Stanisław Brzozowski i Fiodor Dostojewski. O fascynacji polskiego filozofa twórcą rosyjskim

Abstrakt

Polski filozof, krytyk literacki, publicysta, pisarz i poeta Stanisław Brzozowski (1878– 1911) przejawiał duże zainteresowanie, przechodzące w fascynację, osobą rosyjskiego pisarza, myśliciela Fiodora Dostojewskiego (1821–1881) oraz jego twórczością. W artykule postawiono tezę, iż autor Zbrodni i kary utwierdził polskiego filozofa w przekonaniu o mocy oddziaływania kulturowego, o konieczności czynnego uczestnictwa w realiach teraźniejszości. Model społeczno-kulturowy artystycznie wykreowany przez Dostojewskiego i nasycony aktywizmem, Brzozowski uznał za kompatybilny wobec wyznawanej przez siebie koncepcji życia i myślenia. W sprzężeniu żywiołowości i umysłowości, duszy kulturalnej i jej form, charakterystycznym dla myśli autora Legendy Młodej Polski, idee Dostojewskiego zajmowały ważne miejsce. W opinii Brzozowskiego w sposób plastyczny przekładały się na historie życia konkretnych osób – bohaterów utworów Rosjanina, m.in. urzędnika, oficera, literata, popa czy rewolucjonisty. Wszyscy oni, niezależnie od dzielących ich różnic, chcieli przede wszystkim żyć i swoimi działaniami, silnym pragnieniem owo istnienie konstytuowali. Czynili to bezwiednie, zmagając się z przeciwnościami losu, niekiedy buntując się przeciwko nim, ale trwając, pracując, działając. Przedstawiona przez Dostojewskiego „rosyjska dusza”, niewyidealizowana, posiadająca zarówno ciemne, jak i jasne „strony”, jawi się – według Brzozowskiego – jako swego rodzaju zwierciadło, w którym mogą się przeglądać Polacy, by wyjść z cechującego ich marazmu i rozpocząć twórczą, aktywną egzystencję.

W artykule przybliżono kilka uwag i refleksji Brzozowskiego na temat autora Biesów i jego spojrzenia na człowieka w ogóle, a Rosjanina zakorzenionego w kulturze rosyjskiej w szczególności. Analiza wybranych dzieł polskiego filozofa, zwłaszcza zaś Legendy Młodej Polski, Głosów wśród nocy, Płomieni, Idei, potwierdziła prawdziwość postawionej tezy.