeciwko Rosji. (Online) https:// www.lrt.lt/pl/wiadomosci/1261/1735171/pierwsza-cyberwojna-swiatowa-anonymousprzeciwko-rosji (dostęp 22.01.2023).
Sieja, B. (2022a). Anonymous atakują kolejny raz. Celem hakerów sieć, której klientami jest 8 mln Rosjan. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous-atakuja-kolejny-raz-celem-hakerow-siec-ktorej-klientami-jest-8-mln-rosjan/m8mdtbm (dostęp 11.11.2022).
Sieja, B. (2022b). Anonymous włamali się do drukarek w Rosji. Powielają antyrządowe ulotki i instrukcje obejścia cenzury w sieci. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous-wlamali-sie-do-drukarek-w-rosji-powielaja-antyrzadowe-ulotki-iinstrukcje/0kq0591 (dostęp 12.11.2022).
Sieja, B. (2022c). Anonymous zaatakowali strony Leroy Merlin, Auchan i innych marek, które nie wycofały się z Rosji. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous-zaatakowali-strony-leroy-merlin-auchan-i-innych-marek-ktore-nie-wycofaly/7glc2md (dostęp 12.11.2022).
Snoch, J. (2022a). Anonymous hakują rosyjskie ministerstwo obrony. Ogromny wyciek danych. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/internet/anonymous-hakuja-rosyjskieministerstwo-obrony-ogromny-wyciek-danych/thcesd3 (dostęp 11.11.2022).
Snoch, J. (2022b). Anonymous zhakowali rosyjską agencję celną ALET. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous-zhakowali-rosyjska-agencje-celnaalet/5h6p687 (dostęp 11.11.2022).
Snoch, J. (2022c). Anonymous zhakowali Rosyjski Kościół Prawosławny. Wyciekło 15 GB danych. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous-zhakowalirosyjski-kosciol-prawoslawny-wycieklo-15-gb-danych/ll7v2hk (dostęp 12.11.2022).
Snoch, J. (2022d). Hakerzy włamali się do systemów informatycznych rosyjskiego metra. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/hakerzy-wlamali-sie-do-systemowinformatycznych-rosyjskiego-metra/3mvg4ye (dostęp 12.11.2022).
Snoch, J. (2022e). Rosyjska firma Enerpred kolejną ofiarą Anonymous. (Online) https://www. komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/rosyjska-firma-enerpred-kolejna-ofiaraanonymous/6w9qzpt (dostęp 12.11.2022).
Svitlyk, Y. (2023). Kim jest Anonymous? Historia hakerów, którzy zmieniają świat. (Online) https:// root-nation.com/pl/articles-pl/pl-kim-jest-anonymous-historia-hakerow/ (dostęp 22.01.2023).
Szewczyk, A. (2023). Anonymous: Wojownicy w słusznej sprawie. (Online) https://www.vogue.pl/a/ anonymous-haktywisci-walcza-z-rosja (dostęp 24.01.2023).
T.J. (2023). Anonymous. Kim są i jakie spektakularne akcje przeprowadzili. (Online) https://serwisy.gazetaprawna.pl/nowe-technologie/artykuly/8406223,anonymous-kim-sa-i-jakie-spektakularneakcje-przeprowadzili.html (dostęp 22.01.2023).
Warzecha, S. (2023). Anonymous. Od internetowych trolli do wirtualnej potęgi. (Online) https://weszlo.com/anonymous-sylwetka-historia (dostęp 22.01.2023).
Wiedzo Znawca. (2022). Kultura hakerska. (Online) https://e-tg.pl/wzmianki/kultura-hakerska/ (dostęp 07.05.2022).
Witoszka, B. (2022a). Anonymous opracowali nowe narzędzie. SMS do losowego Rosjanina sposobem na walkę z propagandą. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/ anonymous-opracowali-nowe-narzedzie-sms-do-losowego-rosjanina-sposobem-na-walke-z/ drdemjs (dostęp: 12.11.2022).
Witoszka, B. (2022b). Anonymous przypominają, jak można dotrzeć z prawdą do Rosjan. „Anonymous to każdy z was”. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/ anonymous-przypominaja-jak-mozna-dotrzec-z-prawda-do-rosjan-anonymous-to-kazdy-zwas/2wy2xbk (dostęp 12.11.2022).
Witoszka, B. (2022c). Anonymous zhakowali rosyjską telewizję państwową. Puszczono materiały z Ukrainy. (Online) https://www.komputerswiat.pl/aktualnosci/bezpieczenstwo/anonymous- -zhakowali-rosyjska-telewizje-panstwowa-puszczono-materialy-z-ukrainy/hb83852 (dostęp 11.11.2022).
YouTube (2022a). (Online) https://www.youtube.com/watch?v=cO4uRCkuJVg (dostęp 22.05.2024).
YouTube (2022b). (Online) https://www.youtube.com/watch?v=UpYJ-Mw1trM (dostęp 22.05.2024).