Stanisława Brzozowskiego wejście w „świat rosyjski”. Kilka refleksji na kanwie powieści „Płomienie"

Abstrakt

Specyficzna postawa i umysłowość polskiego myśliciela, krytyka literackiego, publicysty, pisarza i poety Stanisława Brzozowskiego (1878–1911), znajdujące odzwierciedlenie w powieści Płomienie, stanowiły podstawę, warunek wstępny wejścia twórcy w „świat rosyjski”. Niespełnienie rzeczonego warunku mogłoby oznaczać nawet swoiste zamknięcie owego świata przed Brzozowskim. Nie utożsamiał się on z Rosją carską, przedstawioną w powieści jako martwa struktura, będąca zaprzeczeniem człowieczeństwa, synonimem przemocy i gwałtu. Bliższa była mu Rosja rewolucjonistów dążących do przywrócenia na drodze radykalnych działań swobody i sprawiedliwości, a przy tym czerpiących ze skarbca europejskiej wiedzy i idei. To właśnie z tą Rosją poczuł się związany ideowo i – przynajmniej w jakiejś mierze – poprzez nią i w jej kontekście identyfikował się z realnym „tu i teraz”. Zarówno dla młodych Rosjan-orędowników zmian i przeobrażeń, jak i dla polskiego autora ważnym punktem odniesienia była literatura rosyjska, zwłaszcza Ojcowie i dzieci Iwana Turgieniewa. O ile jednak ci pierwsi potraktowali to dzieło i „zasady” życia jego głównego bohatera – Bazarowa jako literacki opis pierwszego, początkowego etapu ich działalności, o tyle Brzozowskiemu powieść ta umożliwiła pierwsze dorosłe wejście w rzeczywistość ideowo-mentalną epoki, w jakiej żył. W artykule ukazano fenomen i specyfikę wejścia w „świat rosyjski” autora Płomieni; przybliżono oceny, które na temat wizerunków Rosji, czy raczej dwóch Rosji, sformułował Brzozowski, poddając zarazem krytyce anachroniczne, zwyrodniałe – w jego przeświadczeniu – formy polskości.