Stanisław Brzozowski i Fiodor Dostojewski. O fascynacji polskiego filozofa twórcą rosyjskim

Autor

DOI:

https://doi.org/10.26881/srg.2023.10.03

Słowa kluczowe:

Stanisław Brzozowski, Fiodor Dostojewski, „rosyjska dusza”, Rosja, Europa Zachodnia

Abstrakt

Polski filozof, krytyk literacki, publicysta, pisarz i poeta Stanisław Brzozowski (1878– 1911) przejawiał duże zainteresowanie, przechodzące w fascynację, osobą rosyjskiego pisarza, myśliciela Fiodora Dostojewskiego (1821–1881) oraz jego twórczością. W artykule postawiono tezę, iż autor Zbrodni i kary utwierdził polskiego filozofa w przekonaniu o mocy oddziaływania kulturowego, o konieczności czynnego uczestnictwa w realiach teraźniejszości. Model społeczno-kulturowy artystycznie wykreowany przez Dostojewskiego i nasycony aktywizmem, Brzozowski uznał za kompatybilny wobec wyznawanej przez siebie koncepcji życia i myślenia. W sprzężeniu żywiołowości i umysłowości, duszy kulturalnej i jej form, charakterystycznym dla myśli autora Legendy Młodej Polski, idee Dostojewskiego zajmowały ważne miejsce. W opinii Brzozowskiego w sposób plastyczny przekładały się na historie życia konkretnych osób – bohaterów utworów Rosjanina, m.in. urzędnika, oficera, literata, popa czy rewolucjonisty. Wszyscy oni, niezależnie od dzielących ich różnic, chcieli przede wszystkim żyć i swoimi działaniami, silnym pragnieniem owo istnienie konstytuowali. Czynili to bezwiednie, zmagając się z przeciwnościami losu, niekiedy buntując się przeciwko nim, ale trwając, pracując, działając. Przedstawiona przez Dostojewskiego „rosyjska dusza”, niewyidealizowana, posiadająca zarówno ciemne, jak i jasne „strony”, jawi się – według Brzozowskiego – jako swego rodzaju zwierciadło, w którym mogą się przeglądać Polacy, by wyjść z cechującego ich marazmu i rozpocząć twórczą, aktywną egzystencję.

W artykule przybliżono kilka uwag i refleksji Brzozowskiego na temat autora Biesów i jego spojrzenia na człowieka w ogóle, a Rosjanina zakorzenionego w kulturze rosyjskiej w szczególności. Analiza wybranych dzieł polskiego filozofa, zwłaszcza zaś Legendy Młodej Polski, Głosów wśród nocy, Płomieni, Idei, potwierdziła prawdziwość postawionej tezy.

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

Bieder, H. (1973). Stanisław Brzozowski jako krytyk literatury rosyjskiej. Pamiętnik Literacki, 64 (2): 117‒129.

Brzozowski, S. (1924). Filozofia romantyzmu polskiego. Lwów: Nakładem Spółki Akcyjnej Wydawniczej.

Brzozowski, S. (1907). Fryderyk Nietzsche. Stanisławów–Warszawa: A. Staudacher i Spółka, E. Wende i Spółka.

Brzozowski, S. (1912). Głosy wśród nocy. Studya nad przesileniem romantycznem kultury europejskiej. Lwów: Nakładem Księgarni Polskiej B. Połonieckiego.

Brzozowski, S. (1990). Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej. Kraków: Wydawnictwo Literackie. Brzozowski, S. (2001). Komentarze poetyckie. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Brzozowski, S. (1973). Kultura i życie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Brzozowski, S. (1910). Legenda Młodej Polski. Studya o strukturze duszy kulturalnej. Lwów: Księgarnia Polska B. Połonieckiego.

Brzozowski, S. (1981). O Dostojewskim. Znak, 33: 143–148.

Brzozowski, S. (2011). Pisma polityczne. Wybór. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Brzozowski, S. (1956). Płomienie. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Brzozowski, T.T. (2010). Stanisław Brzozowski wobec myśli filozoficznej romantyzmu polskiego. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Philosophica, 23: 3–23.

Cywiński, B. (2010). Rodowody niepokornych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Dostojewski, F. (1982). Dziennik pisarza. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. Fik, I. (1961). Wybór pism krytycznych. Warszawa: Książka i Wiedza.

Fryde, L. (1938). Brzozowski jako wychowawca. Ateneum, 1: 12–37.

Herbich, T. (2013). Rosyjska inteligencja postępowa w pismach Stanisława Brzozowskiego. Przegląd Filozoficzny, 22 (3): 205–219. DOI: 10.2478/pfns-2013-0061.

Hertz, P. (1977). Świat i dom. Szkice i uwagi wybrane. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Irzykowski, K. (1913). Czyn i słowo. Glossy sceptyka. Lwów–Warszawa: Nakładem Księgarni Polskiej B. Połonieckiego, E. Wende i Ska.

Kędziora, K. (2014). Stanisław Brzozowski – myśleć radykalnie. Hybris, 25: 47–65.

Kołakowski, L. (2009). Główne nurty marksizmu. Powstanie-rozwój-rozkład. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Koprowski, P. (2009). Pozytywista, ale jaki? Światopogląd Iwana Turgieniewa w latach 1848–1883. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Kudelski, A. (2013). O znaczeniu historii dla życia, na podstawie artykułu Stanisława Brzozowskiego „Nasze «ja» i historia. Arcana, 110: 127-132.

Mencwel, A. (1974). Białe ściany polskiego domu. Twórczość, 2: 59–77.

Mikiciuk, E. (2014). Rosja w nieopublikowanym dramacie Stanisława Brzozowskiego „Z dymem pożarów”. Slavia Orientalis, 63 (1): 63–77.

Miłosz, Cz. (2000). Człowiek wśród skorpionów. Studium o Stanisławie Brzozowskim. Kraków: Znak.

Pieniążek, P. (2004). Brzozowski. Wokół kultury: inspiracje nietzscheańskie. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.

Pipes, R. (2011). Zamachowcy i zdrajcy. Z dziejów terroru w carskiej Rosji. Warszawa: Wydawnictwo Magnum.

Sobieraj, T. (2016). Stanisław Brzozowski. Przybliżenia. Lublin: Wydawnictwo Episteme.

Stawar, A. (1961). O Brzozowskim i inne szkice. Warszawa: Czytelnik.

Suchodolski B. (1933). Stanisław Brzozowski. Rozwój ideologii. T. 1. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Święcicki, J. M. (1958). Wielka improwizacja Stanisława Brzozowskiego. Znak, 46: 371–398.

Walicki, A. (2011). Stanisław Brzozowski – drogi myśli. Kraków: Universitas.

Walicki, A. (1969). Stanisław Brzozowski i filozofia polskiego romantyzmu. Studia Filozoficzne, 4 (59): 25–52.

Pobrania

Opublikowane

2023-12-31

Jak cytować

Koprowski, P. (2023). Stanisław Brzozowski i Fiodor Dostojewski. O fascynacji polskiego filozofa twórcą rosyjskim. Studia Rossica Gedanensia, (10), 48–58. https://doi.org/10.26881/srg.2023.10.03

Numer

Dział

Studia i artykuły